مذاکرات حساس ایران و 1+5 در حالی که ضرب‌الاجل از پیش اعلام شده توسط هیات‌ها برای رسیدن به تفاهم تا پایان ماه مارس به تهدیدی جدی برای مذاکرات تبدیل شده بود، حاشیه‌های جالبی به همراه داشت.
هفته گذشته مذاکرات نفس‌گیر و طولانی در لوزان بین ایران و آمریکا و سپس ایران و 1+5 صورت گرفت. هر چند هنوز رکورد طولانی‌ترین مذاکرات مربوط به گفت‌وگوهای وین 10 در اواخر مهرماه سال گذشته است که در نهایت به تمدید مذاکرات برای هفت ماه دیگر منجر شد، اما در این دور از مذاکرات رکورد جالبی ثبت شد و آن حدود 9 ساعت مذاکرات تقریبا بدون وقفه هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و آمریکا به سرپرستی محمد جواد ظریف و جان کری بود که از ساعت 21 چهارشنبه 12 فروردین آغاز و تا حدود 5 صبح پنجشنبه 13 فروردین به طول انجامید.
طولانی‌ترین مذاکرات یک وزیر خارجه آمریکا
یک رسانه آمریکایی پس از این مذاکرات طولانی مدعی شد که این تاریخی‌ترین و طولانی‌ترین مذاکراتی بوده است که از سال 1919 (کنفرانس صلح پاریس) تاکنون یک وزیر خارجه آمریکا داشته است.
مذاکرات هسته‌ای برای دو دوره در هتل بوغیواژ یا بوریواژ با عمارتی زیبا، گران، تاریخی و با چشم انداز دریاچه ژنو که نام این هتل به معنی "ساحل قشنگ" در فرانسه از آن گرفته شده است، برگزار شد. مذاکرات لوزان 1 در هفته پایانی سال 1393 به طور دوجانبه و میان هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و آمریکا برگزار شد که هم‌زمان نماینده اتحادیه اروپا، هلگا اشمید نیز در آن حضور داشت. این مذاکرات قرار بود با پیوستن وزیران خارجه سه کشور اروپایی چند روز بیشتر به طول انجامد که با وجود هم‌زمانی آن با تحویل سال نو ایرانی، هیات مذاکره‌کننده ایران پذیرفت که در لوزان بماند و به مذاکرات ادامه دهد. اما به خاطر برخی اختلا‌ف‌نظرها میان 1+5، صبح روز 29 اسفند اعلام شد که بنا بر دلایلی وزیران خارجه سه کشور اروپایی به لوزان نمی‌آیند و جان کری، وزیر خارجه آمریکا برای گفت‌وگو با همتایان اروپایی‌اش به ملاقات آنها در لندن می‌رود. هیات ایرانی عصر همان روز لوزان را به مقصد تهران ترک کرد و حدودا سه ساعت مانده به تحویل سال وارد کشور شد تا پس از چند روز استراحت و رایزنی به لوزان باز گردد.
شطرنج مشهور هتل بوغیواژ
در باغ هتل بوغیواژ صفحه شطرنج بزرگی طراحی شده بود که در مذاکرات لوزان 1 و در حالی که هیات ایرانی در نزدیکی آن مشغول بحثی جدی بودند خبرساز شد.
برخی رسانه‌های خارجی که در هتل بوغیواژ اقامت داشتند به طور تصادفی هنگامی که هیات ایرانی به باغ هتل رفته بود و دور از دوربین‌ها و چشم خبرنگاران مشغول بحث و گفت‌وگو بودند از طبقات بالا تصویری را ثبت کردند که بسیار مورد توجه رسانه‌ها و افکار عمومی قرار گرفت و از آن عکس با عنوان "شطرنج هسته‌ای" نام بردند. بعد از آن به ویژه در لوزان 2 شطرنج هتل بوغیواژ به سوژه خبرنگاران و رسانه‌ها تبدیل شد.
هتل دردسرساز برای ایران
هتل پنج ستاره بوغیواژ پالاس تاریخچه‌ای دارد که می‌تواند برای دیپلماسی جهانی هم شانس باشد هم دردسر، بسته به این که پشت میزهای مذاکرات در سالن‌های این هتل چه کشوری می‌نشیند.
