خوزستان به واسطه حضور اقوام مختلف، در صنایع دستی، دارای پیشینه ای ارزشمند و تاریخی است و در این حوزه فعالیت های شاخصی دارد که مهمترین آنها میناکاری روی طلا و نقره، خراطی، سفالگری، عبابافی، نمدمالی، حصیربافی و... است.

خوزستان این پایتخت دفاع مقدس که روزگاری جانانه از آب و خاک میهن اسلامی دفاع کرد، امروز در حوزه صنایع همچون نفت، گاز، فولاد، پتروشیمی و بخش کشاورزی ایفای نقش می کند و می توان گفت بخش قابل توجهی از اقتصاد کشور به این استان وابسته است.

از سوی دیگر پیشینه تاریخی و فرهنگی و اماکن مذهبی، خوزستان را در حوزه گردشگری نیز سرآمد کرده است؛ صید ماهی، خرما، غذاها و شیرینی های محلی، وجود شبکه ارتباطی هوایی، زمینی و دریایی و دسترسی به آب های آزاد، موجب شده این استان در حوزه جهانگردی و سرمایه گذاری نقش قابل توجهی داشته باشد.

در کنار این موضوع، خوزستان به واسطه حضور اقوام مختلف، در صنایع دستی نیز دارای پیشینه ای ارزشمند و تاریخی است و در این حوزه فعالیت های شاخصی دارد که مهمترین آنها میناکاری روی طلا و نقره، خراطی، سفالگری، عبابافی، نمدمالی، حصیربافی و... است.

بیستم خرداد روز جهانی صنایع دستی است، به همین مناسبت بنا را بر این گذاشتیم تعدادی از صنایع دستی بومی استان خوزستان را برای علاقه مندان به هنرهای دستی معرفی کنیم.

 
معرفی مهمترین صنایع دستی خوزستان:

میناکاری:

م‍ی‍ن‍‍اک‍‍ار‌ی‌ رو‌ی‌ طلا و نقره ‌از ‌ه‍ن‍ر‌ه‍‍ا‌ی‌ خ‍‍اص‌ ‌خوزس‍ت‍‍ان‌ ‌اس‍ت‌ ک‍ه‌ ت‍وس‍ط ص‍‍اب‍ئ‍ی‍ن‌ م‍ن‍د‌ای‍‍ی‌ در‌ اس‍ت‍‍ان‌ ‌ان‍ج‍‍ام‌ م‍‍ی‌ ش‍ود و دارای آثار منحصربه فرد و ارزشمندی هستند و برخی‌ ‌از  ه‍ن‍رم‍ن‍د‌ان‌ ‌ای‍ن‌ رش‍ت‍ه‌‌ ‌آو‌ازه‌ ج‍‍ه‍‍ان‍‍ی‌ دارند و بر روی انواع طلا و نقره طرح های شامل نقش های نخل، کاروان های شتر و قایق روان بر رود کارون میناکاری می کنند که ‌ای‍ن‌ ‌آث‍‍ار ‌ع‍لاوه‌ ب‍ر ج‍ن‍ب‍ه‌ ‌اق‍ت‍ص‍‍اد‌ی، د‌ار‌ا‌ی‌ ‌ارزش‌ ‌ه‍ن‍ر‌ی‌ ب‍س‍ی‍‍ار ب‍‍الای‍‍ی‌ ‌ه‍س‍ت‍ن‍د.

خراطی:

خراطی چوب از هنرها و صنایعی است که در خوزستان رواج دارد و بیشتر در شهر دزفول انجام می شود. در دزفول خراطی های هنر دست عبدالرحیم فروتن به دلیل مرغوبیت اثر، مهر اصالت یونسکو را دریافت کرده است.

صنعتگران رشته خراطی در دزفول نوعي چوب به نام «جغ» را مورد استفاده قرار مي دهند. در خوزستان و شهر دزفول محله ای به نام خراطان وجود دارد که حاکي از حضور تعداد زيادي خراط و قدمت اين حرفه دارد؛ اين محله قسمتي از یک بازار قدیمی است.

محصولات زيبايي از قبيل مبلمان، جالباسي، قليان، گهواره، سبد هاي نگهداري مجلات و روزنامه، ميل زورخانه، جا کفشي، ظروف مختلف و قطعات ظريف هنري از عمده توليدات اين هنر-صنعت محسوب مي شود.

