سوم خردادماه 61، پس از19 ماه که کوچه پس کوچه های خرمشهر زیر گلوله باران دشمن له شده بود و از خیابان ها و خانه های این شهر صدای قهقهه کودکان به گوش نمی رسید، با دلیری رزمندگان ایستادگی ملت ایران ، «خرمشهر قهرمان آزاد شد».

در حالی که اشغال خرمشهر از سوی عراق به عنوان آخرین و مهم ترین برگ برنده این کشور برای وادار کردن ایران به شرکت در هر گونه مذاکرات صلح تلقی می شد، آزادسازی این شهر می توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی اش باشد.

بر این اساس، با توجه به این که منطقه عمومی غرب کارون آخرین منطقه مهمی بود که همچنان در اشغال عراق قرار داشت، از یک سو فرماندهان نظامی ایران برای انجام عملیات در این منطقه اشتراک نظر داشتند.

از سوی دیگر عراق نیز که طراحی عملیات آزادسازی خرمشهر را پس از عملیات فتح المبین قطعی و مسجل می پنداشت، با در نظر گرفتن اهمیت این شهر و جایگاه آن در دفاع از بصره، به ضرورت حفظ این منطقه معتقد بود.

از این رو، بلافاصله پس از اتمام عملیات فتح المبین، در حالی که قوای ارتش عراق در منطقه عمومی خرمشهر تقویت می شد، به تمام یگان های تحت امر قرارگاه مرکزی کربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازی و تجدید قوا، به شناسایی و طراحی عملیات بپردازند.

انهدام نیروی دشمن، حداقل بیش از دو لشکر، آزاد سازی حدود پنج هزار و 400 کیلومتر مربع از خاک ایران نظیر شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید، خارج کردن شهرهای اهواز و حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن از مهم ترین اهدافی بود که در این عملیات دنبال می شد.

همچنین تامین مرز بین المللی حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه، آزادسازی جاده اهواز به خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز به آبادان از برد توپخانه دشمن از دیگر اهداف اجرای این عملیات بود.

آزادسازی خرمشهر، یکی از دستاوردهای عملیات بیت المقدس بود، ولی تنها دستاورد آن نبود.

در این نبرد که یکی از مهم ترین و گسترده ترین عملیات ها در دوران جنگ تحمیلی است، حدود چهار هزار و 500 کیلومترمربع از خاک کشور که در جنوب استان خوزستان به اشغال صدامیان درآمده بود، آزاد شد.

این وسعت، چندین برابر مساحت چند کشور همجوار ایران است که دشمن در آن با حداکثر توان نظامی یعنی با شش لشکر شامل سه لشکر زرهی، یک لشکر مکانیزه و دو لشکر پیاده و ده تیپ مستقل پدافند می کرد و با استفاده از هزار و 400 دستگاه تانک، هزار و 200 دستگاه نفربر زرهی و بیش از 500 عراده توپخانه صحرایی و حدود 80 هزار نیروی نظامی، این منطقه را در کنترل داشت.

این عملیات سال 1361 انجام شد و این روزها در آستانه 33 سالگی این عملیات، پای صحبت چند رزمنده و نیروی مدافع خرمشهر نشستیم.

ساعت دو بعداز ظهر سوم خردادماه 61، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوری اسلامی ایران برفراز «مسجد جامع» و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد.

بدین ترتیب این شهر مقاوم که پس از 35 روز پایداری و مقاومت در 4 آبان 1359 به اشغال دشمن درآمده بود، پس از 578 روز (19 ماه) اسارت، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت و پیکره پاک آن از لوث وجود متجاوزان تطهیر گردید.

رزمندگان اسلام در نخستین اقدام خود پس از آزادسازی شهر، نماز شکر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه کردند.

خبر آزاد سازی خرمشهر به سرعت، در کشور طنین افکند و ملت ایران را که مدت ها در آرزوی شنیدن چنین خبر مسرت بخشی بودند، غرق در شادی و سرور کرد.

