زندگی به سبک هزاره سوم/گزارش از عادت‌های غلط غذایی
ما در عصری زندگی می‌کنیم که «سرعت» یکی از بارزترین ویژگی‌های آن است، ویژگی‌ای که صرف نظر از خوب یا بد بودن، ارمغان زندگی در قرن معاصر است، اما بی‌شک پیچیدگی زندگی امروزه باعث غفلت از برخی پدیده‌های پیرامونی ما شده است.
سلامتی ارزشمندترین نعمت خدادادی به هر فرد است که برای حفظ آن از هر کوششی دریغ نمی‌کند، روزانه مواد خوراکی زیادی مصرف می‌کنیم که تقریبا در مورد هیچکدام از آنها اطلاعات دقیق و کافی نداریم، مثلا نمی‌دانیم ساندویچی که در مدت چند دقیقه آماده و مصرف می‌شود به همان اندازه سلامت ما را تامین و یا به خطر می‌اندازد؟ مصرف بیش از اندازه شهروندان از غذاهای آماده و فست فودها به همان اندازه و به موازات همان ویژگی سرعت در عصر جدید پیش می‌رود که فاصله گرفتن از سبک درست زندگی و به ویژه غذا خوردن ما.
اینکه این تغییرات در رژیم غذایی ما چه تاثیری می‌گذارد، مسئله‌ای است که باید آن را جدی گرفت و به آن پرداخت. طبق گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعداد مبتلایان به بیماری‌هایی همچون سرطان، دیابت، قلب و عروق روز به روز در حال افزایش است که پیش بینی می‌شود اگر برای این موضوع چاره‌ای اندیشیده نشود در سال‌های آتی این تعداد به مراتب افزایش می‌یابد.
*عادت‌های غلط غذایی نتیجه تغییر سبک زندگی
بر اساس این گزارش یکی از مهمترین دلایل بروز این بیماری‌ها بی‌توجهی به تغذیه سالم و داشتن عادت‌های غلط غذایی است که از دوران کودکی شکل می‌گیرد و تا پایان عمر تاثیرات خود را بر سلامت افراد به جای می‌گذارد. همچنین رشد قارچ‌گونه واحدهای عرضه مجاز و غیرمجاز انواع فست فودها نظیر ساندویچ، پیتزا، سمبوسه و فلافل در چند سال اخیر رابطه معناداری با دگرگونی ذائقه مردم و تغییر سبک زندگی آنان داشته است.
حمیدرضا اکبری صاحب یکی از معروف‌ترین فست فودهای کلان شهر اهواز اظهار کرد: روزانه بین 150 تا 200 نفر مشتری دارد که اغلب آنها جوانان هستند.
وی یکی از دلایل اقبال جوانان از فست‌فودها را سازگاری این نوع غذاها با ذائقه مشکل‌پسند این نسل عنوان می‌کند.
وی ادامه داد: همه جور سوسیس، کالباس و همبرگر پیدا می‌شود چه از نوع درجه یک و مرغوب چه تولیدات زیرزمینی و ارزان قیمت!
مسعود کاظمی که به همراه خانواده‌اش برای صرف غذا به رستوران آمده است نیز گفت: معمولا هفته‌ای یکبار پیتزا مصرف می‌کند.
وی افزود: قیمت آن برایش اهمیت ندارد چون لذت خوردن یک غذای لذیذ همراه خانواده برایش خیلی با ارزش‌تر است.
کاظمی همچنین عنوان کرد: در مورد زیان‌های مصرف فست‌فودها چیزهایی شنیده اما برایش اهمیت ندارد!
با مریم رضایی خانم خانه‌داری که برای خرید به یکی از فروشگاه‌های سطح شهر اهواز مراجعه کرده، در این زمینه گفت‌وگو کردم، وی در این خصوص اظهار کرد: در طول 52 سال عمر خود هرگز به هیچ نوع ساندویچ یا پیتزایی لب نزده‌ام و شدیدا از آن متنفرم.
وی اضافه کرد: همیشه سعی می‌کنم برای فرزندانم غذاهایی که باب میلشان است تهیه کنم تا بهانه‌ای برای خوردن غذاهایی فست‌فود نداشته باشند.
خانم رضایی همچنین بیان کرد: با این حال فرزندانم گاهی اوقات ساندویچ و یا پیتزا مصرف می‌کنند.
*فست‌فودهای خیابانی عامل ایجاد ناامنی غذایی
رئیس مرکز بهداشت اسبق خوزستان در این ارتباط اظهار کرد: رشد روز افزون مصرف فست‌فودها به ویژه فست‌فودهای خیابانی در ایجاد ناامنی غذایی موثر است.