کپوبافی:

 يکي از صنايع دستي بومي و خاص استان محصولاتي به نام کپو مي باشد که با پيچش ساقه هاي مرکزي و جوان نخل به دور ساقه هاي کرتک شکل مي گيرد و با نقش اندازي کامواهاي الوان، زيبايي آن چند برابر مي شود. مرکز بافت کپو، دهستان «شهيون» واقع در شهرستان دزفول بوده و معمولا به شکل سبد هاي دردار و بدون در به صورت سيني در اندازه هاي مختلف رنگي و ساده بافته مي شود.

حصیربافی:

حصيربافي از قديمی ترين صنايع دستي و شايد کهن ترين آنها در استان مي باشد. اين هنر-صنعت در خوزستان بسيار پررونق بوده به طوري که فرآورده هاي آن در همه نقاط ايران عرضه مي شود. امروز در نقاط مختلف خوزستان هرجا که دسترسي به برگ نخل و ني و ترکه امکان پذير باشد مي توان حصيربافي را ديد. شهرهاي آبادان، خرمشهر، شاد گان و دشت آزادگان از مراکز عمده توليد اين محصول است.

عبابافی:

مرکز بافت عبا در شهرستان بهبهان و از قدمت بالايي در حدود 500 سال در اين زمينه برخوردار است. معروفيت عباي بهبهان مديون کيفيت بالا در بافت و مواد اوليه آن مي باشد. عبا در بهبهان از پشم شتر و نيز از پشم نژاد خاصي از گوسفند عربی بافته مي شود و به جز بازارهاي داخلي به کشورهاي حوزه خليج فارس نيز صادر مي شود.

در گذشته عبابافی در این استان در شهرهای دزفول، شوش، و سوسنگرد و بهبهان رواج داشته است؛ این عباها معمولا به رنگ های خرمایی، مشکی، خاکستری و شیری است که توسط بافندگان رنگرزی می شود.

قالی محلی:

نوعي قالي با کيفيت بالا و نقوش بسيار متنوع در شمال استان توسط زنان و دختران بختياري بدون بکارگيري نقشه از پيش طراحي شده و فقط با تکيه بر ذ هن خلاق آنان توليد مي شود. نقوش اين قالي ها بسيار متنوع و چشم نواز است و اکثر نقوش از طبيعت و محيط اطراف زند گي آنان مانند گل، کاسه، ماهي، پروانه، شانه و... تشکيل مي شود. شهرهاي مسجد سليمان، اند يمشک و ايذه از مراکز توليد اين محصول مي باشد.

احرامی بافی:

احرامي(سجاده) نوعي زيرانداز محسوب مي شود که در قديم به عنوان سجاده نماز و در ابعاد 90 در 70 سانتي متر توليد مي شده اما اکنون در ابعاد مختلف بافته مي شود و گاه بافت آن تا طول سه متر به عنوان کناره يا روژله اي هم سفارش داده مي شود.

به طور کلي بافت احرامي در خوزستان از سابقه ديرينه اي برخوردار بوده و بر روي دارهاي سنتي دووردي توليد مي شود. مواد اوليه آن را نخ پنبه و پشم تشکيل مي د هد و مراکز بافت احرامي در شهرستان هاي شوشتر، دزفول و بهبهان است.

نمدمالی:

نمد مالی از جمله صنایعی است که در استان خوزستان به دلیل حضور عشایر که مصرف کنندگان اصلی تولیدات نمدی هستند رواج دارد. دو شهر دزفول و بهبهان از مراکز مهم تولید نمد در این منطقه محسوب می شوند. تولیدات نمدی این شهر: زیر انداز، کپنک و کلاه نمدی است. برای تهیه کلاه نمدی به جای پشم از کرک به عنوان ماده اولیه استفاده می شود.

 
گیوه بافی:

از جمله صنایعی که در استان خوزستان قدمت دیرینه دارد گیوه بافی و گیوه دوزی است که حدود 200 سال در این منطقه رواج دارد. از مراکز اصلی این صنعت در خوزستان دو شهر دزفول و بهبهان را می توان نام برد.

گلیم بافی:

در استان خوزستان بافته ای که بیشتر به صورت دارهای افقی و بعضاً به صورت عمودی بافته می شود گلیم است که بافندگان آن عشایر بختیاری و عرب هستند، گلیم هایی نیز در هفتگل بافته می شود که نقوش آنها شباهت به بافته های عشایر قشقایی فارس دارد.