در سال ۱۹۲۳ و پس از جنگ اول جهانی، در همین هتل میان ترک‌های عثمانی و کشورهای پیروز در جنگ قراردادی به امضا رسید که به عنوان "قرارداد لوزان" در کتاب‌های تاریخی ثبت شد. قرارداد لوزان باعث به رسمیت شناخته شدن "ترکیه" در مرزهای باقی‌مانده از فروپاشی امپراتوری عثمانی از سوی کشورهای جهان شد. از آنجایی که این قرارداد موجب اختلاف و تنش میان مسلمانان شد، گفته می‌شد که هیات ایرانی نمی‌خواست با اعلام تفاهم میان ایران و 1+5 و با توجه به مخالفت‌هایی که در برخی کشورهای اسلامی نسبت به حل‌و‌فصل مسالمت‌آمیز موضوع هسته‌ای ایران وجود دارد، این موضوع تداعی‌کننده قرارداد لوزان در 1923 باشد. از این رو هیات ایرانی خیلی زود با نزدیک شدن به تفاهم اعلام کرد که اگر مذاکرات به نتیجه برسد اعلام آن در مقر سازمان ملل در ژنو خواهد بود. اما جدای از همه مسایل سیاسی و تاریخی، پیاده کردن چنین تصمیمی با توجه به حضور حدود 500 خبرنگار و تصویربردار امری بسیار غیرممکن بود. اول، زمان اعلام تفاهم و نتیجه نهایی مشخص نبود و معلوم نبود در چه ساعتی از شبانه روز اتفاق افتد دوم، انتقال این تعداد رسانه و هیات‌های دیپلماتیک در حالی که همه در لوزان اقامت داشتند بسیار دشوار بود. از این رو تصمیم‌ها بر این شد که کنفرانس خبری مشترک و اعلام بیانیه مطبوعاتی در دانشگاه پلی‌تکنیک لوزان که حدودا 20 دقیقه از مرکز شهر لوزان فاصله داشت، برگزار شود و برای این کار سه اتوبوس از یک روز مانده به پایان ضرب‌الاجل جنب هتل المپیک برای انتقال خبرنگاران به دانشگاه مذکور حاضر بودند. با این همه نام "لوزان" در کنار تفاهم ایران و 1+5 قرار گرفت.
دروغ اول آوریل و سیزده خوش‌یمن
با نزدیک شدن مذاکرات به پایان ماه مارس و تمدید مذاکرات در اول آوریل (روزی که برای بسیاری از کشورهای غربی، روزی ویژه با گفتن دروغ‌هایی به شوخی است) برخی رسانه‌های غربی تلاش کردند تا هرگونه تفاهم میان ایران و 1+5 را به دروغ اول آوریل نسبت دهند و دنبال تیتری با این مضمون بودند "تفاهم ایران و 1+5، دروغ بزرگ آوریل". امری که اگر اتفاق می‌افتاد به شدت بر افکار عمومی غرب نسبت به مثبت بودن تفاهم صورت گرفته، تاثیر منفی می گذاشت. بسیاری از رسانه‌های خارجی مطرح می‌کردند که نباید تفاهم در روز اول آوریل اتفاق بیفتد و از طرفی برخی دیگر از رسانه‌های غربی معتقد بودند که غیرمنطقی و بعید است مذاکراتی که به این شکل فشرده و سخت در حال انجام است دستمایه چنین موضوعاتی از سوی هیات‌های مذاکره‌کننده غربی قرار گیرد.
در حالی که مذاکرات به ساعات پایانی روز اول آوریل (12 فروردین) می‌رسید، حرف و حدیت‌ها در صفحات مجازی و گروه‌های اجتماعی جدای از درست یا غلط بودن این مساله که برخی معتقدند خرافه‌ای بیش نیست، درباره نحسی "سیزده" و به نتیجه نرسیدن مذاکرات مطرح می‌شد. با این حال مذاکرات در فضای جدی و سخت خود حتی در ساعات نفس‌گیر هشتمین روز راه خود را ادامه داد تا اینکه بارقه‌های امید وقتی ظریف پس از حدود سه روز برای پیاده‌روی به بیرون از هتل آمده بود شکل گرفت. او در جمع خبرنگاران اعلام کرد که "توافق کاملا در دسترس است" و تلویحا از به دست آمدن "تفاهم" خبر داد و در نهایت حدود ساعت 17 عصر روز پنجشنبه با اعلام اینکه خبرنگاران هر چه سریعتر خود را به دانشگاه پلی تکنیک لوزان برسانند مشخص شد که تفاهم به دست آمده است و 13 فروردین 1394 برای همیشه ماندگار شد.