سیدمحمد علوی، مهمترین دلایل ناامنی غذایی در استان خوزستان را پایین بودن آگاهی‌های مردم در انتخاب غذاهای مناسب و با ارزش غذایی بالا و قیمت مناسب عنوان می‌کند.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: فرد با مصرف این نوع از مواد غذایی ناسالم به ظاهر سیر می‌شود ولی در واقع از نظر سلولی هیچ یک از مواد مغذی مورد نیاز را به‌دست نیاورده است و فقط هر روز چاق و چاق‌تر می‌شود.
رئیس مرکز بهداشت اسبق خوزستان افزود: همچنین با مصرف فست‌فودها، شرایط ابتلا به انواع بیماری‌ها مثل سرطان، دیابت، چربی خون بالا و فشار خون بالا افزایش می‌یابد.
وی تصریح کرد: طبق بررسی‌های صورت گرفته در استان خوزستان، هزینه مصرفی برای تأمین گوشت قرمز در تمام دهک‌های درآمدی، در شهر و روستا خیلی بیشتر از هزینه‌های تأمین مرغ و ماهی است که نشان دهنده مصرف زیاد این ماده غذایی است.
علوی اضافه کرد: در تمام دهک‌های درآمدی هزینه مصرفی برای تهیه تخم مرغ و حبوبات بسیار پایین است و نسبت به استان‌های با امنیت غذایی بیشتر، مصرف لبنیات نیز کمتر است.
وی تاکید کرد: این اطلاعات نشان می‌دهد زمان آن رسیده که خانوارهای خوزستانی تغییراتی اساسی در سبد غذایی مصرفی خود ایجاد کنند.
رئیس مرکز بهداشت اسبق خوزستان ادامه داد: باید تلاش کنیم کودکان به جای مصرف برخی مواد غذایی زیان‌آور همچون سمبوسه و پیتزا، غذاهای خانگی با ارزش غذایی بالاتر و قیمت مناسب تر مثل انواع کوکوها را استفاده کنند.
وی با اشاره به اهمیت احیای غذاهای سنتی خاطرنشان کرد: حبوبات از بهترین منابع فیبر غذایی بوده و در پیشگیری و کنترل بیماری‌هایی مثل دیابت، فشار خون بالا، چربی خون بالا و بیماری‌های گوارشی مؤثر است.
علوی همچنین عنوان کرد: شیر و لبنیات نیز از منابع مهم پروتئین بوده و در رشد استخوان‌های بدن و سلامت آنها در سن‌های مختلف نقش بسیار مهمی دارند که باید مصرف آن را در استان خوزستان افزایش داد.
وی بیان کرد: امنیت تغذیه‌ای دسترسی فیزیکی و اقتصادی تمام افراد در همه اوقات به غذای سالم و کافی است که به شیوه‌های قابل قبول اجتماعی و فرهنگی به دست آمده و تمام سلول‌های بدن از مواد مغذی کافی بهره مند شوند.
رئیس مرکز بهداشت اسبق خوزستان اضافه کرد: بر این اساس هر یک از استان‌های کشور در یکی از شش طبقه وضعیت امنیت غذایی و تغذیه‌ای شامل بسیار امن غذایی، امن غذایی، نسبی امن غذایی، نسبی ناامن غذایی، ناامن غذایی و بسیار ناامن غذایی قرار گرفته‌اند و قریب به بیش از یک هزار و 400 مغازه، سوپرمارکت، اغذیه فروشی، فلافل فروشی، پیتزا فروشی و کلا مراکز عرضه فست‌فود در خوزستان وجود دارد که تحت نظارت دانشگاه علوم پزشکی قرار دارند که از این تعداد 800 مورد در شهرستان اهواز و مابقی در سایر شهرستان‌های استان خوزستان مشغول فعالیت هستند.
*فست‌فودها و مشکلات سلامتی در آینده
دبیر کمیته هماهنگی سلامت مرکز بهداشت خوزستان نیز در این زمینه اظهار کرد: مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیرواگیر از مرگ و میر بیماری‌های واگیر پیشی گرفته است.
مهدی اقتصاد با بیان اینکه عادات غذایی به سرعت در حال تغییر است، افزود: در اثر پدیده صنعتی شدن فعالیت بدنی کاهش یافته است، همچنین کشورها با افزایش سن جمعیت مواجه هستند.
این کارشناس تعذیه اضافه کرد: بیماری‌های غیرواگیر تا حد زیادی قابل پیشگیری است.
