متخصص روانپزشک: درمان چندرشته‌ای؛ کلید ارتقای کیفیت زندگی کودکان اوتیسم
متخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان گفت: اختلال طیف اوتیسم یک اختلال عصبی‌رشدی است که از سال‌های نخست زندگی آغاز می‌شود و تشخیص زودهنگام و درمان چندرشته‌ای می‌تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی این کودکان داشته باشد.
دکتر اشرف تشکری بیان کرد: اوتیسم یک اختلال عصبی‌رشدی است که از سال‌های اولیه رشد کودک نمایان می‌شود، این بیماری به معنای درخودماندگی است که نمایانگر نقص مهارت‌های اجتماعی بوده و مغز این کودکان به‌طور غیرعادی رشد می‌کند و موجب مشکلات جدی در تعاملات اجتماعی، ارتباطات کلامی و غیرکلامی، رفتارهای تکراری و علایق محدود می‌شود.
تشکری افزود: هرچند این اختلال از کودکی آغاز می‌شود اما تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و هرچه زودتر تشخیص داده شده و تحت درمان قرار گیرد، اثر بیشتری در زندگی فرد مبتلا دارد.
وی ادامه داد: بسیاری از منابع روانپزشکی اوتیسم را یک اختلال طیفی در نظر گرفته‌اند و تظاهرات آن در افراد مختلف متنوع است؛ شدت این اختلال می‌تواند متفاوت باشد و حتی در یک فرد نیز به مرور زمان یا با افزایش سن تغییر کند، بنابراین میزان حمایت موردنیاز بیماران یکسان نیست.
تشکری با اشاره به شیوع این اختلال توضیح داد: در منابع روانپزشکی، شیوع اوتیسم حدود یک درصد گزارش شده که نسبت به قبل افزایش یافته است، علت این افزایش به‌درستی مشخص نیست اما ممکن است به دلیل آگاهی بیشتر خانواده‌ها و تشخیص دقیق‌تر توسط متخصصان باشد و البته در ایران آمار دقیقی از شیوع این اختلال در دست نیست.
این متخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان درخصوص علت بروز اوتیسم گفت: هنوز علت دقیق مشخص نشده اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در تعامل با یکدیگر رشد مغزی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.
وی افزود: ژن‌های زیادی در بروز این بیماری دخیل هستند و وجود همزمان چندین ژن می‌تواند استعداد ابتلا را افزایش دهد؛ عوامل خطری مانند جنسیت، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد، بارداری دشوار، سن والدین، سابقه خانوادگی و بیماری‌های ارثی مانند سندرم ایکس شکننده و توبروز اسکلروزیس نیز در بروز این اختلال نقش دارند.
تشکری تصریح کرد: شیوع این اختلال در پسران بیشتر از دختران گزارش شده هرچند نظرات متفاوتی در این زمینه وجود دارد.
نشانه های بروز اوتیسم
این متخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان درباره نشانه‌ها گفت: این اختلال غالبا برای اولین بار در دوران نوزادی یا کودکی و به شکل تدریجی بروز می‌کند، علایم اصلی و ملاک تشخیص شامل ضعف تعاملات اجتماعی و رفتارها و علایق تکراری و کلیشه‌ای است و کودکان مبتلا در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های بازی مشکل دارند.
تشکری خاطرنشان کرد: ارتباط این کودکان با دیگران غیرعادی و دشوار است و حرکات تکراری، پاسخ‌های غیرمعمول، دلبستگی به اشیا و مقاومت در برابر تغییر در آنان دیده می‌شود و در برخی موارد رفتارهای خودآزاری، پرخاشگری و بیش‌فعالی نیز بروز می‌کند.
این متخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان با اشاره به حساسیت‌های غیرمعمول در حواس پنج‌گانه گفت: بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی ممکن است در این کودکان متفاوت باشد، مشکلات خوردن، خوابیدن و دفع نیز در برخی موارد وجود دارد و احتمال بروز تشنج و هوش پایین نیز مطرح است.
تشکری اضافه کرد: افراد مبتلا ممکن است در برخی حوزه‌ها به شدت ناتوان باشند اما در مواردی مانند خواندن یا توانایی دیداری-فضایی برتر از همسالان خود باشند.
