هورالعظیم در آتش؛ کابوس محیط زیست و سلامتی مردم خوزستان

تالاب بین‌المللی هورالعظیم با وسعت حدود ۱۲۰ هزار هکتار یکی از مهم‌ترین عرصه‌های زیست‌محیطی خاورمیانه است که ۲ سوم آن در عراق قرار دارد. این تالاب نقش کلیدی در تنوع زیستی، کنترل گرد و غبار، تعدیل هوای منطقه و معیشت مردم محلی ایفا می‌کند.
هورالعظیم در ماه‌های اخیر بارها شاهد وقوع آتش‌سوزی و پدیده خودسوزی ناشی از خشکی و کاهش آبگیری بوده است. کارشناسان معتقدند ریشه اصلی این بحران در تغییرات اقلیمی، کاهش حقابه تالاب و فعالیت‌های انسانی است.
عواملی که سبب شده دود ناشی از سوختن نیزارها، هوای اهواز و دیگر شهرهای خوزستان را به‌ شدت آلوده کرده و مشکلات زیست‌محیطی و بهداشتی را به همراه داشته باشد.
این آتش‌سوزی‌ها منجر به تولید دود بسیار غلیظ شده که با وزش باد از سمت عراق به غرب خوزستان سرایت می‌کند و شهرهایی مانند هویزه، دشت‌آزادگان، حمیدیه و حتی اهواز را تحت تأثیر قرار داده است.
پیامدهای این وضعیت برای مردم، تنگی نفس، سوزش چشم و گلو، حالت تهوع، اختلال خواب، کاهش کیفیت زندگی و نگرانی از سلامت کودکان و سالمندان را به همراه داشته است.
تلاش‌های مسئولان استانی، ملی و حتی همکاری‌های فرامرزی برای کنترل این وضعیت همچنان ادامه دارد، اما حل پایدار بحران نیازمند رویکردی جامع و مدیریت یکپارچه منابع آبی است.

تلاش‌ها و واکنش مسئولان

دولت ایران، به ویژه استان خوزستان، با پیگیری استانداری، وزارت کشور، محیط ‌زیست و مدیریت بحران، عملیات مهار را انجام می دهند از جمله ارسال هواپیمای آب‌پاش برای خاموشی و کاهش دود، تجهیز درمانگاه‌ها و مراکز بهداشتی منطقه با دستگاه‎های تشخیص بیماری‌های تنفسی، توزیع ماسک بین مردم و کاهش ساعات فعالیت ادارات در شرایط اضطراری.

مقام‌های محلی تاکید کرده‌اند که این اقدامات بیشتر موقتی هستند و نمی‌توانند بدون رفع ریشه مشکل، یعنی تامین آب تالاب و جلوگیری از خشکی، وضعیت را پایدار کنند.

مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان اعلام کرده بخش قابل توجهی از تالاب هورالعظیم در عراق خشک شده و کنترل این آتش‌سوزی‌ها در حیطه اختیارات ایران نیست.

محمدجواداشرفی اظهار کرد: با وجود آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب در داخل استان اقداماتی همچون توزیع ماسک، کاهش ساعات کاری ادارات در شرایط اضطرار و افزایش تاب‌آوری مردم در دستور کار قرار گرفته است.

وی درباره درخواست‌ها برای استفاده از هواپیمای آبپاش نیز افزود: با پیگیری استاندار و هماهنگی وزارت دفاع در مقاطعی از این ظرفیت نیز استفاده شده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان توضیح داد: بر اساس پایش‌های ماهواره‌ای در ۶ ماه گذشته، تقریبا در اغلب روزها شاهد انتشار دود ناشی از آتش‌سوزی در خاک عراق بوده‌ایم که این موضوع آثار بهداشتی و روانی قابل توجهی برای شهروندان استان، به‌ویژه شهرستان هویزه ایجاد کرده است.

