نقش و تاثیر باورهای فرهنگی و سیاسی در مسائل اقتصادی

پیشینه موضوع در ایران

1- در نخستین سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دسته ای از فرهیختگان علوم اقتصادی ، که تجربه ای نیز در کارهای اقتصادی و سیاست ورزی اندوخته بودند؛ با هدف خدمت به میهن اسلامی و گریز از مشکلات و موانع اقتصادی پیش روی انقلاب اسلامی نوپا در ایران ، در قالب نوشتن مقالات و طرح دیدگاه های اقتصادی خویش، ضرورت تقویت پول ملی، برنامه ریزی اقتصادی و سرمایه گذاری در امور زیر بنایی را یادآور شدند ، ولی به جهت وقوع جنگ تحمیلی ، عدم اطمینان مسئولان به دیدگاه های منتقدان و...، شرایط و فرصت لازم برای حرکت چرخ های اقتصادی کشور در جاده ای که به بهبودی اوضاع می انجامید، فراهم نشد و پاره ای بی تجربگی ها و تنگ نظری های سیاسی، فرصت بهره گیری از تجربه های آن دلسوزان را از کشور و اتقلاب گرفت.

2- در دولت های پس از جنگ، چندین برنامه پنجساله وسپس سند چشم انداز توسعه ملی ایران، فراهم گردید و دولتمردان وقت کوشیدند تا اقتصاد از هم پاشیده پس از جنگ را سامان دهند . گرچه موفقیت های نسبی نیز در پاره ای از برنامه ها به دست آمد با این وجود ، تغییر دولت ها و روی کار آمدن مسئولان جدید، جا به جایی گسترده نیروهای کارشناسی و تغییرات ساختاری در دستگاه های متصدی برنامه ریزی اقتصادی و تغییر بنیادی در برنامه های دولت ها ، موجب بی اثر ماندن پاره ای از کوشش ها ی دولت ها و بی سرانجام شدن پاره ای از طرح های اقتصادی گردید.

بر این پایه ، به رغم ابراز نگرانی از سوی بلند پایگان نظام پیرامون مشکلات اقتصادی و امیدوارکردن مردم به فردای بهتر ، نظام مدیریتی کشور همچنان از مشکلات پیچیده اقتصادی رنج می برد.

3- اگر بخواهیم سیاهه ای از ناکارآمدی و ناکامی های اقدامات و سیاست های اقتصادی در پس از پیروزی انفلاب را برشماریم، بی گمان بایستی به موارد زیر اشاره کرد:

1- رشد آمار بیکاری
2- افزایش تورم
3- کاهش ارزش پول ملی
4- افزایش وابستگی به نفت
5- کاهش تولید ناخالص ملی
6- کاهش درآمد سرانه
7- کاهش رشد اقتصادی

4- در بررسی علل و اسباب ناکامی های اقتصادی ، نباید از تاثیر عوامل بیرون از حوزه اقتصاد غافل ماند. به نظر می رسد که پاره ای از این ناکامی ها، ریشه در باور ها و سیاست های فرهنگی و سیاسی دارد. به سخن دیگر ، وجود سیاست های ناکارآمد فرهنگی و نبود زیر ساخت های مدرن سیاسی در کشور، موجب بروز ناهنجارهایی در حوزه اقتصاد شده است که سرشاخه های این تاثیر دوسویه را به روشنی می توان در 1- فرار(یا خروج) نخبگان علمی و2- خروج سرمایه های اقتصادی از کشور ، مشاهده کرد.

در ادامه این نوشتار به بخش اصلی آن ، یعنی تاثیر فراهم نبودن زیر ساخت های مدرن سیاسی و باورهای غلط فرهنگی در مسائل اقتصادی می پردازیم:

الف- پاره ای از زیر ساخت های مدرن سیاسی عبارتند از :

1- وجود احزاب سیاسی 2- انتشار مطبوعات مستقل از دولت و وجود رسانه های غیر دولتی 3- وجود سندیکاها و تشکل های صنفی 4- استقلال قوای قانونگذاری و قضاییه.

ب‌- دستاوردهای فراهم بودن زیر ساخت های مدرن سیاسی عبارتند از :

در صورت فراهم شدن زیر ساخت های مدرن سیاسی ، انتظار می رود که این دستاوردها حاصل گردد:

1- تربیت شدن نیروهای سیاسی بر اساس برنامه های جامعی که هر حزب برای خود فراهم کرده است.
2- بالارفتن سطح فهم سیاسی مردم برای برگزیدن و ترجیح دادن برنامه های ارائه شده از سوی احزاب.
3- باپشتوانه شدن نمایندگان مجالس و رئیس جمهور منتخب به کمک نیروی کارشناسی احزاب.
4- امکان برگزاری انتخابات آزاد و رقابتی.
5- امکان چرخش قدرت میان احزاب بر اساس رای و خواسته مردم.
6- اطمینان مردم به اینکه رای و خواسته آنان در تغییر دولت، رئیس جمهور و برنامه های کلان کشور، موثر است.
7- استوار شدن پیوند دوستی میان مردم و حمکرانان که خود را نماینده مردم و ملزم به حمایت از آنان می دانند.