مردم به خیابان ها ریخته و با پخش شیرینی به جشن و شادی پرداختند.

در پایان آن روز امت شهید پرور ایران با حضور در مساجد، نماز شکر به جای آورده و با فرا رسیدن شب به یمن پیروزی حق بر باطل بر پشت بام ها ندای الله اکبر سردادند.

****

جمعی از رزمندگان و نیروهای مدافع خرمشهر، عملیات بیت المقدس را یکی از بزرگترین دستاوردهای ایستادگی رزمندگان در دروران دفاع مقدس پس از عملیات فتح المبین می دانند.

افرادی که آن روزها، جوان بودند و امروز، گرد پیری بر موهایشان نشسته است.

رییس هیات رزمندگان اسلام خرمشهر با بیان خاطرات خود از روزهای دفاع می گوید: آغاز عملیات بیت المقدس همزمان با ماه رجب و امسال نیز در ماه رجب به سر می بریم و مصادف با ولادت حضرت علی(ع) بود و به همین دلیل نیز، رمز عملیات« یاعلی ابن ابیطالب (ع)» انتخاب شد.

عبدالکریم ملاعلیزاده افزود:آغاز عملیات ساعت 50 دقیقه دهم اردیبهشت و مدت زمان عملیات 25 روز طول کشید و محور عملیات غرب کارون و منطقه عمومی کرخه در سه مرحله انجام شد که مرحله سوم با رمز یارسول الله(ص) آغاز و منجر به پایان عملیات بیت المقدس شد.

وی وسعت منطقه آزاد شده را پنج هزار و 380 کیلومتر مربع خواند و افزود:وسعت این منطقه تقریبا 1.5 برابر وسعت کشور لبنان است که پس از آزادسازی منطقه هویزه، پادگان حمید، رودخانه کرخه، شهر اهواز و حمیده از تیررس توپخانه سنگین دشمن رها شد.

ملاعلیزاده اظهار داشت:در این عملیات بیش از 16 هزار و 500 نفر از نیروهای دشمن کشته، 40 فروند هواپیما، سه فرند بالگرد و 418دستگاه تانک و نفربر و 500 دستگاه انواع خودرو، لودر و ماشین آلات مهندسی و رزمی منهدم شد.

وی گفت:یک فروند بالگرد، 150 دستگاه تانک و نفربر، ده ها انبار مهمات، 95 هزار فقره انواع مین، صدها دستگاه خودرو سبک و سنگین و 18 قبضه توپ131 به غنیمت گرفته شد.

این رزمنده دوران دفاع مقدس، شمار اسرای این عملیات را 19 هزار و 723 تن برشمرد و گفت:در این عملیات 170 کیلومتر در آن واحد زیر نظر سه قرارگاه عملیات ظفر، فتح و نصر انجام شد و رییس قرارگاه به فرماندهی قرارگاه کربلا مشترک بین ارتش و سپاه بود.

ملاعلیزاده افزود:در این عملیات پنج پل شناور روی رودخانه کارون و کرخه بسته شد و توانستیم 40 هزار نیروی رزمنده از این پل ها عبور دهیم.

وی اظهار داشت:تلفات یگان های لشکر سه زرهی 11 و 15 پیاده دشمن که از محور خرمشهر فعالیت داشت به واسطه تیپ 46 فجر و لشکر محمدرسول الله(ص) ضربه سنگینی به وارد کنند و 80 درصد این یگان منهدم شد.

ملاعلیزاده گفت: همچنین لشکر 5 مکانیزه و 6 زرهی و لشکر 7 زرهی دشمن در محور شمال عملیات با فرار و عقب نشینی و 40 درصد این لشکرها آسیب دید.

