ذبيح‌الله ترابي، ذاكر اهل بيت (ع)، ‌سال‌هاست كه در مجالس مهم شهر تهران منبر مي‌رود و طرفداران بسياري در ميان دوست‌داران ائمه اطهار (س) دارد. گفتگوی خواندنی با این ذاکر و پیر غلام دستگاه اباعبدالله پیشکش خوانندگان عزیز این صفحه باد.

وقتي همراه با يكي از پسرانش به مجلسي مي‌رود، زماني كه در اتاق مخصوصش، تنهايي را تجربه مي‌كند يا هنگامي كه در حلقه دوستانش به گپ و گفت مشغول است، تجربه‌ها و آموخته‌هاي جديد را يا به حافظه فعالش مي‌سپارد و يا آنها را روي نوار صوتي ضبط كوچكي ذخيره مي‌كند. حتي وقتي اين ضبط خبرنگاري را تهيه مي‌كرد، جاي پرسش بود كه او اين دستگاه را براي چه مي‌خواهد، اما توضيح داد كه گاهي يك شعر را در لحظه‌ با سبكي هماهنگ مي‌كند. چون ممكن است آن سبك متناسب را به فراموشي بسپارد، شعر را با موسيقي مورد نظر، روي نوار كاست ضبط مي‌كند.

او گفت كه بسيار پيش آمده، بهترين ريتم يك شعر را روي موتورسيكلت و در زمزمه‌هاي خودم پيدا كرده‌ام، اما اين ريتم و موسيقي جالب و ابتكاري، خيلي زود فراموش شده است.

حاج ذبيح‌الله، مداحي باسواد و آشنا به خط بريل است. او در تقويت اندوخته شعري از دانش خود به خوبي بهره مي‌گيرد و بيشتر اشعار او با خط بريل، روي كاغذهاي مخصوص برجسته شده است. اتفاقاً همين لوازم، او را در تلفيق روضه‌خواني سنتي و رديف‌هاي آوازي، موفق نشان داده و به عنوان يك نوگرا در ميان مداحان معرفي كرده است.

* رديف موسيقي، قاعده خواندن است

ترابي مي‌گويد: رديف موسيقي در واقع، قاعده خواندن است، اما اين بهره‌برداري نبايد به صورت مستقيم صورت بگيرد. خيلي‌ها مي‌خواهند مشابه همان چيزي را كه مثلاً استاد شجريان يا مرحوم بنان خوانده تقليد كنند و همان آوا را روي شعر مذهبي بگذارند. در حالي كه مداحي، صرفاً تكيه كردن به يك رديف آوازي نيست.

مداح بايد متناسب با زمان و مخاطب، رديف‌هاي موسيقي را با سبك‌ و سياق اصيل مداحي تلفيق كند. ممكن است يك دستگاه موسيقي به درد يك جمع دوستانه بخورد، اما وقتي كسي بخواهد همان دستگاه را در مجلس شادي يا عزاي اهل بيت (ع) بخواند، بايد آن را با هنر و تجربه خود به روضه پيوند دهد.

اين مداح اهل بيت (ع) ادامه داد: در نهايت، شنونده نبايد فكر كند كه خوانندگي مداح از مسير مدح، مرثيه يا روضه خارج شده است. من در كار خودم، با شناختن فراز و نشيب‌هاي دستگاه موسيقي، شعر مذهبي را با آن دستگاه هماهنگ مي‌كنم و نمي‌گذارم كه طعم موسيقي بر لحن مداحي ـ كه همان سوز و گداز ناميده مي‌شود ـ برتري پيدا كند. سعي مي‌كنم بدون آنكه از آن دستگاه خارج شوم، شعر را تا آخر ادامه دهم. فقط گوشه‌هاي مختلف آن دستگاه را با ابيات شعر متناسب مي‌كنم.

* مداح باتجربه، روضه را فداي موسيقي نمي‌كند

وي اظهار مي‌دارد: اينكه يك مداح بتواند مجلس روضه را به خوبي اداره كند و در عين حال از موسيقي به درستي بهره بگيرد، به تجربه‌ و پركاري او بستگي دارد. مسلماً اولويت كار يك مداح در خواندن روضه است و نبايد تمام حواس او به موسيقي باشد، اما كسي كه بخواهد اين روضه را با هنر موسيقي تزيين كند، بايد تجربه و تسلط كافي در آن داشته باشد و موسيقي را در قالبي روان، آرام و ساده ارائه دهد تا روضه، فداي زينت آن نشود.