ج- تاثیر دستاوردهای سیاسی در پویایی و توسعه اقتصاد :

در صورت فراهم شدن زیرساخت های مدرن سیاسی در جامعه و برخوردارشدن مردم و حکمرانان از دستاوردهای آن ، شاخص های اقتصادی نیز به ترتیب زیر بهبود می یابد:

1- استوار شدن پیوند مردم و حاکمان ، موجب بالا رفتن مقبولیت دولت و حاکمیت و تامین امنیت داخلی کشور می گردد و در نتیجه ، زمینه برای سرمایه گذاری داخلی در کشور فراهم می آید. از این رهگذر ، تولید بالا می رود ، فرصت های شغلی برای نیروهای جوان فراهم می شود ، قیمت کالاها کاهش می یابد و امکان صادرات کالا نیز آماده می گردد.
2- با پایدار و استوار شدن پایه های حکومت در میان مردم و تامین امنیت داخلی ، امکان سرمایه گذاری کلان دولت های خارجی در کشور فراهم می شود و این امر، ضمن تامین امنیت خارجی کشور، فرصت های شغلی جدیدی در کشور ایجاد می کند و امکان بهره جویی مالی از فواید اقتصادی طرح های بزرگ عمرانی و اقتصادی را فراهم می اورد.

اینگونه ، امکان و زمینه های تقویت پول ملی، بالارفتن رفاه عمومی، رونق کسب و کار، پایین آمدن قیمت کالاها، بالا رفتن تولید فراهم می گردد.

***

در ادامه این نوشته ، به بررسی نقش باورهای فرهنگی در مسائل اقتصادی می پردازیم.

الف- پاره ای از باور های درست فرهنگی به قرار زیر است:

1- احترام به تنوع سلایق، تنوع اقوام و تنوع دیدگاه های سیاسی شهروندان.
2- به رسمیت شناختن تفاوت شهروندان در علاقه مندی به فعالیت های فرهنگی و هنری .
3- بهره گیری از روش ها، شیوه ها و ابزارهای مدرن و جذاب در تولیدات فرهنگی .
4- به رسمیت شناختن فرهنگ های بومی و منطقه ای.
5- استقلال بخشیدن به نهاد "فرهنگ" در جامعه

ب‌- دستاوردهای باورهای درست فرهنگی به قرار زیر است:

در صورتی که اصول یاد شده در فعالیت های فرهنگی دستگاه های رسمی کشور رعایت گردد، انتظار می رود که تاثیرات آن در دراز مدت به قرار زیر در جامعه احساس شود:

1- ایجاد سرزندگی، شادکامی و خوشحالی در میان شهروندان.
2- فراهم شدن زمینه برای رشد فکری و توسعه فرهنگی جامعه.
3- فراهم شدن زمینه و امکانات برای تولیدات فرهنگی با کیفیت و متناسب با نیازهای جامعه.

ج- تاثیر دستاوردهای فرهنگی در پویایی و توسعه اقتصاد:

در صورت اتخاذ سیاست های درست فرهنگی و محسوس شدن بازتاب های مثبت آن در روحیات و کنش های شهروندان، انتظار می رود تا وضعیت اقتصادی نیز رو به بهبودی گذارد و به ترتیب زیر آثار آن بهبودی هویدا گردد:

1- احساس شادکامی شهروندان موجب بالارفتن حس " میهن دوستی" در آنان می شود. این علاقه به وطن، سبب می گردد تا افراد جامعه، تمام ظرفیت مادی و معنوی خویش را در خدمت حکمرانان منتخب و دوستداشتنی، قراردهند و اینچنین، " فرهیختگی " ،در خدمت روند رو به جلوی برنامه های اقتصادی قرار می گیرد.
2- بالا بودن حس " میهن دوستی" ، موجب بالارفتن ساعات کار مفید، بالارفتن بهره وری، کاهش هزینه تولید، و بهبودی کیفیت کالا می شود.
3- همراه با بالا رفتن کیفیت کالا و کاهش هزینه های تولید و احساس میهن دوستی، مقدمات برای مصرف کالای داخلی فراهم می آید و اینچنین، فرصت های شغلی و امکان صادرات کالا بالا می رود.

بر پایه انچه گفته شد، پیشنیاز ضروری و حتمی برآوردن شعار "تولید ملی" و " حمایت از کار و سرمایه ایرانی" ، بازنگری و اصلاح باورها و سیاست های فرهنگی و اتخاذ روش های عقلانی برای دوستی با مردم و تجدید نظر در سیاست های اداره داخلی کشور است.

* دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز