آتش سوزی عامدانه در مزارع نیشکر در همه جای دنیا شیوه ای مرسوم است که پیش از برداشت انجام شده و موجب ازبین بردن شاخ و برگ اضافی آن که کاه و کلش نام دارد می شود. پس از آتش سوزی، با ازبین رفتن کاه و کلش، علف و گیاهان هرز و جانورانی ازجمله مار که درلابلای گیاهان می خزند، قسمت اصلی نیشکر که همان ساقه آن است باقی می ماند و برداشت دستی یا مکانیزه به آسانی انجام شود.

آتش، کمک‌کار داس

آتش سوزی که هرساله در مزارع نیشکر خوزستان اتفاق می افتد، آلودگی و غبار خاکستری آزاردهنده برای مردم برخی شهرهای استان به همراه دارد؛ اما آیا صنعت نیشکر در همه جای دنیا مستلزم سوزاندن نیشکر است؟ هنگامی که نوع برداشت نیشکر در کشورهای دارای بزرگترین مزارع نیشکر را بررسی می کنیم، به نکات تازه ای پی می بریم. در این کشورها، رفته رفته سختی برداشت از داس کشاورز گرفته شده و به ماشین آلات مدرن و مجهزی (یا همان هارْوِسترها) محول شده است که نیاز به سبک شدن ساقه نیشکر را پیش از برداشت، کمرنگ کرده اند.

به گفته كارشناسان، آتش سوزى بقاياى مزارع نيشكر نه تنها به لحاظ زيســت محيطى مردود و مخاطره آميز است، بلكه ضمن آلوده كردن هوا شاهد كاهش حاصلخيزى خاك، نابودى ريزجانداران مفيــد و كاهش نفوذپذيرى خاك نيز مي شود. براساس خبری که در خبرگزاری رویترز درج شده است، آتش سوزی مزارع نیشکر در سراسر برزیل تا سال 2017 ممنوع خواهدشد. همچنن در مزارع وسیع نیشکر امریکا، این آتش سوزی تنها در مزارعی که برداشت در آن ها به صورت دستی و سنتی انجام است دیده می شود و ازسوی دیگر، در هر ایالت بطور جداگانه، ضابطان محیط زیست قوانین دقیقی را برای نحوه زمانبندی و اجرای آتش سوزی اعمال کرده اند. زمان بندی معین براساس وضعیت جوی، لزوم دریافت مجوز همراه با اخذ مبالغی معین برای کشاورزانی که اقدام به آتش زدن مزارع خود می کنند و اعمال جرایم سنگین برای افرادی که به طور غیرقانونی اقدام به آتش سوزی می کنند ازجمله محدودیت هایی است که در کشور امریکا بر تولیدکنندگان نیشکر وجوددارد.

وضعیت اقلیمی، عاملی تعیین کننده

یک مقام مسئول در شرکت کشت و صنعت نیشکر دررابطه با نحوه آتش سوزی مزارع نیشکر این شرکت و نظارت بر آن می گوید: یکی از عواملی که لزوم سوزاندن مزارع نیشکر را پیش از برداشت تعیین می کند، وضعیت اقلیمی است؛ به نحوی که در خوزستان به دلیل بارندگی کم و آبی بودن زمین ها، ناچاریم برای آماده سازی مجراهای آب رسانی برای کاشت سال بعد، با یک آتش سوزی بیست دقیقه ای، زمین را از خاروخاشاک و علوفه پاک سازی کنیم؛ درحالی که کشورهایی چون برزیل و امریکا، در نواحی پرباران واقع شده و اراضی آن به صورت دیم مورد بهره برداری قرارمی گیرد. همچنین در مزارعی که رشد تیشکر زیاد است و شاخ و برگ آن انبوه می شود، از آتش زدن محصول ناگریزیم.

سوزاندن مزرعه نیشکر حتی برای خود نیشکری ها نیز گران تمام می شود؛ به گفته این مقام مسئول، "پس از آتش سوزی قند نیشکر تا حدی افت می کند و ازنظر اقتصادی و زیست محیطی ما نیز تمایلی به آتش سوزی نداریم؛ اما در برخی از مزارع ناچار به این کار هستیم.

شرکت کشت و صنعت نیشکر با دراختیارداشتن 170 دستگاه هاروستر، برداشت از مزارع خود را به صورت مکانیزه انجام می دهد و به نقل از مسئولان خود شرکت، از ابتدا قراربوده کشت و صنعت نیشکر به صورت "برداشت سبز" (که نقطه مقابل "برداشت سوخته" است) انجام شود که هم اکنون به گفته مسئولان، بین 60 تا 70 درصد آن تحقق می یابد (که ما شاخصی برای سنجش این میزان نداریم).

وقتی باد، معادلات را برهم می زند

این عضو شرکت کشت و صنعت نیشکر فصل سوزاندن مزارع نیشکر را حدود صد روز می داند که از ماه مهر تا پایان اسفند پراکنده است و یادآورمی شود: کارشناسان محیط زیست نیشکر، بادرنظرگرفتن کلیه شرایط جوی اعم از بارندگی و وزش باد، زمان مناسب برای سوزاندن مزارع را تعیین می کنند که گاهی در آخرین لحظه با تغییر عاملی مانند جهت وزش باد، محاسبات ما به هم می ریزد و خاکستر ناشی از آتش سوزی وارد شهر می شود که این رخدادها غیرمترقبه و ناخوانده است و در آن کاری ازدست کسی برنمی آید.

امسال هم خاکستر را تحمل کنید

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان درباره آتش سوزی هایی که در مزارع نیشکر انجام می شود می گوید: این مسئله به طور جدی در حال پیگیری است تا به راه حل قطعی دست پیدا کنیم؛ یکی از راه حل هایی که پیشنهاد شده این است که از کاه و کلش نیشکر برای تولید علوفه، به عنوان سوخت یا انرژی استفاده شود و پیش از هرنوع اقدام، ابتدا ابزاری برای جمع آوری آن تعبیه شود.

وی تاکیدمی کند: ممکن است عملی شدن این طرح ها تا سه ماه آینده و پایان آتش سوزی مزارع نیشکر به طول بیانجامد، ولی حتی اگر برای سال آینده درزمینه ممانعت از آتش زدن مزارع کاری انجام دهیم، این اقدامی مثبت است.

گزارش: زینب جعفرزاده