ریشه مشکلات اجتماعی و اقتصادی مسائل فرهنگی است

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خوزستان گفت: قرار گرفتن کتاب در سبد مصرفی خانوارها باید به عنوان هدفی فرهنگی در اولویت باشد چرا که ریشه بسیاری از مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی مسائل فرهنگی است.

نقش کتابخانه‌ها و به ویژه کتابخانه‌های عمومی در انتقال علوم به مردم بسیار ارزنده است. از این رو کتابخانه را می‌توان به عنوان کانون همایش صاحب نظران و موزه پرطراوت اندیشمندان در نظر گرفت. این نهاد فرهنگی می‌تواند بالندگی و شکوفایی استعدادهای مردم را به ارمغان آورد و در فرجام، به تولید اندیشه، دانش و رشد فرهنگ مطالعاتی جامعه منجر شود.

مقام معظم رهبری در بیانات مختلف از اهمیت فرهنگ، کتاب و کتابخوانی سخن گفته‌اند و این اهمیت تا جایی بوده است که در سال 1393 را سال «اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی» نامگذاری کرده‌اند. اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان خوزستان نیز با رشد کمی و کیفی کتابخانه‌های عمومی استان، جذب نیروهای متخصص، برنامه ریزی و ارزیابی، همپا و در بسیاری از شاخص‌ها با شتاب بیشتری نسبت به استان‌های دیگر و متوسط کشور در پیش بردن اهداف مورد نظر قدم برداشته است. این گزارش در شاخص‌های مختلف، نگاهی بر عملکرد اداره کل کتابخانه‌های استان خوزستان از فروردین ماه 1391 تا فروردین 93 خواهد داشت.

امید است در آینده نیز با عزم ملی و مدیریت جهادی این مسئولیت به پیش برده شود.

گفت‌وگوی زیر ماحصل نشستی یک ساعته با «لفته منصوری» مدیرکل کتابخانه‌های استان خوزستان در خصوص کم و کیف وضعیت کتابخانه‌های عمومی و سرانه مطالعه در خوزستان و مشکلات پیش روی کتابخوانان است.

اهمیت مطالعه و کتابخوانی چیست؟

تجربه جهانی نشان می‌دهد که رشد و توسعه تمدن‌ها ریشه در رشد فکری و فرهنگی هر جامعه دارد و بدون رشد فرهنگ کتابخوانی در جوامع، نمی‌توان به رشد هیچ تمدنی دلخوش کرد. باید تاکید کرد که با وجود رشد رسانه‌های گوناگون جمعی تاکنون هیچ رسانه‌ای نتوانسته است نقشی را که کتاب در رشد تمدن‌ها داشته است ایفا کند. برخورداری فرهنگ ارزشمند ما از ریشه‌های قوی، نگرش‌ها و پویش‌های فرهنگی ما را قدرت و استحکام فزاینده‌ای می‌بخشد زیرا ما با فرهنگی رشد کرده‌ایم که تمام جلوه‌های افتخارآفرینش، نمودهای راستین فرهنگی‌اند. نخستین جلوه باشکوه چنین ارزشی را می‌توان در ابتدای برنامه‌های پیامبر عظیم الشان اسلام یافت که رسالتش را با فرمان «خواندن» از سوی خداوند آغاز می‌کند و پی می‌گیرد. در همین فرهنگ مقدس است که خداوند یگانه به قلم و حرمت آن سوگند یاد می‌کند و معجزه جاودانه آخرین سفیر الهی را یک کتاب آسمانی تشکیل می‌دهد.

سرانه مطالعه استان خوزستان چقدر است؟

در موج چهارم پیمایش ملی شورای فرهنگ عمومی در اردیبهشت ماه 91 در هفت بخش شامل (کتاب غیردرسی چاپی و الکترونیکی، قرآن و ادعیه، روزنامه چاپی و الکترونیکی، نشریات غیرروزانه چاپی و الکترونیکی)  روزانه 86.47 از متوسط کشور که 73.55 بیشتر است. در این سال رتبه ما چهارم و بعد از تهران، خراسان جنوبی و زنجان  قرار داریم.

از تعداد کتابخانه‌های عمومی استان و رشد آن نسبت به کتابخانه‌های کشوری بگویید.