اشرفی با اشاره به مشکلات ساختاری در مدیریت آب منطقه تاکید کرد: ایجاد سدها در ترکیه و بارگذاری‌های گسترده در کشور عراق باعث کاهش شدید جریان آب در پایین‌دست و خشکی بخش بزرگی از تالاب هورالعظیم در عراق شده است.

وی ادامه داد: از دستگاه دیپلماسی کشور خواسته‌ایم ارتباط و هماهنگی مؤثری میان مقامات عراق و ترکیه برقرار کرده تا برای سال‌های آینده سازوکاری پایدار جهت تامین حقابه زیست‌محیطی تالاب فراهم شود.

مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان عنوان کرد: امیدواریم با همکاری‌های دیپلماتیک و توجه جدی مقامات ملی و بین‌المللی، شاهد کاهش این معضل و بازگشت حیات به هورالعظیم باشیم.

معاون محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست با بیان اینکه ورودی آب به تالاب‌های استان کم است توضیح داد: آب تالاب هورالعظیم از رودخانه کرخه تامین می‌شود که ورودی آن حدود ۲ تا سه مترمکعب بر ثانیه و بسیار ناچیز است، در حوزه تالاب شادگان نیز ورودی حدود چهار مترمکعب بر ثانیه از طریق رودخانه کارون وجود دارد.

سید عادل مولا ادامه داد: ورودی‌های فعلی به تالاب‌های استان پاسخگوی حقابه‌ای که از سوی سازمان حفاظت محیط زیست محاسبه شده نیست.

مولا حل مشکل تالاب هورالعظیم را منوط به ورود آب دانست و گفت: در وضعیت فعلی روند خشکی تالاب ادامه دارد؛ یا باید منتظر بارندگی باشیم یا اینکه سازمان آب و برق خوزستان مدیریت درستی اعمال کند تا آب به‌صورت موجی و به میزان زیاد وارد هورالعظیم شود که این کار با توجه به عبور رودخانه کرخه از چند شهر کشاورزی دشوار است.

مولا با اشاره به اهمیت مدیریت آب در بالادست گفت: اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اقداماتی مانند ایجاد دریچه، سیل‌بند، زیرگذر و... تلاش کرده نگهداشت آب در مخازن افزایش یابد اما مدیریت اصلی آب در بالادست در اختیار وزارت نیرو است.

بررسی خودسوزی تالاب هورالعظیم در نشست هیات دولت

استاندار خوزستان نیز روز گذشته از بررسی موضوع تالاب هورالعظیم درنشست هیات دولت خبر داد و گفت: راهکارهای فوری برای رفع مشکل آلودگی‌های ناشی از آتش‌سوزی در هورالعظیم روز چهارشنبه در هیات دولت بررسی می‌شود.

سید محمدرضا موالی‌زاده اظهار کرد: موضوع خوداشتعالی هورالعظیم بخش عراقی روز چهارشنبه در هیات دولت بررسی می شود.

وی با اشاره به گفت‌وگوهای انجام‌شده با وزیر نیرو، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، معاون رئیس‌جمهور، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور و سایر مسئولان ذی‌ربط افزود: پیرامون موضوع خوداشتعالی تالاب هورالعظیم در بخش عراقی به‌صورت جدی صحبت و تبادل‌نظر شد.

استاندار خوزستان با تاکید بر اینکه تنها راه درمان وضعیت خشکی و مهار خودسوزی تالاب هورالعظیم تامین حق‌آبه آن است گفت: عملیات مهار آتش‌سوزی هورالعظیم با هواپیمای آبپاش در بخش عراقی همچنان ادامه دارد.

تلاش دیپلماسی و بین‌المللی

مسئولان ایران رایزنی‌هایی با دولت عراق انجام داده‌اند تا زمینه رهاسازی آب از رودخانه‌ها (به ویژه دجله و کرخه) به تالاب فراهم آید.

فرماندار هویزه گفته است که کشور عراق قول‌هایی داده اما تاکنون اقدام مؤثری در این زمینه انجام نشده است.

