دبیر کمیته حادثه تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه جندی‌شاپور علوم پزشکی دانشگاه اهواز در خصوص بررسی‌های انجام‌شده درباره علت ایجاد حادثه تنفسی پس از اولین بارندگی‌های پاییزی در اهواز، گفت: در حال حاضر محتمل‌ترین فرضیه که هنوز رد نشده و به قوت خود باقی است، این است که انباشت آلاینده‌ها در اواخر تابستان و اوایل پاییز در هوا و گرده‌افشانی غیرعادی تحت استرس درخت کنوکارپوس با تجمع در لایه تروپوسفر و زیر ابرها، تحت شرایط شوک الکتریکی و اسمزی ناشی از رعد و برق و رطوبت در اولین بارندگی‌ها به ذرات ریز تنفسی تبدیل می‌شوند و آلاینده‌های سمی و خطرناک را وارد حیطه تنفسی می‌کنند.


دکتر غلامرضا گودرزی در خصوص جلسه مشترک مسئولان این دانشگاه با دانشگاه شهید چمران اهواز و کارهای انجام‌شده برای شناسایی منشأ و عوامل حادثه تنفسی پس از اولین بارندگی‌های پاییزی، اظهار کرد: در حال حاضر کمیته‌ای تحت عنوان کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا در دانشگاه تشکیل شده است که اخیرا اعضای کمیته علمی و اجرایی کنفرانس بین‌المللی ریزگردها در جلسه‌ مشترکی با مسئولان دانشگاه و اعضای این کمیته درخواست داشتند که اساتید دانشگاه علوم پزشکی روی مباحث بررسی اثرات ریزگردها بر سلامت انسان به‌صورت ارائه سخنرانی، برگزاری پنل یا در بحث داوری مقالات با برگزارکنندگان کنفرانس همکاری کنند.

وی با بیان این‌که این نشست بیشتر در راستای ایجاد هماهنگی و انسجام بیشتر میان دو دانشگاه جهت مقابله با معضل آلودگی هوا و برگزاری هرچه بهتر اولین کنفرانس بین‌المللی ریزگردها در دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار شد، افزود: قرار شد با توجه به حضور دو دانشگاه در یک مجموعه، نهایت همکاری را برای هرچه بهتر برگزار کردن این کنفرانس داشته باشند.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز با بیان این‌که این کمیته به ریاست رییس دانشگاه تشکیل شده است، در خصوص آخرین نتایج بررسی‌های انجام‌شده در این کمیته پیرامون منشأ بروز حوادث تنفسی در اهواز، گفت: متون علمی، مقالات و نوع علائم دیده‌شده در بیماران و ارتباط این پدیده با فصل پاییز که در اواسط پاییز انباشت و تراکم آلاینده‌ها در جوّ اتفاق می‌افتد و از سوی دیگر وضعیت شرایط پایدار جوّی، همه و همه تقریبأ یک فرضیه را به‌عنوان محتمل‌ترین فرضیه فراروی ما قرار می‌دهد.

گودرزی با اشاره به این‌که حوادث تنفسی از سال 92 تاکنون تکرار شده است، بیان‌کرد: تقریبأ در این سال‌ها بر اساس سعی و خطا بسیاری از گزینه‌ها رد شدند اما فرضیه‌ای که به‌نظر می‌رسد هنوز دلیلی بر ردّ آن وجود ندارد و هر سال نیز این فرضیه قوی‌تر می‌شود، در ارتباط با انباشت آلاینده‌ها روی گرده‌های درخت کنوکارپوس و تبدیل‌شدن این ذرات به ذرات ریز در حیطه تنفس بر اثر شوک الکتریکی ناشی از رعد و برق و شوک اسمزی ناشی از رطوبت و بارندگی است.

وی تصریح کرد: البته تأکید می‌کنیم که این تنها یک فرضیه است و برای قطعيت آن نياز به انجام مطالعات بيشتری است.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز با بیان این‌که عملکرد دانشگاه علوم پزشکی در زمان بروز این حوادث تنفسی جای قدردانی دارد، گفت: رسالت دانشگاه علوم پزشکی که بیشتر متولی امر سلامت است و کادر درمان در مدیریت مطلوب این پدیده به‌خوبی نمود پیدا کرد و در حالی که به یک‌باره طی یک حادثه در چند روز حجم عظیمی از بیماران تنفسی به بیمارستان‌ها مراجعه کردند، حوزه بهداشت و درمان به‌خوبی این موضوع را پوشش داد که این اولین رسالت دانشگاه علوم پزشکی است.

