زمان ورود سیل و میزان خسارات آن بر کسی پوشیده نیست اما مسئله‌ای که در حال حاضر و با توجه به ورود سامانه بارشی فصل پاییز به کشور بیش از پیش به جان شهر افتاده، بازپخش سریال سیل از کانال کارون خوزستان است؛ صحبتی که بین شایعه و واقعیت در اضطراب به سر می‌برد چرا که عده مخالفان و موافقان آن از زمان وقوع سیل تا به امروز بر مدار نوسان در گردش است.
عدم لایروبی دلیل طغیان رودخانه
سید راضی نوری، عضو کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی در تشریح یکی از دلایل سیلاب اخیر اظهار کرد: حجم بسیار بالای رسوبات در بستر رودخانه‌ها و عدم لایروبی به هنگام، یکی از مسائل مهم و تاثیرگذار در وقوع سیلاب‌های اخیر بوده است.
وی ضمن اشاره به اینکه موضوع لایروبی رودخانه‌ها بارها مطرح شده و هیچ اقدام عملی صورت نگرفته افزود: عدم لایروبی باعث شده ظرفیت رودخانه‌ها برای پذیرش آب در اثر رسوب شن و ماسه کاهش پیدا کند و رودخانه با ورود کمترین حجم آب از مسیر خود خارج شده و باعث طغیان و سیلاب شود.
استفاده از بخش خصوصی برای لایروبی
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس عنوان کرد: با توجه به اهمیت تعمیر و بازسازی سیل‌بندهای خوزستان و همچنین لایروبی رودخانه بارها این مسئله را به مجموعه آب‌وبرق و وزارت نیرو اعلام کرده‌ایم اما این دو کار اصلی به درستی انجام نشده است.
وی افزود: اگر تاخیر در عملیات لایروبی به دلیل مشکلات اعتباری است می‌توانیم با هماهنگی سازمان محیط‌زیست، وزارت صمت، نیرو و بخش خصوصی گام‌های موثری در این زمینه برداریم.
نوری با بیان اینکه مدیریت واحد و تصمیم‌گیر در حوزه لایروبی رودخانه‌ها وجود ندارد گفت: علی‌رغم تذکرات مکرر نمایندگان خوزستان هیچ اقدام موثری در این راستا صورت نگرفته است اما به نظر می‌رسد اگر دولت به دنبال راه‌حلی برای لایروبی رودخانه‌ها است می‌تواند با همکاری بخش خصوصی و تعاونی کشور و براساس معیارهای وزارت نیرو و سازمان آب‌وبرق این کار را اجرایی کرده و در مقابل، اجازه استفاده از شن، ماسه و لای حاصل از لایروبی به بخش خصوصی داده شود.
لایروبی مانع سیل نیست
اما محمد افسوس، کارشناسی مدیریت منابع آب و مهندسی رودخانه نظر دیگری دارد، وی اظهار کرد: لایروبی دهانه‌های رودخانه می‌توانست در زمان وقوع سیلاب به سرعت تخلیه سیلاب از مسیر رودخانه کمک کند اما حتی اگر رودخانه‌ها به اندازه کافی نیز لایروبی شده بودند این کار از وقوع سیل جلوگیری نمی‌کرد.
سیامک عباسپور، مدیر دفتر لایروبی و ماشین‌آلات سازمان آب‌وبرق خوزستان در رابطه با هزینه لایروبی‌ها عنوان کرد: اعتبار مورد نیاز برای لایروبی رودخانه کارون 15 هزار و 750 میلیارد ریال است و در کارونِ مقطع اهواز یعنی از زرگان تا کوت‌عبداله که به طول 34 کیلومتر است 13 میلیون و 400 هزار مترمکعب رسوب‌گذاری اتفاق افتاده است که هزینه لایروبی آن 8 هزار میلیارد ریال است.
وی افزود: در سیل اخیر نیز 700 هزار مترمکعب رسوب در جزیره شادی انباشته شده که به تناسب اعتبار تخصیص یافته، لایروبی 300 هزار مترمکعب از آن در دستورکار است و درصورت افزایش اعتبار این رقم نیز افزایش پیدا خواهد کرد؛ در حال حاضر نیز لایروبی جزیره 50درصد پیشرفت داشته و از 150 هزار مترمکعب آن رسوب‌برداری شده که پیش‌بینی می‌شود تا پایان آبان ماه به اتمام برسد.
تاثیر محدود لایروبی در کاهش سیل
مدیر دفتر لایروبی و ماشین‌آلات سازمان آب‌وبرق خوزستان بیان کرد: لایروبی جزیره بر سیل تاثیر چندانی ندارد و این لایروبی با هدف کنترل سیلاب انجام نمی‌شود زیرا مطالعات ما نشان می‌دهد که لایروبی در اهواز تاثیر چندانی در کاهش سیل ندارد و در زمان وقوع سیلابی با دبی 4 هزار و 950 مترمکعب تنها می‌تواند 30 سانتی‌متر از ارتفاع اب را کاهش دهد.
وی افزود: این کاهش 30 سانتی‌متری تنها به شرطی رقم خواهد خورد که لایروبی کوت‌عبدالله تا دارخوین انجام شود.
لایروبی نیازمند اعتبارات سنگین
اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در حاشیه بازدید از اردوگاه ثامن‌الائمه حمیدیه ضمن متولی لایروبی دانستن وزارت نیرو عنوان کرد: لایروبی رودخانه‌ها و کانال‌ها کار گسترده‌ای است و به دلیل خشکسالی‌های اخیر کمتر مورد توجه قرار گرفته است از طرفی اعتبارات دولت نیز محدود است و این در حالی است که این حوزه نیازمند اعتبارات سنگینی است.
