کشت ذرت خوشهای؛ راهبردی برای عبور از چالش خشکسالی و تامین علوفه
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان سورگوم (ذرت خوشهای) را یکی از کلیدی‌ترین محصولات برای کشت در اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک کشور دانست و بر مزایا و روش‌های مدیریت کشت این گیاه علوفه‌ای ارزشمند تاکید کرد.
حسین کاظمی اظهار کرد: با توجه به شرایط اقلیمی ایران و به‌ویژه استان خوزستان، توسعه کشت سورگوم می‌تواند نقش موثری در تامین امنیت علوفه، کاهش مصرف آب و پایداری سیستم‌های کشاورزی ایفا کند.
وی افزود: سورگوم به‌دلیل دارا بودن ویژگی‌های فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی منحصر به فرد، به‌عنوان یک گیاه شاخص مقاوم به خشکی شناخته می‌شود؛ سیستم ریشه‌ای قوی، کارایی بالا در جذب آب و توانایی بازگشت به فعالیت طبیعی روزنه‌ها پس از دوره‌های طولانی خشکی، از جمله دلایل این مقاومت است.
«سورگوم» یا ذرت خوشهای یک دانه غلات و گیاه علفی از خانواده غلات است که می‌تواند فاصله بین دوره‌های آبیاری طولانی، خشکی و گرما را تحمل کند؛ این گیاه با اینکه در جهان به‌طور وسیع کشت می‌شود، اما هنوز چندان شناخته شده نیست و در بین غلات بعد از جو، برنج، گندم و ذرت رتبه پنجم را دارد، «سورگوم» مصرف انسانی دارد و به‌عنوان خوراک دام نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ویژگی‌های برتر سورگوم برای کشاورزی ایران
این محقق حوزه کشاورزی قابلیت‌های زراعی سورگوم را برشمرد و گفت: تولید محصول فراوان، سازگاری با شرایط نامساعد محیطی، تحمل به خشکی، شوری، گرما و رطوبت بیش از حد، این گیاه را به گزینه‌ای ایده‌آل برای بسیاری از مناطق ایران تبدیل کرده است.
وی به مزیت اقتصادی سورگوم اشاره کرد و توضیح داد: این گیاه در یک فصل زراعی قابلیت تولید ۲ تا سه چین را دارد و می‌تواند بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ تن علوفه تر در هکتار تولید کند که معادل ۲۰ تا ۲۵ تن علوفه خشک است. این ویژگی انعطاف‌پذیری بالایی در زمان‌بندی برداشت و نوع مصرف (سیلاژ، علوفه تر، خشک یا چرای مستقیم) به کشاورز می‌دهد.
روش‌های بهینه کشت و داشت
کاظمی در بخش دیگری از سخنان خود به نحوه صحیح کشت این محصول پرداخت و خاطرنشان کرد: اگرچه سورگوم در انواع خاک‌ها رشد می‌کند، اما بهترین بستر برای آن خاک‌های لیمونی با زهکشی مناسب و pH بین ۶ تا هفت است و به دلیل قدرت جوانه‌زنی نه‌چندان قوی بذر، آماده‌سازی بستر کاشت و رعایت عمق مناسب کاشت (بین ۲ تا چهار سانتیمتر بسته به بافت خاک) بسیار حائز اهمیت محسوب می‌شود.
وی بهترین روش کاشت را جوی و پشته عنوان کرد و افزود: تراکم کاشت برای ارقام علوفه‌ای بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار بوته در هکتار و برای ارقام دانه‌ای بین ۱۲۰ تا ۲۰۰ هزار بوته در هکتار توصیه و فاصله ردیف‌ها نیز معمولاً بین ۵۰ تا ۷۵ سانتیمتر در نظر گرفته می‌شود.
مدیریت آب و تغذیه
این محقق حوزه کشاورزی درباره مدیریت آبیاری گفت: دور آبیاری سورگوم به طور معمول ۱۰ روز یکبار است، اما ۲ آبیاری اول باید با فاصله کمتری انجام شود تا جوانه‌زنی یکنواخت شود و نیاز آبی گیاه در دوره گلدهی به اوج خود می‌رسد و پس از آن کاهش می‌یابد.
وی تاکید کرد: سورگوم به مواد غذایی به ویژه ازت نیاز زیادی دارد بنابراین، انجام آزمون خاک و مصرف کودهای نیتروژنه، فسفره و پتاسه بر اساس توصیه کارشناسان، برای دستیابی به حداکثر عملکرد ضروری است.
نقش کلیدی تناوب زراعی و مدیریت علف‌های هرز
این محقق حوزه کشاورزی با تاکید بر اهمیت تناوب زراعی یادآور شد: قرار دادن سورگوم در تناوب با گیاهانی مانند حبوبات که توانایی تثبیت نیتروژن هوا را دارند، می‌تواند به کنترل طبیعی آفات و بیماری‌ها، بهبود سلامت و حاصلخیزی خاک و کاهش نیاز به نهاده‌های شیمیایی کمک شایانی کند.
وی دوره بحرانی کنترل علف‌های هرز در سورگوم را از مرحله ۳ تا ۵ برگی (حداکثر تا ۳۸ روز پس از سبز شدن) دانست و گفت: در این مرحله، گیاه بسیار حساس است و علف‌های هرز می‌توانند خسارت قابل توجهی (۲۰ تا ۶۷ درصدی) به عملکرد وارد کنند و کنترل علف‌های هرز باید از طریق روش‌های تلفیقی شامل پیشگیری، وجین مکانیکی به موقع و در صورت لزوم استفاده از علف‌کش‌های مجاز انجام پذیرد.
زمان و روش برداشت بهینه
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات خوزستان با اشاره به زمان‌بندی صحیح برداشت گفت: برای علوفه تر و خشک، بهترین زمان برای ارقام زودرس در آغاز گلدهی و برای ارقام دیررس هنگامی است که ارتفاع گیاه به ۱۵۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر برسد و برای تولید سیلاژ، اواخر مرحله خمیری نرم دانه بهترین زمان برداشت است تا از کیفیت و تخمیر مناسب اطمینان حاصل شود.
وی افزود: برای چرای مستقیم، زمانی که ارتفاع علوفه به حدود یک متر رسید، می‌توان دام را وارد مزرعه کرد پس از هر بار چین برداری یا چرا، انجام آبیاری و کوددهی بلافاصله برای رشد مجدد و آماده‌سازی گیاه برای چین بعدی ضروری است.
کاظمی در مورد سورگوم دانه‌ای نیز خاطرنشان کرد: برداشت زمانی انجام می‌شود که رطوبت دانه به ۱۵-۱۸ درصد رسیده باشد و سپس باید تا رسیدن به رطوبت ۱۲ درصد برای انبارداری، خشک شود.