گودرزی افزود: در بُعد دوم دانشگاه‌ها، مرکز حضور و فعالیت انواع متخصصان در حیطه‌های مختلف هستند و به‌طور مثال در دانشگاه شهید چمران افرادی وجود دارند که می‌توانند رفتارشناسی این گیاهان را از نظر گرده‌افشانی توضیح دهند؛ این‌که این گیاهان در چه فصولی گرده‌افشانی می‌کنند و آیا این گرده‌ها سمیت دارند یا خیر. آلرژیک هستند و چه عوارض دیگری می‌توانند داشته باشند.

وی تصریح کرد: بر این اساس قرار شد محققانی از دانشکده‌های کشاورزی و علوم دانشگاه شهید چمران اهواز که تمایل به همکاری در این موضوع دارند به کمیته حوادث تنفسی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور ملحق شوند؛ در حال حاضر نیز تعدادی پروپوزال از سوی این افراد ارائه شده است و آمادگی خود را اعلام کردند.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز با بیان‌ این‌که افراد علاقه‌مند و پرتوان بسیار خوبی در دانشگاه شهید چمران و علوم پزشکی فعالیت می‌کنند که از آن‌ها برای حضور در این حیطه دعوت شده است، اظهار کرد: معتقدم باید حداکثر هماهنگی بین اعضای این تیم ایجاد شود که اگر قرار باشد این حادثه در سال آینده تکرار شود، هم دانشگاه بتواند در بخش سلامت از عهده خدمات‌رسانی به بیماران برآید و هم از بُعد تحقیقاتی و شناسایی پولن‌ها بتوانیم به این قضیه خاتمه دهیم.

گودرزی با اشاره به این‌که زیرساخت‌های آزمایشگاهی و تجهیزاتی لازم برای شناسایی عوامل و منشأ این پدیده به مجموعه‌های ذی‌ربط اعلام شده است، اظهار امیدواری کرد که در صورت تأمین این زیرساخت‌ها و نیازهای تجهیزاتی بتوان موضوع را به‌طور دقیق و قطعی شناسایی و حل کرد.

وی درباره دلایل این کمیته در خصوص دخالت گرده‌های گیاه کنوکارپوس در ایجاد این حادثه تنفسی، تصریح کرد: در خوزستان درختان بومی دیگری نیز وجود دارد که از گذشته‌ها منشأ آلرژیک آن‌ها مطرح بوده است و از جمله آن‌ها می‌توان به علف شور و تاج‌خروس وحشی اشاره کرد؛ همچنین در تهران چنار یک درخت پولن‌زا به حساب می‌آید.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز افزود: با استناد به فعالیت‌های علمی انجام‌شده در دنیا مشخص شده است، درختانی که مستعد گرده‌زایی هستند در شهرهای صنعتی‌تر و دارای آلودگی هوای بیشتر، دچار استرس بیشتری می‌شوند و به‌طور مثال اگر در حالت عادی یک فصل گرده‌افشانی داشته باشند، تحت استرس ممکن است دو فصل گرده‌افشانی کنند و در هر نوبت نیز تعداد گرده‌های بیشتری متصاعد کنند.

گودرزی خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد یک سوی این قضیه وجود آلاینده‌های ناشی از صنعت و حمل و نقل در اهواز و در سوی دیگر بافت یا اکوسیستم گیاهی تغییریافته شهری است؛ به نظر می‌رسد گونه وارداتی اين درخت به‌طرز عجیبی در 10، 15 سال گذشته با کپی‌برداری از کشورهای عربی، کشت آن در اهواز گسترش پیدا کرده است و خود آن‌ها نیز این درخت را از فلوریدای آمریکا وارد کرده‌اند.