وی ادامه داد: لشکر جیش شعبی که در آخرین روزها سازماندهی شده وارد عملیات کردند و حدود 20 درصد آسیب دید و تیپ های 31، 32، 33، 416 ، 417، 601، 602 و 603 و 119 پیاده نیروهای مخصوص صدام نیز، هنگام اشغال خرمشهر حضور فعال داشتند و ضربات سنگین از ناحیه رزمندگان به آنها وارد شد و مجبور به عقب نشینی شدند.

این یادگار سال های دفاع مقدس گفت:تیپ های 9،10،20 و 113 گارد مرزی 50 درصد منهدم و بقیه نیروها به اسارت نیروهای رزمندگان اسلامی درآمدند.

****

سیدعلی مصباحی دیگر رزمنده دفاع مقدس در خرمشهر و برادر شهیدان سیدمحمد و سیدمرتضی مصباحی از سال های دفاع مردم ایران در برابر متجاوزان به عنوان سند افتخار جمهوری اسلامی ایران یاد می کند و می گوید:مقاومت 34 روزه خرمشهر مقاومتی است که شاید در کل جنگ های دنیا سابقه نداشت.

وی با تجلیل از ایستادگی مردم خرمشهر، گفت:روزی که نیروهای صدام به خرمشهر حمله کردند، این شهر آمادگی پذیرش جنگ را نداشت و سپاه خرمشهر در آن روز نیرویی نبود که مقابل آن هجمه جنگ و حملات صدام بتواند مقاومت کند ولی مردم خرمشهر با تمامی وجود، ایثار و ایستادگی کردند و هر کس به گونه ای می توانست به هر شکلی دفاع کند.

وی سقوط خرمشهر را مظلومانه دانست و گفت:به دلیل مشکلات و مسائل در کشور که عامل همه آن مشکلات نیز، بنی صدر به عنوان فرمانده کل قوا، نیروهای کمکی به خرمشهر نرسید و این شهر سقوط کرد.

مصباحی با یادآوری خاطرات آن روز، می گوید:اینجانب به اتفاق حاج سیدابوالحسن نوری امام جمعه وقت خرمشهر و شیخ عبدالرحیم محمدی، پس از شروع جنگ از طرف شهیدمحمد جهان آرا ماموریت یافتیم پیدا کردیم که مظلومیت خرمشهر را به اطلاع مسوولان آن وقت برسانیم و طلب استمداد کنیم.

مصباحی اظهار داشت:به دیدار دکتر چمران در اهواز و خرم آباد رفتیم، در دزفول به دیدار آیت الله سیدعلی خامنه ای نماینده امام در شورای عالی دفاع بود و همه مشکلات خرمشهر را بازگو کردیم و پس از آن نیز به همراه سه نفر از رزمندگان، خدمت حضرت امام در جماران رسیدیم و مسائل و مشکلات را مطرح کردیم.

این رزمنده روزهای دفاع مقدس ادامه داد:نیروهای سپاه در آن روزها و کل افرادی که در آنجا باقی مانده بودند مشکل داشتند و کسی به یاری آنها نمی رسید، به گونه ای که تانک های عراقی پشت سیل بند به تعداد 37 تانک عراقی مستقر بودند وسیله ای برای اینکه بتوانیم تانک های انها را منهدم کنیم، نبود.

وی گفت:با توجه به اینکه امکانات هجومی رزمندگان در خرمشهر تمام شد، آن قدر سهل انگاری و بی توجهی شد تا نیروهای عراقی رسیدند و دوباره شهر را کوبیدند.

مصباحی افزود:با این وضع اوصاف، مقاومت مردم خرمشهر در جنگ نابرابر با متجاوزان عراقی هر جای دنیا جنگ بررسی شود، هیچ فردی نمی تواند این مقاومت و ایثار جوانان خرمشهری از شهر را نادیده بگیرد.

وی ادامه داد:پیش از سقوط خرمشهر تعدادی از نیروهای رزمنده در مسجد جامع تجمع کرده بودند که به آنها اعلام شد که شهر را ترک کنند، ولی آنان حاضر نبودند شهر را خالی کنند به امید اینکه نیروهای کمکی برسد.

