تحول در بانکداری؛ سنگر اول حکمرانی اقتصادی
نظام بانکی ایران، به‌رغم همه تلاش‌ها برای اسلامی‌سازی و عدالت‌محوری، همچنان با چالش‌های ساختاری، عملکردی و اعتماد عمومی مواجه است.
در حکمرانی اقتصادی، آسیب‌شناسی بانکداری در ایران و ارائه راه‌حل‌های عملی برای تقویت اقتصاد کشور و حل مشکلات مردم جنبه حیاتی دارد. عمده‌ترین آسیب‌های بانکداری در ایران چنین است:آسیب‌های بانکداری۱. آسیب‌های ساختاری بانک‌محوری: در ایران تأمین مالی بیشتر بر عهده بانک‌هاست، نه بازار سرمایه یا صندوق‌های جسورانه. در حالیکه ایجاد تعادل در هر دوشیوه ضروری است ناترازی ترازنامه‌ای: شکاف میان دارایی‌ها و بدهی‌ها (به‌ویژه ناشی از مطالبات غیرجاری و بدهی به بانک مرکزی).تمرکز بالای دارایی‌ها: سهم عمده دارایی‌ها در بنگاه‌داری و املاک است، نه در تسهیلات مولد.ضعف در تنوع خدمات: خدمات نوین بانکی (دیجیتال، بین‌المللی، سرمایه‌گذاری) توسعه نیافته و اغلب بانک‌ها محدود به سپرده‌گیری و تسهیلات شده‌اند.۲. آسیب‌های نهادی و مدیریتیمالکیت دولتی و شبه‌دولتی: با انکه بخش بزرگی از بانک‌ها تحت کنترل دولت یا نهادهای وابسته‌اند اما اعمال حاکمیت پولی بایسته صورت نمی گیرد ونیز بانک ها از سوی دیگر کارکرد رقابتی ندارند.فساد، امتیاز ویژه و نفوذ: اعطای تسهیلات کلان به افراد یا گروه‌های ویژه با نفوذ، بدون وثیقه کافی.ضعف حاکمیت شرکتی: نبود شفافیت، استقلال هیئت‌مدیره و تضاد منافع در مدیریت بانک‌ها.بنگاه‌داری بانک‌ها: ورود به ساخت‌وساز، خودرو، فولاد و سایر صنایع به‌جای تمرکز بر وظیفه اصلی (تأمین مالی).۳. آسیب‌های اقتصادی و پولیخلق نقدینگی بی‌ضابطه: بانک‌ها از طریق اضافه برداشت و خلق اعتبار، عامل اصلی رشد تورم‌اند.
نرخ سود دستوری: تعیین دستوری نرخ سود سپرده و تسهیلات به صورت علی الحساب ؛ باعث اختلال در تعادل بازار پول شده است.مطالبات غیرجاری: حجم بالای وام‌های بازپرداخت‌نشده فشار جدی به سیستم بانکی وارد کرده است.ضعف کفایت سرمایه: بسیاری از بانک‌ها کفایت سرمایه کمتر از معیارهای بین‌المللی دارند.۴. آسیب‌های حقوقی و نظارتیضعف بانک مرکزی در نظارت: اختیارات محدود و فشارهای سیاسی مانع اجرای سیاست‌های پولی کارآمد است.قوانین ناکافی یا اجرا نشده: قانون بانکداری بدون ربا عملاً ناقص اجرا شده است. متأسفانه نظام بانکداری بر پایه نظامات جامع اسلامی هنوز متحول نشده است.ضعف در شفافیت و گزارشگری مالی: ضعف در بانکداری حرفه‌ای و فنی و گزارشگری بر اساس معیارهای حرفه ای دقیق.ضعف در انضباط مالی: عدم کنترل مؤثر بر اضافه برداشت بانک‌ها و مؤسسات مالی.۵. آسیب‌های فرهنگی و اجتماعینگاه سودمحور به بانکداری: بانک‌ها به‌جای خدمت به تولید، به سود کوتاه‌مدت برای سهامداران و مدیران توجه دارند.عدم اعتماد عمومی: مردم بانک‌ها را گاه عامل گرانی و فساد می‌دانند.فاصله با بانکداری اسلامی: عملیات بانکداری فاصله زیادی با نظام جامع بانکداری اسلامی و اصول واقعی عقود اسلامی و عدالت مالی دارد.