وی همچنین با بیان اینکه 80 درصد موارد بیماری عروق کرونر قلب با تغییر در شیوه زندگی قابل پیشگیری است، ابراز داشت: 90 درصد موارد دیابت نوع دو از طریق تغییر در شیوه زندگی هم قابل پیشگیری‌اند.
این دکتر تغذیه با اشاره به اینکه یک سوم موارد سرطان‌ها از طریق رژیم غذایی سالم، نگهداری وزن در حد طبیعی و فعالیت بدنی متناسب قابل پیشگیری است، گفت: اثربخش‌ترین برنامه برای پیشگیری و کاهش بیماری‌های غیر واگیر بهبود شیوه زندگی در همه ابعاد است.
وی تصریح کرد: مهمترین مشکل تغذیه‌ای در استان خوزستان فعلا مصرف بی‌رویه فست‌فودها و گسترش مراکز عرضه فست‌فودهاست.
اقتصاد بیان کرد: انواع فست‌فودها (غذاهای آماده) شامل انواع ساندویچ‌های همبرگر، سوسیس، کالباس، هات‌داگ، سیب زمینی سرخ شده، مرغ سوخاری، انواع پیتزا و ساندویچ های فلافل، سمبوسه و غیره است.
وی خاطرنشان کرد: طبق هرم راهنمای غذایی ایرانیان مواد غذایی مثل چربی‌ها و روغن‌ها و چاشنی‌ها و نوشیدنی‌های گازدار در راس هرم در گروه متفرقه قرار دارند که باید به مقدار بسیار کم مصرف شود ولی متاسفانه با مصرف بی‌رویه فست‌فودها در حال حاضر در کشور میزان مصرف مواد غذایی متفرقه بسیار بالاست.
دبیر کمیته هماهنگی سلامت مرکز بهداشت خوزستان، عوارض مصرف فست‌فودها را چاقی و اضافه وزن، چربی خون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی، برخی سرطان‌ها، سکته‌های مغزی، اختلالات گوارشی و بیماری‌های کبدی به ویژه کبد چرب را عنوان کرد و افزود: تمام فست‌فودها به دلیل دارا بودن مقدار زیاد کالری (چربی فراوان) باعث اضافه وزن و چاقی و به دنبال آن سایر بیماری‌های مزمن می‌شوند.
وی همچنین به عوارض مصرف سوسیس و کالباس اشاره کرد و گفت: نیترات و نیتریت که به عنوان نگهدارنده به سوسیس و کالباس اضافه می‌شود در بدن به یک ماده سرطان‌زا به نام نیتروزآمین تبدیل می‌شود که در ایجاد تومورهای بدخیم موثر است.
دبیر کمیته هماهنگی سلامت مرکز بهداشت خوزستان با بیان اینکه نمک به عنوان طعم دهنده و نگهدارنده به سوسیس و کالباس اضافه می شود که مانع جذب کلسیم و پروتئین شده و مصرف زیاد آنها باعث ابتلا به پوکی استخوان و فشار خون بالا می‌شود.
اقتصاد تصریح کرد: اکریلامید یک ماده اسیدی سرطان‌زاست که هنگام سوختن، برشته شدن یا پختن مواد کربوهیدراتی غلات در درجه حرارت بالا در محصولاتی چون نان، بیسکویت، کلوچه و سیب‌زمینی ایجاد می‌شود.
وی عوارض عصبی این سم را شامل اختلال در هوشیاری، ضعف، تحریک‌پذیری و تغییرات رفتاری بیان کرد و ادامه داد: همچنین اختلالات باروری همچون ناباروری و سقط، تحریک و قرمزی پوست و چشم‌ها از دیگر عوارض آکریلامید است که مقدار این ماده در سیب‌زمینی سرخ شده و چیپس بیشتر است.
دبیر کمیته هماهنگی سلامت مرکز بهداشت خوزستان بیان کرد: در ترکیب سوسیس برای ایجاد بافت مطلوب از مواد پرکننده‌ای چون آرد و نشاسته استفاده می‌شود و این مواد هنگام سرخ شدن سوسیس در روغن باعث پف کردن و قهوه‌ای شدن آن می‌شود که قهوه‌ای شدن بیش از حد که در نتیجه سوختن ترکیبات کربوهیدراتی سوسیس است می‌تواند منجر به افزایش میزان آکریلامید محصول شود.
این کارشناس تغذیه تاکید کرد: نان مصرفی در سمبوسه هم که قبلاً مقداری آکریلامید حین پخت در آن ایجاد شده مجدداً با سرخ کردن سرشار از آکریلامید می‌شود.