وی ادامه‌داد: این گیاه از خانواده بادام هندی است اما محصول نمی‌دهد و حتی سازگاری آن با پرندگان پایین است به‌طوری‌که حتی گنجشک‌ها به‌ندرت به‌عنوان جای امن روی درخت کنوکارپوس  پناه می‌گیرند.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز با بیان این‌که نمی‌خواهم نقش صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد، کربن و بسیاری از صنایع دیگر در خوزستان را در ایجاد این حادثه تنفسی ردّ کنم، اظهار کرد: این صنایع و آلاینده‌های آن‌ها به‌عنوان بستر عمل می‌کنند؛ در واقع یک بستر و زمینه محیطی برای بروز این پدیده باید وجود داشته باشد که درختان در کنار آن‌ها گرده‌های بیشتری را متصاعد کنند. همچنين معتقدم وجود آلاینده‌های صنعتی می‌تواند در بلندمدت اثرات نامطلوبی بر سلامت شهروندان داشته باشد

گودرزی ادامه‌داد: به نظر می‌رسد با وجود این زمینه، آلاینده‌ها می‌توانند روی پولن‌ها(گرده‌ها) بنشینند و پولن‌هایی که قابل تنفس نبودند، در کنار این آلاینده‌ها و در شرایط شوک اسمزی ناشی از رطوبت و شوک الکتریکی ناشی از رعد و برق، به "ذرات ریز قابل تنفس" تبدیل شوند.

وی خاطرنشان کرد: این پدیده در دنیا تحت عنوان ساندر استورم آسما (ThunderStorm Asthma) شهرت دارد و در مناطقی مانند انگلستان و استرالیا و بعضی کشورهای دیگر نیز مشابه آن گزارش شده است.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز در پاسخ به این‌که آیا در این مناطق نیز چنین حجمی از مشکلات تنفسی برای ساکنان ایجاد شده است، با تأیید این مطلب گفت: البته از تعداد بیماران تنفسی اطلاع دقیقی ندارم اما به‌طور مثال در بصره نیز هم‌زمان با خوزستان و اهواز، برای افراد بسیاری مشکلات تنفسی ایجاد شد و فکر می‌کنم حدود سه تا پنج هزار نفر روانه بیمارستان‌ها شدند؛ در بصره هم ظاهرأ این موضوع تأیید شده که کاشت این گونه گیاهی قابل توجه بوده است.

گودرزی همچنین با انتقاد از رفتار مسئولان فضای سبز شهری در اقدام به قطع‌کردن درختان کنوکارپوس پس از بروز حادثه تنفسی اخیر، این نوع برخورد را "بسیار نادرست" خواند و افزود: حدود دو، سه ماه دیگر هوا رو به گرم‌شدن خواهد رفت و قطع این درختان در این فاصله زمانی نمی‌تواند اقدام درستی باشد؛ این اقدام باید قبل از بروز این پدیده یعنی در مهرماه انجام می‌شد زیرا درخت به‌جز نقش زیباسازی فضای شهر، وظیفه "کاهش دما" و تلطیف هوا را در ساير فصول به‌ويژه تابستان نیز بر عهده دارد.

وی تصریح کرد: در ماه‌های آتی که هوا گرم شود، ممکن است شدت دمای هوا مشکلاتی در شهر ایجاد کند؛ اکنون در بعضی مناطق که این درخت در حجم زیادی کاشت شده است، اختلاف دمای هوا با دمای میانگین شهر، حدود چند درجه است و علت کاهش دما وجود فضای سبز و درختان است.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز ادامه داد: به نظرم کسانی که اقدام به قطع‌کردن این درختان می‌کنند، کم‌لطفی دارند؛ هرچند کنوکارپوس درخت بی‌ثمری است اما این کار درست نیست و اگر در مهرماه انجام شده بود، حداقل تاکنون تا حدودی رشد کرده بودند.

گودرزی اظهار کرد: اگر این کار انجام می‌شد شايد به‌نوعی یک آزمون هم بود زیرا وقتی هنوز به‌طور دقیق منشأ این پدیده مشخص و مسجل نشده و سه سال است که تکرار می‌شود، یک راه آن قطع‌کردن شاخ و برگ آن‌ها قبل از حادثه يعنی در مهرماه و بررسی نتیجه بود؛ هرچند که معتقدم انباشتگی آلاینده‌ها و گرده‌ها در اتمسفر مهم است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز تصریح کرد: در واقع پولن‌ها یا گرده‌هایی که در وضعیت جوّی پایدار به سمت بالا حرکت می‌کنند بعد می‌توانند همراه با باران به سطح زمین برسند اما ممکن است درختان هم  به‌عنوان یک مخزن روزمینی مستعد عمل کنند.