مصباحی گفت: پس از آن نیروهای رزمنده خرمشهر به منطقه کوت شیخ انتقال یافتند و زمانی که عملیات بیت المقدس شروع شد، تیپ 22 بدر از رزمنده های خرمشهر تشکیل شد و طبق دستور حضرت امام برای دفاع از خرمشهر فعالیت خود را شروع کرد.

****

هادی نعمتی از رزمندگان دوران دفاع مقدس لشکر 21 امام رضا(ع) و از راویان یادمان شهدای نهر خین نیز در این خصوص گفت: نهر خین ابتدای منطقه عمومی شلمچه و نزدیکترین مرز آبی با عراق بوده و اولین منطقه تهاجم دشمن به خرمشهر از این نقطه بوده است.

وی گفت:در این نقطه یک روستای بزرگ به نام خین که دارای مسجد کنونی، پاساژ و مدرسه بود از نخلستان های سرسبز برخوردار بود، چهار مرحله عملیات بیت المقدس به سمت مرز شلمچه انجام شد که پس از آن خرمشهر و گمرک خرمشهر در سوم خرداد 61 آزاد شد.

نعمتی اظهار داشت:15 خرداد سال 61 تا 19 بهمن سال 64 نیروهای رزمنده اسلام که در کنار نهر خین مستقر بودند، پس از انجام عملیات از نهر خین گذشتند و جزیره بوارین که نزدیکترین جزیره به خاک جمهوری اسلامی بود را تصرف کردند و از اروند به داخل جزیره ام الرصاص شدند.

نعمتی ادامه داد:جزیره ماهی بنا به نامگذاری نیروهای رزمنده که در اصل جزیره فیاضیه طبق نقشه سه عملیات بزرگ انجام شد نیز، به تصرف رزمندگان در آمد.

نعمتی تصریح کرد:این عملیات فریبی برای دشمن بود و فکر کرد که رزمندگان الان از مرز شلمچه، جزیره بوارین و ام الرصاص تا به سمت بصره می روند لذا در این موقع عملیات فاو با موفقیت انجام شد.

این رزمنده روزهای دفاع مقدس با یادآوری خاطرات خود از سال های حماسه، ادامه داد:چهارم دی ماه 1365 عملیات کربلای 4 در این منطقه انجام شد و قرار شد که رزمندگان تا جزایر بلجانیه، ابوالخصیب تا جاده بصره – فاو به پیش بروند تا عملیات گسترده طرح ریزی که از سمت شلمچه به شهر تنومه عراق و بصره که به قول نظامیان کار عملیات را یکسره کرده و تکلیف جنگ را مشخص کنند.

وی ادامه داد:در این عملیات، رزمندگان اسلام موفقیتی نداشتند و با توجه به اینکه دشمن عقبه رزمندگان را شناسایی کرده و تردد یگان های ما را رصد کرده بود و از طرفی دیگر خوش خدمتی منافقین نیز مزید بر علت شد، عملیات به طوری که می خواستیم موفق نشد.

این یادگار دفاع مقدس گفت:عراقی ها حتی ساعت عملیات ایران را می دانستند ولی باز هم نیروهای رزمنده ما، غواصان دلیر مرد ما از این نهر گذشتند و داخل جزایر بوارین و ام الرصاص، ام البابی و ابوالخصیب شده و نیمه شب دستور عقب نشینی داده شد و عملیات نتوانست یگان های پیاده از آب با توجه به حجم آتش دشمن روی آب بود و قایق های ما را می زدند و دوباره برگشتیم و تشدید قوا کردیم.

وی گفت:عملیات کربلای 5 نیز که 15 روز طول کشید، ماشین جنگی دشمن از کار افتاد و نیروهای ایرانی به پیروزی دست یافتند.