ترابي مي‌گويد: در سال‌هاي اخير، سبك‌هاي مقلدانه در ميان مداحان جوان باب شده است. حتي خيلي از آنها از موسيقي نامأنوس و ناسالم براي مداحي استفاده مي‌كنند.

اين مداح قديمي مي‌افزايد: مداحي، صنعت و تكنولوژي نيست كه در كل، يك چارچوب داشته باشد، بلكه هنري است كه طبق ضابطه و معيار مشخصي پيش نمي‌رود. انتخاب روش هم بسيار دشوار است و كسي كه دنبال سبك مي‌رود، دو گزينه پيش روي خود خواهد ديد؛ يا خودش آن سبك را پسنديده يا خواست جامعه، آن سبك را رايج كرده است.

وي اضافه مي‌كند: اينكه مردم، بيشتر به دنبال چه كسي بوده‌اند و از خواندن چه كسي لذت برده‌اند، براي مداحان جوان بسيار مهم است، اما به اعتقاد من، اگر مداح تازه كار، كسي را در نظر بگيرد كه مثل او شود، يا در پله‌هاي پايين‌تر او مي‌ايستد يا اصلاً شباهتي به او پيدا نمي‌كند. تازه، وقتي مشابه او خواند، مي‌گويند كه بهتر از اين مداح مقلد، آن مداح اوليه است كه بسيار هم بهتر مي‌خواند. بنابراين، كسي موفق است كه سبك خودش بخواند؛ حتي اگر خيلي دلپذير نباشد. فقط بايد خودش را به ابزارهاي مداحي تجهيز كرده باشد.

* مداح خوب زياد مطالعه مي‌كند و شعر مي‌داند

ترابي مي‌گويد: همانطور كه پيشرفت در هر علم و هنري نيازمند داشتن اسبابي است، در مداحي نيز افراد بايد ادبيات و موسيقي را به خوبي بشناسند. روي ادبيات به طور ويژه تأكيد مي‌كنم، چون مداح خوب، كسي است كه مطالعه زياد داشته باشد و قافيه، وزن، عروض معناي شعر را بداند.

وي خاطرنشان مي‌كند: خيلي بد است كه مداح نتواند شعر را با استفاده از قواي ذهني‌اش تحليل كند يا درك كاملي از ضعف‌ها و قوت‌هاي شعر نداشته باشد. دانستن رديف‌هاي موسيقي هم از ابزارهاي اصلي يك مداح به شمار مي‌رود. چون او يك خواننده مذهبي است و وقتي، عنوان «خواننده» را به كسي اطلاق مي‌كنيم، يعني كه او بايد آداب خوانندگي (رديف‌هاي آوازي) را به خوبي بشناسد.

* پيشكسوتان در ساير مؤلفه‌هاي مداحي قوي بوده‌اند

اين مداح اهل بيت (ع) اظهار مي‌دارد: من نمي‌گويم كه پيشكسوتان و استادان، مداح يا خواننده مذهبي نبوده‌اند، اما آن عزيزان، آنقدر در مؤلفه‌هاي ديگر قوي بوده‌اند كه ضعف آنها را در بخش موسيقي پوشش داده است. دانستن موسيقي براي يك مداح به منزله بيان براي گويندگان است.

ترابي درباره وضعيت مداحي در شرايط كنوني ادامه مي‌دهد: مداح و شاعر امروز نبايد به دنبال جامعه بروند، بلكه بايد مردم را از لحاظ ادبي با خودشان بالا ببرند. در عين حال به پيچيده‌خواني و اغراق‌گويي هم عقيده ندارم. شاعران در بعضي از اشعار قديمي از لغات مهجور و فراموش شده استفاده كرده‌اند كه بايد به تناسب مطالبات مخاطبان اصيل، تعديل شود يا واژه‌هاي مترادف، جاي لغات پيچيده را در شعر امروز بگيرد.

وي با انتقاد از وضعيت ادبيات آئيني در سال‌هاي اخير مي‌گويد: ادبيات مورد نياز مداحي، متأسفانه به دنبال درخواست‌هاي مخاطبان مقطعي رفته و سنگيني و ارزش خود را از دست داده است. ما امروز در عصر ركود ادبي هستيم و سطح ادبيات آييني در حوزه شعر، بسيار پايين آمده است.

* مداحي با تمام افت و خيزها، پيشرفت كرده است

ترابي درباره ضعف و قوت‌هاي مداحي مي‌گويد: البته مداحي از يك بعد، پيشرفت كرده و آن، گسترش كمي جلسات و هيأت‌ها و افزايش درخواست و پذيرش مردم است. جامعه امروز، مداح و مداحي را بيشتر دوست دارد، اما اين هنر به دليل همين گسترش، دچار افت كيفي و محتوايي شده است.