عباس پورعاطف بیان کرده: مهار خودسوزی با همکاری سه کشور ایران، عراق و ترکیه امکان‌پذیر است.

وی افزود: بخش عمده تالاب در عراق است؛ بنابراین ایران نمی‌تواند به تنهایی این پدیده را کنترل کند؛ این امر باعث شده اقدامات ایران بیشتر جنبه پاسخ به علائم بحران (مانند دود و آتش) داشته باشد، نه حل بنیادی آن.

افزایش ۷۰ درصدی مراجعات تنفسی

معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی اهواز نیز از افزایش ۷۰ درصدی مراجعه به بیمارستان‌ها با عوارض قلبی تنفسی به علت آلودگی هوا خبر داد و هشدار داد: چنین رشدی زنگ خطری جدی و بیانگر آن است که آلودگی هوا یک مسئله مقطعی نیست، بلکه به یک بحران مزمن تبدیل شده و برای کنترل آن باید به درستی چاره‌اندیشی شود.

میثم معزی اظهار کرد: آلودگی هوا تهدید جدی برای سلامت مردم و نظام درمان محسوب می‌شود؛ از ابتدای سال جاری تا امروز بیش از ۱۰۰ هزار مراجعه ناشی از آلودگی هوا به مراکز درمانی ثبت شده است.

وی افزود: مراجعاتی که عمدتا مربوط به مشکلات تنفسی و قلبی بوده‌ است، این آمار نسبت به ۱۸ ماه گذشته، بیش از ۷۰ درصد افزایش نشان می‌دهد.

معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: بیماران قلبی، ریوی، کودکان، مادران باردار و سالمندان در شرایط آلودگی هوا آسیب‌پذیرترند. مراجعه بیماران با علائمی چون تنگی نفس، تشدید آسم، عوارض قلبی و حتی سکته‌های قلبی و مغزی در این شرایط، افزایش محسوسی پیدا می‌کند و این به معنای فشار مضاعف بر بخش درمان است.

وی تاکید کرد: کنترل آلودگی هوا منجر به افزایش سطح سلامت و کاهش میزان مراجعه به بیمارستان‌ها می‌شود و تحقق این امر مهم با هم‌افزایی، همکاری و تعامل همه دستگاه‌ها امکان‌پذیر است.

گروههای پرخطر در خانه بمانند

یک فوق تخصص بیماری های ریه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اهواز نیز با اشاره به اینکه آلودگی هوا شامل آلاینده های فیزیکی، شیمیایی و بایولوژیک است توصیه کرد: گروههای پرخطر شامل افراد مسن، کودکان، زنان باردارو افراد با بیماری های زمینه ای تنفسی، قلبی و مغزی در زمان آلودگی هوا حتما در خانه بمانند.

دکتر هانیه راجی افزود: این افراد استفاده از ماسک مناسب، مصرف مایعات، شست و شوی صورت، دست ، دهان وبینی را در برنامه خود قرار دهند و از مواد غذایی سالم مانند سبزیجات استفاده کنند.

وی اضافه کرد: افراد دارای مشکلات تنفسی حتما داروهای خود را به صورت منظم استفاده کنند تا دچار تشدید علائم نشوند.

بر این اساس نتیجه می گیریم تالاب هورالعظیم در وضعیت هشدار است؛ وضعیت کنونی نشانه‌ای از تغییرات جدی محیطی است که تاثیر مستقیم بر زندگی مردم، سلامت عمومی و محیط زیست منطقه دارد.

اگر ایران، عراق و کشورهای منطقه نگاهی فراتر از پاسخ‌های مقطعی داشته و به دنبال سیاست‌های پایدار باشند، هنوز فرصت برای جلوگیری از خسارت‌های بزرگ‌تر وجود دارد.

اما اگر تاخیر در رهاسازی آب، عدم همکاری بین‌المللی، و ادامه آتش‌سوزی‎ها ادامه یابند، خطر افزایش بحران به سمت آسیب‌های غیرقابل برگشت در حامل‌های زیستی، اقتصادی و انسانی زیاد است.