گودرزی در خصوص این‌که آیا آلرژیک بودن گیاه کنوکارپوس از نظر علمی اثبات شده است و همچنین چرا تنها در سه سال اخیر حادثه تنفسی تکرار می‌شود در حالی‌که کنوکارپوس حداقل از 10 سال پیش در خوزستان کشت شده است، گفت: یک دلیل می‌تواند این باشد که اگر گونه آلرژیکی وجود داشته باشد، ممکن است رسیدن آن به پولن‌زایی طول بکشد؛ موضوع دیگر ترکیب هوا است. از سوی دیگر ممکن است نشستن آلاینده‌ها روی این پولن‌ها زمان برده باشد.

وی ادامه داد: موضوع دیگر که این فرضیه را تأیید می‌کند این است که بستر یا زمینه که همان آلاینده‌های صنعتی و ذرات معلق است در خوزستان و اهواز وجود دارد و این بستر ذرات در تعامل یا ارتباط متقابل با پولن‌ها حائز اهمیت است که برای بررسی این برهم‌کنش نیاز به انجام کارهای تحقیقاتی بیشتری است.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز خاطرنشان کرد: نباید انتظار داشت که هر محقق یا دستگاه اجرایی بتواند به‌سرعت منشأ این پدیده را شناسایی و مشخص کند چون حوادثی که در دنیا اتفاق می‌افتد ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد و شناسایی و تشخیص این دلایل نیاز به کنترل و پایش و زمان دارد.

گودرزی تصریح کرد: اکنون اظهارنظرها در این زمینه همه حالت تئوریک دارد و تنها زمانی می‌توان یک منشأ مشخص و دقیق برای آن اعلام کرد که سیستم‌ها به تجهیزات مورد نیاز مجهز شوند و یک تیم تحقیقاتی به‌طور مثال از اکنون کیفیت هوا را پایش کند که بتواند سال آینده در این زمان علت را مشخص و اعلام کند.

وی با ابراز تأسف از این‌که اکنون تخصیص اعتبار و بودجه در بخش‌های تحقیقاتی در کشور و به‌ویژه دانشگاه‌ها ضعیف است، در عین حال گفت: امیدواریم و انتظار داریم که برای شناخت علت یا علل این پدیده احداث، تکمیل و جانمایی یک ایستگاه پایش جامع که همه دستگاه‌ها و تجهیزات لازم را داشته باشد، مورد توجه مسئولان امر قرار گیرد.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز ادامه داد: این ایستگاه پایش باید مجهز به دستگاه‌هایی برای سنجش تمام آلاينده‌های صنعتی و خطرناک هوا و همچنين جمع‌آوری پولن‌ها و گرده‌های گیاهی باشد و بتواند تکنیک‌هایی برای شناسایی، دسته‌بندی، بررسی و اثبات سمیّت و آلرژن‌زایی آن‌ها را به‌کار گیرد؛ معتقدم اگر از سوی استانداری یا مراجع بالادست در این خصوص توجه لازم صورت گیرد، می‌توانیم کار تحقیقاتی بیشتری روی این پدیده انجام دهیم که بتوان مشکل را به‌طور شفاف شناسایی و رفع کرد.

وی در پاسخ به این‌که آیا هنوز از سوی مدیریت استان یا مراجع ذی‌صلاح در کشور برنامه‌ای برای شناسایی و پایش این پدیده به دانشگاه علوم پزشکی اهواز ابلاغ نشده است، اظهار داشت: تاکنون کاری که در این زمینه انجام دادیم از سمت دانشگاه بوده است زیرا از همان سال اول که این مشکل بروز کرد، بسیاری از محققان علاقه‌مند شدند آن را رصد و علت را شناسایی کنند اما واقعیت این است که تاکنون بودجه‌ای برای رفع این مشکل اختصاص نیافته است.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز با اشاره به این‌که بودجه کلانی برای پایش و مقابله با ریزگردها اختصاص یافته است، تصریح کرد: با این وجود از این بودجه تاکنون چیزی به سیستم‌ها، دستگاه‌ها، دانشگاه‌ها و نهادهای اجرایی ابلاغ نشده است.