اين مداح اهل بيت (ع) با بيان اينكه هيأت‌هاي ما گسترش بي‌حساب و كتابي داشته‌اند، مي‌افزايد: پيرو آن، مداحان هم گسترش نامعقولي پيدا كرده‌اند. كساني آمده و وارد اين رشته شده‌اند كه از نظر ادبي و دانستن قواعد شعري، مقتل و مطلب و آشنايي با موسيقي در سطح پاييني قرار دارند و فقط متكي به چند دانگ صدا بوده‌اند. حتي، بعضي از آنها صداي قوي و خوبي هم نداشته و ندارند.

وي ادامه مي‌دهد: مداحي، كاري است كه ضابطه و مدرك و امتحان ندارد و سيستم نظارتي در آن حاكم نيست. كلاس‌‌هاي آموزشي هم معمولاً كيفيت لازم را ندارد؛ چون اين كلاس‌ها، بيشتر به دكاني براي جمع‌ كردن چند نوجوان و دادن شعر‌هاي ضعيف تبديل شده است. كسي، وادار به خواندن نمي‌شود تا استادي ايراد كارش را بگيرد. برپاكنندگان كلاس‌ها هم معمولاً چيزي نداشته‌اند كه به شاگردانشان بدهند.

* به آموزش مداحي اعتقاد ندارم

اين مداح روشندل اضافه مي‌كند: من براي آموزش و تربيت مداحان جوان به كلاس و دوره اعتقادي ندارم. دست كم معتقدم، تمام كساني كه به اين كلاس‌ها مي‌روند، مداح شايسته‌اي از آب در نمي‌آيند، اما درباره يك نظام صحيح براي آموزش اين كار، فكر مي‌كنم مراكزي مانند وزارت ارشاد و سازمان تبليغات مي‌توانند با همكاري پيشكسوتان و استادان به جامعه مداحان خوراك بدهند. بايد براي تربيت يك مداح، چند نفر با چند تخصص به خدمت گرفته شوند.

ترابي با تأكيد بر اينكه صدا، يك عنصر ذاتي است و اكتسابي نيست، مي‌گويد: اگر كسي، ذوق، علاقه و استعداد كامل داشته باشد، 80 درصد راه را رفته و بايد براي به دست آوردن 20 درصد باقي مانده تلاش كند. استاداني بيابد و از آنها كمك بگيرد، كتاب بخواند و زحمت بكشد. خوشبختانه امروز، امكانات كافي براي پيشرفت فراهم است و براي يك مداح، روخواني شعر در مجلس، يك ايراد به شمار مي‌رود.

* از 14 سالگي مداحي مي‌كنم

اين مداح قديمي اهل بيت (ع) مي‌گويد: من از دوران كودكي مي‌خواندم، اما از حدود 14 سالگي بود كه اطرافيانم متوجه ذوق و استعدادم شدند. در آن سال‌ها، دايي‌ام ـ حاج علي ترابي ـ كه امروز، يكي از مداحان ارزنده و از پيشكسوتان اين عرصه است، تشويقم كرد و بعدها توانستم از محضر استاداني چون مرحوم مرشد باقر معماري، مرحوم حاج حسن محمدي دولابي، مرحوم حاج محمد علامه، حاج حسن حسيني، مرحوم حاج علي اكبر محبي و ... استفاده كنم. البته هيچكدام از اين عزيزان، استاد مستقيم و دائم من نبودند. از هركسي كه شعر خوبي مي‌خواند يا مجلس را به زيبايي اداره مي‌كرد، درس مي‌گرفتم.

ترابي مي‌گويد: من، نام اين روش را «بهره‌برداري از استاد اجتماعي» مي‌گذارم. البته در شرايط فعلي، يافتن استاد خصوصي و شخصي هم دشوار نيست، اما اگر كسي بخواهد همان روش مرا پيگيري كند، مي‌تواند در هر زمينه و رشته خاص به صاحبنظر همان رشته مراجعه كند و اشكالاتش را برطرف سازد.


وي در پايان اين گفت‌وگو خاطرنشان مي‌كند: مشكل اصلي امروز، نبود جديت در كار مداحان جوان است. بيشتر آنهايي كه گام در اين راه مي‌گذارند، مي‌خواهند بدون زحمت به يك چهره برجسته تبديل شوند.