بدسلیقگی مسئولان هتل بوغیواژ در پذیرایی از خبرنگاران
خبرنگاران رسانه‌های ایرانی زودتر از رسانه‌های خارجی به هتل بوغیواژ پالاس و این بار با کارت‌های مخصوص در نظر گرفته شده برای هر یک از هیات‌های مذاکره کننده وارد شدند. برخلاف لوزان 1، لابی هتل به کلی به روی خبرنگاران بسته شده بود، اما امکان تردد در راهروها وجود داشت.
در انتهای هتل، دو سالن تقریبا بزرگ برای استقرار خبرنگاران در نظر گرفته شده بود که یکی از آنها رو به باغ و دیگری به درب دوم هتل باز می شد و در تمامی ورودی‌های هتل ماموران اجازه ورود به کسی بدون آن که میهمان هتل باشد یا کارت‌های مخصوص را داشته باشد، نمی‌دادند.
رسانه‌های ایرانی به ویژه رسانه‌های مکتوب و سایت‌های خبری که با هیات‌مذاکره کننده به لوزان آمده بودند از همان ابتدا برای انتشار اخبار مذاکرات در هتل محل مذاکرات مستقر شدند، اما بخش‌های تلویزیونی با توجه به امکانات مورد نیاز به ویژه اینترنت پرسرعت در مرکز رسانه، در یکی از سالن‌های موزه المپیک مستقر شدند، با این حال به هتل رفت و آمد داشتند. خبرنگاران اغلب کارت ثابت تردد قرمز رنگ که بر روی آن عکس پرچم ایران نقش بسته بود، داشتند اما تصویربرداران و عکاسان کارت‌های صورتی عبوری داشتند.
رفته رفته با رسیدن به روزهای منتهی به پایان مارس (11 فروردین) به تعداد خبرنگاران خارجی نیز افزوده شد. در اتاق سمت راستی رسانه‌های اغلب رسمی روسی، چینی، انگلیسی، آمریکایی و اروپایی حضور داشتند که به این شکل تعداد خبرنگاران مستقر در هتل به حدود 150 نفر می رسید. با ورود وزیران خارجه سه کشور اروپایی به لوزان محدودیت‌ها برای خبرنگاران هر لحظه بیشتر افزایش یافت به شکلی که در نهایت در راهروی انتهایی هتل به نوعی حبس شدند و برای گفت وگو با مقامات مجبور بودند در درگاه راهرو مذکور جمع شوند. اما اعمال محدودیت برای خبرنگاران به جایی کشیده شد که حتی استفاده از سرویس بهداشتی هتل در طبقه همکف ممنوع شد. استفاده از این سرویس علاوه بر اینکه نیاز اولیه هر فرد است، این مزیت را برای خبرنگاران چه خانم و چه آقا داشت که هر از گاهی مقامات مذاکره‌کننده را در این قسمت طبقه همکف ببینند که متاسفانه این مزیت نیز با محدودیت‌های جدید امنیتی از بین رفت.
اما مشکلات امنیتی یک سو و بدسلیقگی مسوولان این هتل تاریخی و گران قیمت یک سوی دیگر.
در یک هفته مذاکرات نفس‌گیر و حساس که خبرنگاران به ندرت می‌توانستند هتل را ترک کنند دریغ از یک لیوان آب که آنها دست خبرنگاران دهند! خبرنگاران در لوزان 1 می توانستند در لابی هتل هم‌زمان هم نوشیدنی و چای و قهوه یا ناهار و شام سفارش دهند و هم از نزدیک اخبار و رفت و آمد هیات‌ها را رصد کنند اما این بار با بسته شدن لابی به روی خبرنگاران در عمل این امکان میسر نشد. اگر هم کسی می‌خواست برود چای و قهوه یا ناهار بخرد و به هتل بیاورد تا برگردد سرد شده بود. از این رو تنها جای نزدیک رستوران هتل در طبقه زیرین هتل بود که ارزان‌ترین منوی آن یک فنجان چای به قیمت 10 فرانک (بین 32 تا 34 هزارتومن) بود. در چنین شرایطی مسئولان هتل با وجود درخواست مکرر خبرنگاران برای فراهم کردن یک دستگاه آب سردکن یا چای ساز و قهوه ساز، این خواسته را برآورده نکردند و در پاسخ با این بهانه که مسئولان امنیتی (آمریکایی‌ها) اجازه ندادند این کار صورت گیرد از انجام این کار شانه خالی کردند.
مذاکرات ایران و 1+5 با توجه به خالی نبودن اتاق‌های کافی در هتل‌های شهر ژنو برای سه دور اخیر یک بار در مونترو و دو بار در لوزان برگزار شده است.
پیش‌بینی غلط زمان مذاکرات
مقامات ایرانی پیش از شروع مذاکرات اعلام کردند مذاکرات در این دور نهایت تا یکشنبه 9 فروردین، دو روز قبل از ضرب‌الاجل پایان مارس به طول می انجامد. این درحالی بود که در همان روزهای نخست مذاکرات، شنیده شد که هیات آمریکایی به خبرنگارانشان اعلام کرده‌اند که هتل‌ها و پروازشان برای بازگشت را حداقل تا چهارشنبه 12 فروردین رزرو کنند! حتی اگر اعلام زمان پایان مذاکرات برای 9 یا 10 فروردین را به حساب شگرد دیپلماتیک از سوی هیات ایرانی بگذاریم، اما این مساله مشکلات زیادی برای خبرنگاران ایجاد کرد. پیدا کردن هتل در شهری کوچک مثل لوزان آن هم نزدیک به محل مذاکرات و البته با قیمت مناسب برای یک خبرنگار ایرانی که در شرایط بد مالی سازمانی و تحریمی (نداشتن کارت اعتباری) قرار دارد، کار اصلا ساده‌ای نیست. اغلب خبرنگاران چهار روز پایانی مذاکرات، چمدان به دست از این هتل به آن هتل سرگردان بودند که به لحاظ روحی، جسمی و مالی هزینه‌های زیادی متحمل شدند و برخی از خبرنگاران نیز به خاطر نداشتن بودجه شب آخر مذاکرات را در سالن محل استقرار خبرنگاران در هتل بوغیواژ گذراندند.
پیاده‌روی وزیران خارجه در اطراف هتل
مذاکرات فشرده و طولانی وزیران خارجه ایران و آمریکا و نیز دیگر وزیران را هر از گاهی برای قدم زدن یا صرف قهوه و غذا و حتی ورزش به بیرون از هتل می‌کشاند که هر بار آنها نیز ولو با تدابیر شدید امنیتی اما در حلقه سوالات و دوربین‌های خبرنگاران و رسانه‌ها قرار می‌گرفتند. امری که حسابی عرق خبرنگاران به ویژه عکاسان را در‌می‌آورد. در این میان دوچرخه سواری جان کری وزیر خارجه آمریکا از رویدادهای جالب در حاشیه مذاکرات بود. علاوه بر این کری هر بار برای صرف ناهار اگر هوای بیرون مطلوب بود به باغ هتل می‌آمد و در آنجا ناهار خود را صرف می‌کرد یا با اعضای هیات خود صحبت می‌کرد و اگر هوا سرد بود که در لوزان 2 اغلب روزها هوا سرد و بارانی بود به رستوران‌های اطراف هتل می‌رفت و ضمن گپ و گفت با مردم ناهار و اغلب پیتزا می‌خورد. با این حال تنها جمله‌ای که از او در پاسخ به خبرنگاران درباره مذاکرات در این روزها شنیده شد جمله‌ای بود که دیگر دستمایه خبرنگاران قرار گرفته بود و آن این بود که "سخت کار می‌کنیم".
برخلاف جان کری که در هشت روز مذاکره به طرز عجیبی سکوت اختیار کرده بود و سعی می‌کرد در هتل با خبرنگاران رو به رو نشود، محمد جواد ظریف چه وقتی از مقابل خبرنگاران در هتل عبور می کرد، چه در باغ یا هنگام پیاده روی، به سوالات آنها پاسخ می‌داد و فعال‌ترین وزیر خارجه در بین دیگر وزیران خارجه بود.
باز هم فکت شیت
هیات مذاکره‌کننده ایران این بار سعی کرد تا در برابر حربه آمریکایی‌ها برای ارایه بیانیه توجیهی یا همان فکت شیت که در مذاکرات ژنو ارایه شد و تفسیر و تعریفی متفاوت از توافق بیان کرد، اقدامی متقابل انجام دهد و پیش از شروع کنفرانس خبری و ارایه بیانیه مشترک مطبوعاتی از سوی ظریف و موگرینی متنی سه صفحه‌ای از کلیات و مسایل عمده تفاهم شده از طریق ایمیل در اختیار خبرنگاران ایرانی قرار گرفت که بخش قابل توجهی از آنچه آمریکایی‌ها در بیانیه‌شان مطرح کردند را حداقل برای خبرنگارانی که مذاکرات را از نزدیک رصد می‌کردند خنثی کرد؛ هر چند که به طور طبیعی در بخش‌هایی از جامعه سوالاتی جدی درباره آنچه آمریکایی‌ها درباره تفاهم با ایران مدعی شدند مطرح شد.بدون شک بخش قابل توجهی از مساله هسته‌ای به گفته بسیاری از کارشناسان بازی رسانه‌ای است که هر چه در این امر رسانه‌ها و مسئولان مذاکره‌کننده موضع تهاجمی داشته باشند و اجازه ندهند خطوط خبری به راحتی در اختیار طرف مقابل قرار گیرد کار دیپلمات‌ها در اتاق مذاکرات آسان‌تر خواهد شد.
موگرینی آرام اما متفاوت
فدریکا موگرینی که پس از چهار ماه و برای اولین بار پا به مذاکرات هسته‌ای می‌گذاشت در شب بارانی لوزان و در حالی که شلوار جین و کاپشن بلند و اسپرت به تن داشت وارد هتل محل مذاکرات شد و بیشتر از وزیران خارجه دیگر با خبرنگاران صحبت کرد.
او در طول حضورش در لوزان بیش از آنکه با طرف ایرانی به گفت‌وگو بنشیند سعی کرد در دیدارهای دو و چند جانبه به ویژه با وزیران خارجه سه کشور اروپایی صحبت کند و احتمالا از حجم اختلاف‌هایی که میان سه کشور و آمریکا از یک سو و ایران و 1+5 از سوی دیگر وجود دارد بکاهد.
عصبانیت کری از لاوروف
اولین نشست عمومی ایران و 1+5 در سطح وزیران خارجه در حالی برگزار شد که در تصاویر منتشر شده از این نشست جان کری وزیر خارجه آمریکا را عصبانی نشان می‌دهد.
یک منبع نزدیک به مذاکرات به خبرنگار ایسنا گفت، به نظر عصبانیت کری به خاطر تاخیر حدودا ده دقیقه‌ای بود که سرگئی لاوروف برای ورود به مذاکرات داشت.
روسیه و آمریکا علاوه بر برخی اختلاف نظرها به ویژه در بحث چگونگی لغو تحریم‌ها علیه ایران در شورای امنیت در مذاکرات هسته‌ای، در مسایل بین‌المللی به ویژه اوکراین با یکدیگر در تنش جدی هستند از این رو طبیعی است که در مذاکرات مختلف وقتی با یکدیگر روبه رو می‌شوند پای مسایل مختلفی که با آن درگیر هستند وسط کشیده شود.
پیش از آغاز نشست داخلی وزیران خارجه 1+5 یکی از خبرنگاران از لاوروف پرسید که آیا به مذاکرات خوشبین هستید؟ که او پاسخ داد: من حقوق نمی‌گیرم که خوشبین باشم" و در همان لحظه جان کری که نزدیک وی نشسته بود در واکنش به این صحبت لاوروف گفت: تو به اندازه کافی پول نمی‌گیری تا خوشبین باشی."
سرگئی لاوروف برای کار شخصی خود کمتر از 24 ساعت بعد از ورودش به لوزان راهی مسکو شد و با وجود تفاهم میان ایران و 1+5 دیگر به لوزان بازنگشت در حالی که وزیران خارجه فرانسه و انگلیس نیز برای انجام امور خود به کشورشان بازگشتند اما دو مرتبه به لوزان برگشتند. در این میان وزیر خارجه چین از پیش اعلام کرده بود که نمی‌تواند تا پایان مذاکرات در لوزان بماند از این رو قائم مقام او در مذاکرات حضور داشت.