گودرزی افزود: دانشگاه در پوشش بیماران تنفسی ناچار شد از منابع خود هزینه کند چرا که از بودجه ریزگردها نیز تاکنون دانشگاه‌ها و سیستم‌های تحقیقاتی اعتباری دریافت نکرده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: اگر از این بخش هم اعتباری به دانشگاه‌ ابلاغ می‌شد، حداقل می‌توانستیم برای حوادث تنفسی پاییزی از این اعتبار هزینه کنیم اما این بودجه نیز هنوز ابلاغ نشده است. اميد است تدابير عملياتی از سوی دولت تدبير و اميد در اين مهم رفع مشکل بنمايد.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز در خصوص میزان اعتبار مورد نیاز برای بررسی دقیق و جامع علت بروز حادثه تنفسی، اظهار کرد: در حال حاضر کمیته‌ای با دعوت از افراد توانمند برای حل این مشکل تشکیل داده‌ایم که پروپوزال‌هایی نیز به این کمیته ارائه شده است؛ اکنون یکسان‌سازی پروپوزال‌ها در دستور کار است و با مشخص‌شدن طرح تحقیق می‌توان در مرحله بعد میزان اعتبار مورد نیاز را برآورد کرد.

وی همچنین درباره این‌که گفته می‌شود در شرایط رطوبت و باران، گرده‌زایی اتفاق نمی‌افتد، تصریح کرد: بررسی میزان رطوبت هوا در دی‌ماه بر اساس آمار 50 سال گذشته، نشان می‌دهد که میزان رطوبت در دی‌ماه بالاتر از آبان، مهر یا آذر است اما مشاهده می‌کنیم که اتفاقی نمی‌افتد و کسی دچار مشکل تنفسی نمی‌شود زیرا آن انباشتگی بعد از باران‌ها کاهش می‌یابد و اگر بارندگی‌هایی هم رخ دهد، شدت رعد و برق آن به‌شدت اولین بارش‌ها نیست؛ در واقع چند عامل در این پدیده دست به دست هم می‌دهند که چنین فرضیه‌ای تقویت می‌شود.

دبیر کمیته حوادث تنفسی و آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز افزود: انباشتگی آلاینده‌ها و پولن‌ها در خوزستان به‌طور مثال در سال گذشته که خوزستان یک‌سال خشک را داشته است، در فصل تابستان تجمیع می‌شود و در پاییز با اولین بارش‌ها در حدود آبان‌ماه این پدیده بروز می‌کند؛ به عبارت دیگر یک عامل انباشتگی در جوّ در ماه‌های خشک است که این آلاینده‌ها می‌توانند تجمع پیدا کنند و از سوی دیگر با وجود گردوغبار در هوا که ‌می‌تواند آلاینده‌ها را حمل کند، یک تعامل با پولن‌ها نیز اتفاق می‌افتد و دانه‌های گرده به‌عنوان یک بستر عمل می‌کند و آلاینده‌ها را روی خود جای می‌دهد.

گودرزی خاطرنشان کرد: مسأله دیگر که وجود دارد این است که آلاینده‌های سمّی و خطرناک در حالت طبیعی در هوای اهواز وجود دارد که آلاینده‌هایی مانند دی‌اکسید گوگرد، نیتروژن، اوزون و مونوکسید کربن جزو آلاینده‌های معیار هستند و پایگاه سنجش کیفیت هوای اهواز معمولأ آن‌ها را اندازه‌گیری می‌کند اما بعضی آلاینده‌های بسیار خطرناک مانند پلی‌آروماتیک‌ها نیز وجود دارند که این آروماتیک‌های حلقوی به‌علت فعالیت صنعت و منابع نفت و گاز و حمل‌ونقل معمولأ در هوا وجود دارند و می‌توانند هم با ذرات و هم با گرده‌های ترکیب شوند. از آلاینده‌های خطرناک می‌توان به بنزوآلفاپايرن اشاره کرد.

وی در خصوص اعلام آمادگی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برای تأمین 50 درصد هزینه‌های تحقیقاتی این موضوع در صورت ورود استانداری به قضیه، و پیگیری‌ها در این خصوص اظهار کرد: استانداری به‌عنوان نهاد مجری و عامل دستورات قوه مجریه در استان عمل می‌کند به‌همین دلیل استانداری باید حتما به موضوع ورود و دخالت کند و دیگر سازمان‌های ذی‌ربط را کمک و رصد کند و بر روند کار نظارت داشته باشد.

گودرزی ورود استانداری به این قضیه را بسیار مؤثر دانست و گفت: نه تنها در موضوع حوادث تنفسی پاییزی بلکه برای رفع معضل ریزگردها که بسیار مهم و تقریبا 10، 15 سال است که خوزستان را درگیر کرده و در حال تبدیل‌شدن به یک پدیده مزمن است، استانداری می‌تواند به‌عنوان یک نهاد هماهنگ‌کننده در پیشبرد اهداف دولت به‌خصوص در موضوع ریزگردها، بسیار مؤثر واقع شود.