از مناطق اصلی گلیم بافی در خوزستان روستای عرب نشین غزی است که گلیم های آن غالباً دارای تار پنبه ای و پود پشمی است و به رنگ های قرمز، صورتی، سبز، نارنجی، آبی، سرمه ای و سفید است. نقوش گلیم های غزی هندسی و ذهنی است و بافتی ساده دارد.

تولید محصولات پوستی:

استان خوزستان به علت وجود عشایر بختیاری که بخش هایی از این منطقه را قشلاق خود قرار داده اند و همچنین اسکان بسیاری از آنان در این خطه، از نظر تولید پوست موقعیت خاصی را دارا می باشد. در این استان به دلیل وجود عشایر بختیاری که کار اصلی شان دامداری است، پوست به وفور یافت می شود.

سفالگرى:

قدمت سفالگري در استان خوزستان به بيش از هفت هزار سال مي رسد و اسامي افراد در شهرستان هايي همچون شوش، شوشتر و دزفول و اسامي محلات در شمال خوزستان نشان دهنده قدمت سفالگري در اين استان مي باشد. سفالگرى در شهرهاى آبادان و شوشتر رواج دارد؛ در آبادان بيشتر ساخت گلدان (بدون تزيين) و در شهر شوشتر ساخت ظرف ها و آجرهاى لعاب‏ دار رونق دارد.
 
امیرعباس کاویانی، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان گفت: تنوع صنایع دستی خوزستان به واسطه تنوع قومیتی و وجود رنگین کمانی از اقوام مختلف است و همین امر سبب شده اکثریت هنرهای دستی در این استان رواج داشته باشد.

وی با اشاره به اقدامات میراث فرهنگی خوزستان در حوزه صنایع دستی، افزود: با انجام یک سری اقدامات متمرکز سعی کردیم چرخه تولید را در خوزستان به حرکت درآوریم که در این راستا خانه صنایع دستی استان و مرکز سفال اهواز راه اندازی و چندین نمایشگاه در سطح ملی، استانی و منطقه ای برگزار شد.

کاویانی، از احیای مرکز احرامی بافی و نمدمالی در شوشتر خبر داد و تصریح کرد: برگزاری دوره مدیریت تولید، بازرگانی و بازاریابی شاغلان صنایع دستی را برای علاقه مندان برگزار کردیم و در حال راه اندازی بازارچه صنایع دستی در استان هستیم.

وی با بیان اینکه طبق ارزیابی های صورت گرفته در کشور، خوزستان جزء استان های برتر در رشد صادرات صنایع دستی و استان اول در جهت توسعه بازارچه های صنایع دستی است اضافه کرد: بر این اساس امسال با حضور 25 صنعتگر نمونه استان به صورت ویژه در نمایشگاه صنایع دستی که 20 تا 25 خرداد در تهران برگزار می شود حضور می یابیم.

وی از طراحی کتابچه جامع صنایع دستی خوزستان به منظور ارائه تاریخچه و معرفی رشته های صنایع دستی استان به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی خبر داد و یاد آور شد: تاکنون در خصوص تاریخچه صنایع دستی خوزستان کتابی منتشر نشده و یا اطلاعات متفاوتی ارائه شده است، از این رو این کتاب می تواند اطلاعات مدونی در خصوص صنایع دستی خوزستان ارائه دهد.

وی از جمله صنایع دستی بومی و شاخص خوزستان را کپوبافی، خراطی، عبابافی، نمدمالی، میناکاری روی طلا و نقره، سفالگری، حصیر و بوریا و... عنوان کرد و اذعان داشت: علاوه بر این ها در رشته های چرم بافی، منبت کاری و معرق که جزء صنایع دستی غیربومی ما محسوب می شوند، بسیار فعال هستیم.

حال با توجه به اینکه صنایع دستی استان خوزستان در طول سالیان متمادی به عنوان یکی از نمایندگان هنر اصیل اقوام ایرانی در دنیا مطرح شده است، می طلبد، ذوق و هنر دستان هنرمند نیاکانمان را بیش از پیش به جوانان منتقل کنیم و با برنامه ریزی صحیح متولیان امر، گرد و غبار بی مهری را از چهره صنایع دستی بزداییم.

مرجع / شبستان