حدود 20 سال پیش در خوزستان محصولی به نام نیشکر به دلایلی كه در ظاهر فنی اين محصول وجود داشت، در رقابت با چغندر برای تولید صنعتی پیروز می شود، اين دلایل عمدتا در این مورد خلاصه می شد که  نيشكر تنها محصولي است كه ضايعات ندارد و با استفاده از ضايعات آن مي توان حدود 28 محصول در صنايع جانبي توليد و از آنها استفاده بهينه‌اي کرد و در نتيجه هر محصول فرعي نيشكر به يك محصول اصلي براي صنعتي ديگر تبديل مي‌شود.

البته آن روزها به خطرات زیست محیطی پساب های نیشکر، همچنین آلایندگی  این محصول با سوزاندن در زمان برداشت و حتی بوی نامطبوع از کارخانه الکل سازی و در نهایت تغییرات جبران ناپذیر اکوسیستم که الان با آن مواجه هستیم، به طور جد پرداخته نشد. تغییراتی که در بعضی محافل علمی، مهمترین آن تخریب خاک منطقه و عدم بازگشت شرایط کشت در آن تا 200 سال عنوان می شود.

آن روزها توجهات به نیشکر آن قدر زیاد می شود که نه کم کم بلکه یکباره کارخانه های فرآوری چغندرقند درخوزستان تعطیل و این محصول بومی و بسیار سود ده کم کم به فراموشی سپرده می شود. خداحافظی خانواده کشاورزی خوزستان از چغندر که به جرات می توان  هم از لحاظ بهره وری و هم از لحاظ زیست محیطی آن را در مقابل نیشکر قرار داد، سبب می شود عده زیادی که ناخواسته از این واقعه متضرر شدند و کامشان با این شیرینی جدید تلخ شد، با ترک زمین ها و شغل کشاورزی به مرکز استان کوچ کرده و عملا به شغل های کاذب روی آورند.

معضلات نيشكر هر روز بيشتر از ديروز

حال این سوال پیش می آید که با توجه به این مشکلات که مستقیم به کشت نیشکر در استان  برمی گردد، آیا فقط بها دادن به این محصول مقرون به صرفه بوده است؟ البته اشتغال ایجاد شده توسط نیشکر برای جوانان این استان و حتی کشور به عنوان مزیتی شیرین، غیر قابل انکار است ولی نباید فراموش کرد همین اشتغال زایی و حتي چيزي بيشتر از آن، می توانست توسط چغندرقند به وجود آید.

سوال دیگری نیز پیش می آید و آن این است که آيا محصولات جانبی نیشکر که غالبا 28 مورد و حتی بیشتر هستند و نقطه قوت و برتری اين محصول نسبت به چغندر به حساب مي آيند، پس از گذشت بیش از 20 سال به مرحله تولید و سود آوری رسیده اند ؟

مدیرکل محیط زیست خوزستان نگاه صرفا کشاورزی به نیشکر را غیر اصولی می داند و می گوید:  فلسفه طرح توسعه نیشکر و صنایع جانبی همان طور که از اسم آن پیدا است متکی به ایجاد صنایع جانبی است و فقط کشت نیشکر و فرآوری شکر به تنهايي کار جالبی نبوده و غیر اصولی و غیر کارشناسی است.

احمد رضا لاهیجان زاده ادامه می دهد: در حال حاضر و پس از گذشت بیش از 20 سال از آغاز طرح مذکور، صنایع جانبی نیشکر یا اصلا ایجاد نشده و یا به طور كامل به آنها پرداخت نشده و به اندازه محصولات انگشت شمار تولید شده اند و این اصلا زیبنده این استان با این همه فرصت های سرمایه گذاری و سود آوری نیست.

وی همچنین در بخشی از صحبت های خود به آلایندگی زیست محیطی نیشکر و عدم همکاری کامل مسئولان مرتبط با آن اشاره می کند و می افزاید: معضلات حاصل از کشت نیشکر روز به روز بیشتر می شود كه در مقابل برای کاهش اثرات زیان بار این محصول از مسئولان شرکت توسعه نیشکر درخواست کرده ایم که چند هزار هکتار اکالیپتوس در محوطه های اطراف طرح بکارند که متاسفانه به رغم موافقت هنوز عملی نشده است. واقعا جای تعجب دارد چطور پروژه ای با این عظمت که پیش از طرح 550  هزارهکتاری، بزرگترین پروژه کشاورزی کشور بوده است،  کاشت اکالیپتوس را این گونه به تاخیر می اندازد.

محصولي با خاصيت بهسازي خاك

چغندرقند محصولی است که امتحان خود را در خوزستان پس داده بود، محصولی که میزان برداشت آن در این استان تقریبا دو برابر سایر استان ها است. رقم دو برابر برداشت برای یک محصول کشاورزی بسیار زیاد است و بهانه خوبی است تا نگاه ها به سمت آن هدایت شود. اما حکایت آن روزها در مورد این محصول و رقیبش جور دیگری بود. البته الان هم دیر نشده، هر چند دیگر نمی توان چغندر را جایگزین نیشکر کرد اما می توان بیشتر به آن بها داد.