وی در پایان افزود: در مجموع فست‌فودها آثار زیان باری بر روی سلامتی دارند و توصیه می‌شود از سیستم‌های آرام پز، بخارپز و حتی کباب و غیره استفاده بیشتری شود.
*اختلال ترکیبی در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع‌تر از دختران است
عضو هیت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان مطلب فوق در این زمینه اظهار کرد: بیش فعالی دارای ویژگی‌های بارزی همچون پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، ایجاد اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی است.
علی فضل آرا با بیان اینکه این اختلال سه نوع است، تصریح کرد: در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد، در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می‌شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد.
وی با اشاره به اینکه اختلال ترکیبی در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع‌تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می‌شود، تاکید کرد: معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می‌شود و کودکان مبتلا در دوره شیرخواری بیشتر پرتحرک هستند و دست‌ها و پاهای خود را زیاد حرکت می‌دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می‌کنند.
دکترای تغذیه دانشگاه شهید چمران اهواز در ادامه با بیان اینکه پیش فعالی کودکان ناشی از مصرف غذاهای حاوی رنگ‌های غیرمجاز است، اضافه کرد: غذاهای حاوی افزودنی ها احتمال بروز بیش فعالی را در کودکان افزایش می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه نوشیدنی‌های حاوی ترکیبات افزودنی باعث ایجاد بیش فعالی می‌شود، تصریح کرد: پنج تا 10 درصد از دانش آموزان از اختلال بیش فعالی با علائم کاهش تمرکز و فعالیت بسیار رنج می‌برند.
فضل آرا افزود: افزودنی‌هایی همچون رنگ‌های مصنوعی، بنزات سدیم و مواد موجود در بستنی‌ها نیز خطر ایجاد بیش فعالی را در کودکان افزایش می‌دهد که باید والدین از مصرف مواد غذایی حاوی افزودنی در کودکان خود جلوگیری کنند.
وی گفت: تغذیه از دوران کودکی نقش تأثیر گذاری در زندگی افراد دارد و تنقلاتی که کودکان مصرف می‌کنند نیز کم تأثیر نیستند که باید میزان مصرف تنقلات در کودکان را جدی بگیریم.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، با بیان اینکه قند موجود در پاستیل‌ها باعث بیش فعالی کودکان می‌شود، افزود: حذف خوراکی‌های رنگ شده هیچ کمبودی در کودکان ایجاد نمی‌کند، به دلیل آنکه این نوع خوراکی‌ها با رنگ مصنوعی عموما ارزش تغذیه‌ای خاصی ندارند.
وی بیان کرد: برخی رنگ‌های غیرمجاز که برای رنگ کردن قالی و لباس به کار می رود به دلیل ارزان بودن، راهی را در بین انواع خوراکی باز کرده است و سودجویان از این فرصت استفاده می‌کنند.
فضل آرا اضافه کرد: تجمع فلزات سمی همچون سرب، آرسنیک، آلومینیوم، جیوه، یا کادمیوم نیز می‌تواند باعث مشکلاتی در یادگیری و رفتار کودکان شود و سرب می‌تواند سبب تخریب ادراک و رفتار کودکان شود.
دکترای تغذیه و بهداشت صنایع غذایی تصریح کرد: لازم نیست برای تزیین و شکل دادن به غذاها از رنگ‌های مصنوعی و زیان آور استفاده شود، همچنین شناخت و استفاده از رنگ‌های طبیعی می‌تواند سلامت خانواده‌ها را تضمین کند.
وی توصیه کرد: برای بهبود رنگ، ظاهر مواد غذایی و حفظ سلامت خانواده از رنگ‌های طبیعی استفاده شود، همچنین آب اسفناج یا جعفری برای رنگ سبز، آب چغندر را مناسب برای رنگ قرمز و استفاده از زعفران را برای تهیه رنگ زرد مناسب است.
فضل آرا، استفاده از پودر کاکائو برای رنگ قهوه‌ای در کیک و شیرینی و استفاده از شربت توت‌فرنگی و آلبالو را برای ایجاد رنگ قرمز در نوشیدنی‌ها و شیرینی‌ها پیشنهاد کرد.
وی تاکید کرد: بسته به نوع رنگ احتمال ایجاد سرطان، بیماری‌های کلیوی و کبدی در مصرف‌کنندگان وجود دارد و استفاده از رنگ‌های غیر مجاز در خوراکی‌های کودکان همچون بیسکویت، یخمک، آبنبات، ژله و دیگر خوراکی‌ها می‌تواند باعث آسیب دیدن کبد و کلیه شود.