از تاسیس نخستین کتابخانه عمومی علامه طباطبایی در بهبهان در سال 1343 تا فروردین 1391، یکصد و 53 کتابخانه در استان فعالیت می‌کردند. یعنی ظرف 48 سال به طور متوسط سالیانه سه کتابخانه افزوده شده در حالی که ظرف دو سال اخیر 58 کتابخانه افتتاح شده‌اند. میزان رشد تعداد کتابخانه های استان در دو سال اخیر برابر 37.9 درصد بوده است و رشد کتابخانه‌های کشور در این مدت 12.23 درصد بوده یعنی استان خوزستان در مقایسه با کشور سه برابر رشد داشته است.

زیربنای کتابخانه‌های عمومی استان نیز نسبت به میانگین کشوری به رشد و افزایش رسیده است؟

بله خوشبختانه. از فروردین ماه سال 91 تا فروردین 93 زیربنای کتابخانه های عمومی استان به رشد 30.34 درصدی دست یافته در حالی که این رقم در کل کشور چیزی حدود 7.25 درصد رسیده است.

در این مدت با کاهش و یا افزایش تعداد اعضای کتابخانه‌های عمومی استان نیز مواجه بوده‌ایم؟

در دو سال اخیر در کتابخانه‌های عمومی خوزستان 11.42 درصد رشد تعداد اعضای کتابخانه‌ها را داشته‌ایم و در حالی که این رقم در کتابخانه‌های کشور با کاهش منفی 2.72 درصدی مواجه بوده، این امر نشان از اقدامات و فعالیت‌های مطلوب این نهاد برای جذب اعضای کتابخوان به سوی کتابخانه‌های عمومی است.

با توجه به جذب این تعداد عضو به کتابخانه‌های عمومی قاعدتا باید شاهد ورود کتاب‌های بیشتری به کتابخانه‌ها باشیم. در این خصوص چه آماری دارید؟

فروردین 91 تا سال جاری تعداد کتاب‌های کتابخانه‌های عمومی استان با رشد 47.90 درصدی مواجه شده‌اند و این آمار در کل کشور به 25.62 درصد نمایان شده است. مطمئنا زمانی که اعضای کتابخوان بیشتری راهی کتابخانه‌ها می‌شوند باید راهی برای افزایش تعداد کتاب‌ها پیدا کرد که این نهاد به خوبی از عهده آن برآمده است.

از سامانه نشریات آنلاین کتابخانه‌های عمومی و دیگر فعالیت‌های این نهاد عمومی بگویید.

سامانه نمایه نشریات تحت وب، نرم افزاری پژوهشی است که با بیش از 1.5 میلیون عنوان مقاله، مصاحبه و سند مکتوب، به عنوان یکی از بزرگترین بانک‌های اطلاعاتی مقالات فارسی در کشور محسوب می‌شود. علاوه بر مقاله‌های فارسی دارای 2 هزار و 712 نشریه است که امکان جست‌وجو از طریق عنوان نشریه، نام نویسنده و موضوع نیز برای مراجعان فراهم است. بیش از 82 هزار مقاله در موضوعات مختلف در نمایه نشریات آنلاین موجود است که آماده ارائه به عموم مخاطبان است. هم اکنون در 136 کتابخانه استان، نمایه نشریات الکترونیکی به صورت آنلاین در حال خدمت رسانی به مردم است که تلاش خواهد شد تا سال آینده تمام 211 باب کتابخانه عمومی استان به پایگاه نمایه نشریات آنلاین تجهیز شوند و این یکی از بزرگترین خدمات اداره کل کتابخانه‌های عمومی به عموم مردم به ویژه پژوهشگران ارجمند در سطح استان و مراجعین به کتابخانه‌ها به شمار می‌رود.

تاکنون چه تعداد کتاب از نویسندگان  بومی استان خریداری کرده‌اید؟

در سال 92 تعداد 57 عنوان کتاب از نویسندگان بومی استان به تعداد بیش از 14 هزار نسخه و به ارزش 563 میلیون ریال جهت کتابخانه‌های عمومی استان خریداری شده است. در حال حاضر بیش از 94 عنوان کتاب از نویسندگان استانی که مجوز خرید منابع دریافت کرده‌اند به علت کمبود بودجه امکان خرید آنها فراهم نگردیده است. در سال گذشته همچنین با توجه به اعتبار فرهنگی استان، اداره کتابخانه‌ها موفق به خرید بیش از 560 عنوان و به تعداد 23 هزار نسخه کتب مرجع به ارزش 2 میلیارد و 200 میلیون ریال شده است.