رییس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان می گوید:  هم اکنون محصول نیشکر در خوزستان دارای تشکیلات گسترده ای است و عملا نمی توان بحث جایگزینی چغندر را مطرح کرد اما می توان چغندر را همچون نیشکر و به صورت مشابه وارد تناوب کشت کرد.كه البته این کار با توجه به شرایط اقلیمی خوزستان و سازگاری چغندر با آن سال ها پیش باید صورت می گرفت. خوزستان شرایط خوبی برای کشت این محصول را دارد به طوری که میزان متوسط بهره برداری آن که در کشور و در هر هکتار 36  تن است ، در این استان 60 تن، یعنی در حدود دو برابر است.

کیخسرو چنگلوایی مهمترین خاصیت چغندر پس از مسائل اقتصادی را بهبود و بهسازی خاک می داند و می افزايد: چغندر از معدود گیاهانی است که باعث بهبود و بهسازی خاک می شود و گیاهی که پس از آن در زمین مورد نظر کشت می شود یک تن بیشتر از مقدار مورد انتظار محصول می دهد.

وی در ادامه به راندمان و کارایی مصرف آب برای کشت چغندر در خوزستان اشاره می کند و ادامه مي دهد: این گیاه در استان های دیگر به باران متکی نیست و غالبا به صورت استغراقی آبیاری می شود،  اما آبیاری در خوزستان برخلاف سایر استان ها به صورت بارانی  معمول است که راندمان و کارایی آب را بیشتر می کند. دیگر مزیت کشت چغندر در خوزستان بار دیگر برخلاف سایر استان ها نبود برخی آفات در این استان است که شرایط را برای توجه ویژه به این گیاه پر سود مهیا می سازد.

راه اندازي كارخانه هاي توليد قند در آينده اي نزديك

تقریبا مدت 10 سال و حتی بیشتر است كه چغندر به طور کامل در خوزستان منسوخ و فراموش می شود که دلیل اصلی آن  را مي توان تعطیلی کارخانه ها عنوان كرد.

چنگلوایی این تعطیلی را ضرر بزرگی به کشاورزی استان خصوصا محصول استثنائی چغندر می داند و اظهار مي كند: جای تعجب است محصولی که خرید آن تضمینی است و اشتغال ویژه ای در استان به وجود می آورد، مدت ها فراموش شود. برای احیای این محصول در خوزستان تلاش های بسیاری صورت گرفته که طی آن سال گذشته دو هزار و 100 هكتار و امسال چهار هزار و 100 هکتار را زیر کشت چغندر برده ایم. البته در حال حاضر استان ظرفیت 50 هزار هکتاری برای کشت و توسعه این محصول دارد که با دانش فنی و کشاورزان فعال و مهمتر از همه راه اندازی کارخانه های قند می توان در آینده ای نزدیک شاهد رونق آن بود.

رییس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان همچنین ارزش ریالی حاصل از کشت هر هکتار چغندرقند را بین 70 تا 80 میلیون ریال عنوان می کند و ادامه می دهد: متوسط تولید شکر از چغندر در هر هکتار در کشت های بهاره در استان های دیگر  چهار و نيم تن است که در خوزستان رقم جالب هفت و نيم تا هشت و دو دهم را داریم و این رقم از لحاظ ریالی ما را به 70 تا 80 میلیون ریال می رساند و این جاست که به جرات می توان گفت هیچ محصولی قدرت رقابت با چغندر را ندارد.

طبق اظهارات رییس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان امسال و سال گذشته چغندر قند در خوزستان کشت شده اما با توجه به نبود کارخانه و نیاز به انتقال محصول برای فرآوری به سایر استان ها و صرف هزینه های حمل و نقل، برای کشاورزان صرفه اقتصادی نداشته است.

از توليد چغندرقند حمايت مي كنيم

معاون عمرانی استاندار خوزستان که به نوعی راه اندازی کارخانه های قند را در حیطه وظایف خود می داند با استقبال از این موضوع می گوید: به اهمیت چغندرقند و مزایای آن نسبت به نیشکر کاملا واقف هستیم و از توسعه این محصول نیز حمایت می کنیم.

احمد سیاحی مي افزايد: محصولی که کمتر از نیشکر آب مصرف می کند و درصد شکر آن نیز بیشتر است مسلما برای ما اولویت دارد و در قدم اول باید براي راه اندازی کارخانه های قند اقدام کنیم. در این خصوص نیز جلساتی تشکیل دادیم و به زودی خبرهای خوبی به کشاورزان می دهیم.