فرهاد ایزدجو، مدیرعامل سازمان آب‌وبرق خوزستان نیز با چالش دانستن کمبود اعتبار در حوزه ساماندهی رودخانه‌ها گفت: ساماندهی بازه‌های فرسایشی و لایروبی رودخانه‌های خوزستان نیازمند اعتباری بالغ بر 34 هزار و 670 میلیارد ریال است و این در حالی است که مجموع اعتبارات تخصیص یافته به سازمان در این راستا، 480 میلیارد ریال است؛ علاوه بر این، لایروبی بازه‌های بحرانی با حجم 30 میلیون مترمکعب نیز نیازمند 16 هزار و 780 میلیون ریال اعتبار است.
وی افزود: لایروبی در مصب رودخانه‌های استان از اولویت‌ها است و امسال اجرایی خواهد شد؛ محدوده‌های فرسایشی در رودخانه‌ها نیز که مشکلاتی را برای زمین‌های کشاورزی در پی داشت شناسایی و اولویت‌بندی شده است.
عدم لایروبی، عامل تشدید کننده سیل
آیت‌الله محسن حیدری، نماینده خوزستان در مجلس خبرگان رهبری در رابطه با سیل اظهار کرد: باران همواره رحمت الهی و یک نعمت است و حتی در شرایط سیل نیز می‌تواند مایه رحمت باشد اما در کنار همه رحمت‌ها بر اثر سوء رفتار برخی انسان‌ها رحمت الهی به نقمت تبدیل شد و این در حالی بود که در صورت عدم قطع درختان جنگل و با لایروبی نهرها و رودخانه‌ها تا حدود زیادی از وقوع سیل جلوگیری می‌شد.
وی افزود: سیل بر اثر طغیان رودخانه‌ها است و عواملی نیز این طغیان را تشدید می‌کنند که عدم لایروبی یکی از این عوامل بود و در سیل خوزستان شاهد آن بودیم چرا که بیش از 10 سال از آخرین لایروبی رودخانه‌های خوزستان می‌گذرد.
تحقق اولویت‌ها، مانع تکرار حوادث مشابه
وزیر کشور و رئیس قرارگاه بازسازی و نوسازی مناطق سیل‌زده نیز در جلسه مهر ماه این ستاد عنوان کرد: در تمام جلسات و با منطق اولویت‌بندی و توجه به زنجیره علل تاکید کردیم که در مناطق سیل‌زده و به ویژه استان‌های گلستان، لرستان و خوزستان موضوع بازسازی و احداث سیل‌برها، دیواره‌های حفاظتی رودخانه‌ها و لایروبی در اولویت قرار بگیرد.
وی افزود: باید ضمن رعایت این اولویت‌ها وظایف خود را انجام داده و پاسخگو نیز باشند چرا که در صورت تکرار اتفاقات مشابه، موضوع غیرقابل بخشش خواهد بود؛ اگر در تحقق اولویت‌بندی‌ها به درستی عمل نشود وقوع حوادث مشابه در سیل و بارندگی‌های آینده محتمل خواهد بود.
سیل احتمالی همراه با بی‌خیالی
طبق اعلام دفتر حفاظت و مهندسی رودخانه‌ها و سازمان آب‌وبرق خوزستان، بر اساس آخرین مطالعات اوایل دهه 90، رسوب کارون در مقطع اهواز 12 میلیون مترمکعب برآورد شده بود که پیش‌بینی‌های بعد از سیل اخیر حاکی از افزایش این رقم به 14 میلیون مترمکعب است، همچنین با توجه به اخطار مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی مبنی بر شدت بارش‌ها در استان لرستان، شمال خوزستان، جنوب چهارمحال و بختیاری، جنوب اصفهان، شمال غرب فارس، کهگیلویه و بویراحمد، شمال بوشهر و جزایر شمالی خلیج‌فارس و با توجه به بالا آمدن سطح آب رودخانه‌ها و مسیل‌ها در این مناطق، احتمال وقوع سیلاب‌های ناگهانی دور از انتظار نیست.
نماینده ولی‌فقیه در خوزستان نیز ضمن تاکید بر لزوم توجه مسوولان به سیل احتمالی عنوان کرد: مشاهده این حجم از سیل در سال گذشته همزمان با تشنگی متمادی زمین‌های کشاورزی بود و بارندگی در این حد نداشتیم اما در سال جاری زمین‌ها نوعا اشباع شده‌اند و هنگامی که آب از بالادست بیاید قطعا مانند سال گذشته نخواهد بود.
وی افزود: مسوولان کشور و به ویژه مسوولان محلی خود را برای برنامه‌ریزی دقیق مهیا کنند که اگر احیانا مطابق پیش‌بینی‌ها با سیل دیگری مواجه شدیم به خوبی آن را مدیریت کنیم چرا که سیلی که سرازیر می‌شود عمدتا از مناطق بالادست است و در خود خوزستان کمتر ایجاد می‌شود.
اتهامات سیل فروردین 98 همچنان بدون جواب قانع‌کننده‌ای در ماورای پرده‌های ابهام پنهان است و هیچکس در جست‌وجوی این آتشِ زیر خاکستر نیست اما مطالبات مردم با محوریت پیش‌بینی تمهیدات لازم در راستای مقابله با سیل احتمالی و جلوگیری از بازپخش سریال سیل همچنان با شدت پا بر جا است، حال باید در انتظار نشست و دید که موافقت و مخالفت با لایروبی چه زمانی از مدار نوسان خارج خواهد شد، آیا تجربه چندین سیل مخرب برای اتخاذ تصمیمات راهبردی علمی کافی نیست؟