طرح ایستگاه مطالعه با چه هدف و در چه شهرستان هایی از استان به اجرا درآمده است؟

طرح ایستگاه‌های مطالعه از تاریخ 16 بهمن ماه سال 91 در خوزستان به اجرا درآمد که آمار به دست آمده از این طرح نشان دهنده استقبال زیاد سازمان‌ها و مردم از کتاب‌های این ایستگاه‌ها بوده است. در اهواز 20 ایستگاه مطالعه، در مسجدسلیمان یک ایستگاه، شوشتر، بندرامام، بهبهان، اندیمشک و ایذه به ترتیب هر کدام یک ایستگاه مطالعه، در شهرستان‌های خرمشهر، دزفول، آبادان و ماهشهر نیز هر کدام دو ایستگاه مطالعه راه اندازی شد که در مجموع 34 ایستگاه را در سطح استان شامل می شود. شایان ذکر است که در شاخص تعداد ایستگاه‌های مطالعه، خوزستان بعد از استان تهران در جایگاه دوم قرار دارد. ایستگاه‌های مطالعه با تنوع موضوعی و توجه به مخاطبان مختلف در تحقق این اهداف می‌تواند نقش موثری ایفا کنند. قرار گرفتن کتاب در سبد مصرفی خانوارها باید به عنوان هدفی فرهنگی در اولویت باشد چرا که ریشه بسیاری از مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی مسائل فرهنگی است.

وضعیت مطالعه استان خوزستان نسبت به موج سوم رشد یا کاهش داشته است؟

خوشبختانه رشد داشتیم در پیمایش موج سوم که در اسفندماه 1389 سرانه تجمیعی مطالعه مردم خوزستان 68.53 بود، از متوسط کشور که 79.12 است کمتر بوده همانگونه که ملاحظه می‌کنید خوزستان در سال 91 رشد داشته و متوسط کشور کاهش داشته است.

آیا آمار تفکیکی شهرستان‌های خوزستان را دارید؟

خیر در این پیمایش فقط 31 استان و هشت کلان شهر سنجش شده البته در جامعه نمونه از شهرها و روستاهای استان  استفاده شده است.

گرایش مطالعاتی مردم خوزستان در این پیمایش چگونه است؟

از مجموع 86.47 دقیقه مطالعه روزانه؛ 15.53 دقیقه به مطالعه کتاب غیر درسی چاپی، 2.05 دقیقه به مطالعه کتاب غیردرسی الکترونیکی؛ 18.38 دقیقه به قرائت قرآن و ادعیه؛ 41 دقیقه به مطالعه روزنامه چاپی؛ 3.05 دقیقه به مطالعه روزانه الکترونیکی؛ 4.53 به مطالعه نشریات غیر روزانه چاپی (هفته نامه، ماهنامه و سالنامه)، 1.13 دقیقه به مطالعه نشریات غیر روزانه الکترونیکی بوده است.

 از تعداد نیروهای استخدام شده در اداره کل کتابخانه عمومی استان بگویید و اینکه این روند سیر صعودی طی می‌کند یا نزولی؟

در سال 91، 254 نیروی انسانی در اداره کل کتابخانه های استان مشغول فعالیت بوده‌اند که در همین سال 55 نفر افزایش نیرو و 18 نفر ریزش داشته‌ایم. در سال 92 نیز نیروهای انسانی موجود به 291 نفر افزایش پیدا کردند که در همین سال با افزایش 91 نیرو و ریزش 18 نیروی انسانی بازشسته، اخراجی و یا انصرافی مواجه بوده‌ایم. در این میان اهواز با جذب 26 نیروی انسانی بیشترین آمار و لالی با جذب یک نیرو کمترین آمار استخدامی را به خود اختصاص داده‌اند. از مجموع  146 نیروی استخدام شده در سال 91 و 92، هشت نفر از مجموعه خارج شده‌اند. طی دو سال اخیر تعداد 146 نفر کتابدار کارشناس و کارشناس ارشد به استخدام این اداره کل درآمده‌اند. با استخدام این افراد، تعداد کل نیروهای این اداره به 382 نفر رسیدند. یعنی 38 درصد کل پرسنل ظرف دو سال اخیر استخدام شده‌اند. کدام سازمان بزرگ فرهنگی یا اداری و صنعتی در استان ظرف دو سال این تعداد کارشناس استخدام کرده است؟ ترکیب نیروی انسانی اداره کل به نفع نیروهای با تحصیلات عالی‌تر تمایل پیدا کرده است. توزیع شهرستانی این نیروها کاملا بومی بوده است. درصد بانوان بیشتر از آقایان و جذب رشته‌های علوم انسانی که شانس کمتری برای استخدام در سایر دستگاه‌ها دارند یکی دیگر از مزایاست.