۶. پیامدهاافزایش نقدینگی و تورم مزمن؛ تضعیف تولید و هدایت منابع به سوداگری؛ افزایش نابرابری و توزیع نامتوازن تسهیلات؛ کاهش اعتماد عمومی به نظام بانکی؛ شکنندگی ثبات مالی و تهدید بحران بانکی.۷. راهکارهای پیشنهادی: عملیاتی نمودن قواعد بانکداری اسلامی: ۱.حرمت ربا و صحت عقود ۲.عدالت و توزیع منابع ۳. امانت و شفافیت ۴. مشارکت و ریسک 5. منع کنز 6. تولید و کار 7. مسئولیت اجتماعی 8. ثبات پولی 9. استقلال و تمدن اسلامی
اصلاح ساختار بانک‌ها: افزایش سرمایه، ادغام یا انحلال بانک‌های ناسالم.اقتدار بانک مرکزی: برای کنترل نقدینگی و نرخ سود.اجرای واقعی بانکداری اسلامی: بازنگری در عقود، حذف سود تضمینی سپرده‌ها، تقویت صکوک.مبارزه با فساد و رانت بانکی : شفاف‌سازی و عدالت در تسهیلات کلان ؛ ایجاد سامانه‌های شفاف برای ثبت، پیگیری و ارزیابی تسهیلات بانکی، و اولویت‌دهی به تولیدکنندگان و اقشار محروم، می‌تواند اعتماد عمومی را بازسازی کند. نظارت قضایی بر دادن تسهیلات با دخالت‌ها و معیارها و امتیازهای غیرقانونی.توسعه بازار سرمایه: کاهش بار تأمین مالی از دوش بانک‌ها.خروج بانک‌ها از بنگاه‌داری: فروش دارایی‌های غیرمولد و تمرکز بر وظیفه اصلی.دیجیتالی‌سازی و نوآوری: توسعه بانکداری دیجیتال و فناوری‌های مالی برای افزایش شفافیت و کاهش هزینه‌ها.بانکداری ایران با ناترازی، بنگاه‌داری، دخالت‌ها و امتیازهای غیرقانونی، خلق نقدینگی بی‌ضابطه و فاصله با الگوی اسلامی روبه‌روست. بدون اصلاح ساختاری عمیق، این سیستم نه‌تنها مانع رشد تولید و عدالت می‌شود، بلکه تهدیدی برای ثبات اقتصادی کشور خواهد بود.ایجاد تحول در بانکداری، منجر به فتح بزرگ‌ترین سنگر اقتصادی کشور خواهد شد و تحولات بزرگ‌تری در عرصه اقتصادی به همراه خواهد داشت. متأسفانه، علیرغم همه دلسوزی‌ها و تحقیقات فراوان و تلاش گسترده صاحب‌نظران حوزه و دانشگاه، این سنگر راهبردی در حکمرانی اقتصادی تاکنون فتح نشده است. برای استفاده از ظرفیت بانک‌ها در جهت تحول بزرگ باید برای خدا قیام کرد.سوگمندانه باید گفت: اموال عمومی که باید ابزار رشد و قیام و شکوفایی مادی و معنوی باشد، امروز خردمندانه مدیریت نمی‌شود.رهنمود رهبری معظم انقلاب اسلامی(فتح عظیم اقتصادی)
«اگر بتوانیم این حقیقت (بانکداری اسلامی) را به معنای جامع کلمه در جامعه به وجود بیاوریم، فتح عظیمی در دنیا خواهد بود. فتح فقط فتح قلعه‌ها و سنگرها نیست. اگر کارگزاران دستگاه بانکی بتوانند این را به معنای جامع و کامل مسئله اجرا و پیاده کنند، بزرگ‌ترین سنگر اقتصادی امروز دنیاست. خصوصیت بانکداری اسلامی و از لوازم آن، دادوستد پول بر اساس غیر ربا، تنظیم مبادلات پولی بر اساس قوانین اسلامی و معاملات اسلامی صحیح است، که در آن‌ها ظلم و استثمار و کنز و تبعیض و اختلاف طبقاتی و امثال این‌ها به وجود نمی‌آید.»(۱۳۶۹/۰۶/۰۷)وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِيَامًا(آیه ۵ سوره نساء)۱۴۰۴/۷/۱۰عباس کعبی
مرجع / فـارس
ایمیل مستقیم: info@khouznews.ir
پیامک: 5000205020
آخرین اخبار