عضو هیت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه آداب و رسوم، محیط طبیعی و مواد در دسترس هر منطقه، سازنده فرهنگ غذایی جامعه و به خصوص مردم خوزستان است که با گسترش رسانه‌ها در زندگی مدرن و تبلیغات متنوع رسانه‌ای به ویژه صدا و سیما نقش مهمتری را نسبت به این عوامل ایفا می‌کند.
وی تصریح کرد: بی‌شک همگان از زیان‌های استفاده از مواد خوراکی غیرضرور همچون چیپس و پفک باخبرند، با این وجود این تنقلات رنگی از پرفروش‌ترین محصولات خوراکی بوده و مشتریانی از همه گروه‌های سنی دارد، اما مهمترین گروه سنی مصرف کننده کودکان هستند که نسبت به دیگر افراد آسیب پذیرتر بوده و بیشتر ضرر می‌بینند.
فضل آرا افزود: این مواد، باعث بی‌اشتهایی کودکان شده و آنها را برای تامین غذاهای روزمره دچار مشکل کرده و نیازهای رشدی آنها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
دکترای بهداشت و صنایع مواد غذایی، همچنین از آنجا که احتمال دارد اغلب روغن‌هایی که برای تهیه چیپس به کار می‌رود بارها و بارها استفاده شده باشند در آن ترکیبات سمی ایجاد شده که می‌تواند تاثیر بسیار بدی بر سلامت جسمی و رشد کودکان داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: از آنجا که هرگونه تغییر در روند تغذیه می‌تواند تغییراتی در پارامترهای بیوشیمیایی خون فرد به وجود بیاورد، توجه به تغذیه صحیح و جلوگیری از تاثیر تبلیغات سوء برای تغییر ذائقه کودکان در دراز مدت، تاثیر به‌سزایی در جامعه دارد.
*اصلاح سبک زندگی با فرهنگ‌سازی
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، با بیان اینکه تحقیقات نشان می‌دهد که بیماری های قلبی و عروقی در میانسالی ریشه در تغذیه‌ی دوران کودکی آنها دارد، اظهار کرد: سلامت کودکان از بعد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار مهم است. وی ادامه داد: کودکان سالم بهتر از امکانات موجود در کشور بهره می‌گیرند و هزینه‌های کمتری به دولت تحمیل می‌کنند و بازدهی بیشتری دارند.
فضل آرا با بیان اینکه فرهنگ سازی قوی و اصیل تغذیه و رجعت به غذاهای سنتی، کمک بزرگی به ذائقه کودکان می‌کند و با یک فرهنگ سازی قوی می‌توانیم از باورهای غلط و گرایش‌های نابجا بکاهیم، گفت: این مواد غذایی فاقد ارزش، نسل را فرسوده، کم توان و کم طاقت می‌کند.
*وجود ماده محافظ مهمترین خطر استفاده از فست‌فودها
در فست‌فودها به دلیل استفاده از مواد محافظ برای نگهداری طولانی مدت این مواد باعث بروز مشکلات و بیماری‌هایی برای استفاده کنندگان از این مواد غذایی می‌شود.
داروساز و پژوهشگر طب سنتی نیز با بیان مطلب فوق در این خصوص اظهار کرد: منشا پیدایش فست‌فود اروپای دوران صنعتی شدن است.
محمود جهانشاهی افزود: آن دوران که اروپا با سرعت زیادی مسیر صنعتی شدن را می‌پیمود و کارگران مجبور بودند ساعات طولانی خارج از منزل به کار سخت بپردازند، برای تامین انرژی مورد نیاز روزانه غذای آماده با خود می‌بردند که به تدریج فروشندگان دوره گردی با تهیه برخی خوراکی های آماده باعث به وجود آمدن این پدیده جدید اجتماعی شدند که بعدها با مدرن سازی آن، شکل جدید فست‌فود ها پا به عرضه زندگی مردم گذاشت.
این پژوهشگر ادامه داد: در حال حاضر وجود رستوران‌های زنجیره‌ای فست‌فود در سراسر دنیا که به یکی از پرسودترین تجارت‌های دنیا تبدیل شده است که هر چند در ایران به تبع آن در استان خوزستان به آن صورت وجود ندارد ولی تاثیرات آن در زندگی شهروندان را نمی‌توانیم منکر شویم.
وی خاطرنشان کرد: وقتی خداوند متعال در قرآن می‌فرمایند: به آنچه می‌خورید دقت و نظارت کنید، نباید به راحتی از کنار آن گذشت که این خود یک نسخه کاربردی و شفا دهنده برای ماست.
به راستی ساعتی لذت بردن از خوردن یا آشامیدن به عمری مبتلا بودن به بیماری‌های صعب‌العلاج می‌ارزد؟