از طرح‌های مصوب و در حال اجرای این اداره کل بگویید...

در سال 91، طرح بررسی میزان مطالعه (کتاب، روزنامه و مجلات) در استان خوزستان و ارتباط آن با برخی متغیرهای جمعیت شناختی، بررسی وضعیت کتابخانه‌های عمومی استان بر اساس طبقه بندی دیانی: شناخت انواع موانع احتمالی و ارائه راهکارها، بررسی رابطه بین انواع سرمایه و میزان مطالعه در شهر اهواز، متناسب سازی الگوی تعالی سازمانی و نظام وزن‌دهی آن برای کتابخانه‌های عمومی ایران (مطالعه موردی استان) و در نهایت نقش کتابداران و کتابخانه‌های عمومی استان بر مهندسی فرهنگی با قراردادهایی میلیونی توسط این اداره کل مورد بحث و بررسی قرار گرفتند. در سال گذشته نیز طرح بررسی رابطه بین سرمایه فرهنگی (یا تاکید بر مطالعه) و انحرافات اجتماعی در شهر اهواز مصوب شد. لازم به ذکر است چندین طرح دیگر مربوط به سال 92 در دست بررسی قرار دارد که در صورت تصویب پروپزال به مرحله اجرا خواهد رسید. تا پیش از سال 91 هیچ طرحی در این اداره کل مصوب نشده بود.

از دوره‌های آموزشی برگزار شده و در حال برگزاری توسط اداره کل کتابخانه استان بگویید.

روخوانی، روانخوانی و تجوید قرآن کریم، اخلاق و احکام کارمندی، ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، جذب فراگیر مخاطب، مخاطبین کتابخوان، استان شناسی، در اختیار استان‌ها، جایگاه و چگونگی خدمات مرجع و اطلاعاتی در کتابخانه‌های عمومی، کارگاه تکنیک‌های قصه گویی، برنامه ریزی فرهنگی، روانشناسی، شفافیت و سلامت اداری و مهارت‌های هفتگانه فن آوری اطلاعات از جمله این دوره‌های آموزشی بوده‌اند که برای کارکنان و اعضای کتابخانه‌ها به صورت حضوری و غیرحضوری برگزار شده‌اند و البته بسیار نیز مورد استقبال قرار گرفته‌اند.

در خصوص میزان اعتبارات مصوب و تخصیص داده شده به این اداره کل نیز سخن به میان آورید.

اعتبار مصوب سال 91 حدود 49 میلیارد ریال بود که از این رقم حدود 42 میلیارد ریال تخصیص داده شد و 25 میلیارد آن صرف تعمیرات و 15 میلیارد آن صرف تجهیزات شد. در سال 92 نیز از حدود 63 میلیارد ریال اعتبار مصوب، حدود 21 میلیارد تخصیص داده شد که حدود 8 میلیارد آن صرف تعمیرات و حدود 12 میلیارد آن به تجهیزات کتابخانه‌ها اختصاص یافت. در سال 93 نیز از حدود 80 میلیارد ریال اعتبار مصوب شده اداره کل کتابخانه‌های استان، حدود 40 میلیارد ریال تخصیص داده شده است که 48 میلیارد آن به تعمیرات و حدود 32 میلیارد آن به تجهیزات اختصاص داده خواهد شد.

مشکلات این اداره کل را به عنوان سخن پایانی می‌شنویم...

اداره کل کتابخانه‌های استان خوزستان با هماهنگی معاونت برنامه ریزی استانداری موفق شد که برای نخستین بار در سال 92 مجوز احداث کتابخانه‌های عمومی را بگیرد. پیش از این ساخت کتابخانه‌های عمومی به عهده اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بود و علاوه بر مشکلات طراحی، نقشه و ساخت کتابخانه که هیچگونه هماهنگی با این اداره کل به عمل نمی‌آمد پس از تحویل کتابخانه‌های ساخته شده متاسفانه شاهد مشکلات ساختمانی بوده است و نهایتا کتابخانه در مالکیت اداره کل ارشاد خوزستان باقی می‌ماند. با این اقدام علاوه بر اختصاص اعتبارات ساخت به این اداره کل، مالکیت ابنیه به نهاد محول می‌شود. این از عمده مشکلات ما بود که با پیگیری‌های فراوان خوشبختانه به نتیجه رسید.