وی ادامه داد: علایم هشدار برای والدین شامل نبود لبخند اجتماعی تا پنج ماهگی، محدودیت تماس چشمی و لبخند نزدن تا ۶ ماهگی، لذت نبردن از بازی‌هایی مانند دالی‌موشه تا هشت ماهگی و نداشتن آواسازی تا ۹ ماهگی است.
تشکری تصریح کرد: اشاره نکردن برای درخواست یا نرفتن به سمت والدین برای آرامش تا ۱۲ ماهگی، نگفتن کلمه تا ۱۶ ماهگی، نگفتن جمله دوکلمه‌ای تا ۱۸ ماهگی و نگفتن جمله معنادار تا ۲۴ ماهگی نیز از نشانه‌های هشدار است.
این متخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان افزود: اختلال طیف اوتیسم اضمحلالی «تحلیل‌رونده» نیست و با افزایش سن کودکان نیز رشد می‌کنند و مهارت‌های آنان بهبود می‌یابد.
وی گفت: گاه پس از یک دوره رشد نسبتا طبیعی ممکن است کودک دچار پسرفت رشدی در مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی شود که پیش‌آگهی این اختلال بستگی به شدت علایم، عملکرد کودک و وجود اختلالات همراه مانند عقب‌ماندگی ذهنی دارد.
روش‌های تشخیصی
تشکری درباره تشخیص گفت: تاکنون هیچ آزمایش یا روش تصویربرداری برای تشخیص قطعی اوتیسم ارائه نشده است، تشخیص بر اساس مشاهده رفتار و بررسی روند رشد کودک است و در مواردی حتی پیش از ۲ سالگی نیز امکان تشخیص قطعی وجود دارد اما در موارد خفیف‌تر این روند تا سن مدرسه به تعویق می‌افتد.
این متخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان تصریح کرد: در صورت وجود عوامل خطر مانند وزن کم هنگام تولد یا سابقه خانوادگی، غربالگری از ۹ تا ۲۴ ماهگی ضروری است و اگر کودک در آزمون غربالگری مشکوک باشد، باید برای ارزیابی جامع به متخصص ارجاع داده شود.
وی درباره درمان گفت: رویکردهای درمانی متنوعی برای اوتیسم وجود دارد که هدف آن‌ها افزایش مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و رشد کلامی کودک است که این درمان‌ها موجب استقلال بیشتر و کاهش رفتارهای مشکل‌ساز می‌شود و به همین دلیل چندرشته‌ای بوده و تحت راهنمایی روانپزشک و همکاری روانشناس، متخصص مغز و اعصاب، کاردرمانگر و گفتاردرمانگر انجام می‌شود.
تشکری تاکید کرد: همه کودکان مبتلا مشابه هم نیستند و هرکدام توانایی‌ها و ضعف‌های خاص خود را دارند بنابراین برنامه درمانی باید متناسب با شرایط فردی طراحی شود و آموزش اختصاصی یا گروهی در بهبود وضعیت آنان موثر است.
این متخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان بیان کرد: سطح حمایت موردنیاز مبتلایان متنوع است و برخی کودکان به دلیل بیش‌فعالی، اضطراب، پرخاشگری یا بیماری‌های همراه مانند تشنج به مصرف دارو نیاز دارند.
تشکری افزود: هیچ دارویی به‌طور اختصاصی اوتیسم را درمان نمی‌کند اما برخی داروها می‌توانند علایم بیماران را کاهش دهند.
۳۵۰ بیمار زیر پوشش انجمن اوتیسم خوزستان
وی ادامه داد: خانواده‌های این کودکان به آموزش و حمایت نیاز دارند زیرا مراقبت از آنان می‌تواند موجب آشفتگی و اختلال عملکرد خانواده شود، انجمن‌های اوتیسم می‌توانند نقش حمایتی مهمی ایفا کنند که انجمن خوزستان با وجود محدودیت‌ها تاکنون حدود ۳۵۰ بیمار را تحت پوشش قرار داده است.
این متخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان اضافه کرد: برخی بیماران به دلیل شدت علایم نیازمند بستری در بخش‌های روانپزشکی هستند و بیمارستان گلستان اهواز طی چند سال اخیر خدمات بستری روانپزشکی کودک و نوجوان ارائه می‌دهد.
تشکری ابراز امیدواری کرد: با حمایت مسئولان، کمبودها و موانع درمانی رفع و خدمات بستری و سرپایی به شکل گسترده‌تر در دسترس این بیماران قرار گیرد.
