وقتی حقیقت و باطل با هم قاطی میشوند، تشخیص راه درست برای مردم سخت میشود و فتنهها سر برمیآورند. امام علی (ع) در بیاناتی پرمعنا، ریشههای فتنه را بهوضوح مشخص کردهاند و ما را به بازگشت به اصول اخلاقی و دینی دعوت میکنند.
فتنهها مثل آتش زیر خاکستر هستند؛ شاید در ظاهر چیزی نبینیم، اما کافی است کمی هوا بدهیم تا شعلهور شوند. امام علی (ع) با دقت و حکمت خاصی به ما نشان میدهند که فتنهها از کجا شروع میشوند و چطور میتوان جلوی آنها را گرفت.ایشان میفرمایند که فتنهها از دو جا سرچشمه میگیرند: پیروی از هواهای نفسانی و بدعتهایی که بر خلاف حکم خدا هستند. این دو، وقتی دست به دست هم میدهند، باعث میشوند حقیقت گم شود و جامعه درگیر اختلاف و آشوب شود.یکی از نکات مهمی که امام علی (ع) به آن اشاره دارند، این است که حق و باطل هیچوقت بهصورت خالص نمیآیند. همیشه ترکیبی از هر دو وجود دارد که باعث میشود مردم گیج شوند. امام میفرمایند: «اگر حق خالص بود، کسی دچار اختلاف نمیشد و اگر باطل خالص بود، همه آن را تشخیص میدادند.»این آمیختگی حق و باطل است که کار را برای جامعه سخت میکند و باعث میشود افراد زیادی در فتنهها گرفتار شوند.امام علی (ع) در توصیف دوران فتنه، تصویری بسیار ملموس ارائه میدهند: «زمانی فرا میرسد که از قرآن جز ظاهری و از اسلام جز نامی باقی نمیماند. مسجدها از نظر ساختمان آباد، اما از نظر هدایت ویران خواهند بود.»این تصویر تلخ نشان میدهد که در دوران فتنه، ظاهر دین حفظ میشود اما روح آن از بین میرود. در چنین شرایطی، نهتنها ارزشهای اخلاقی و دینی فراموش میشوند، بلکه برخی نهادهای مذهبی نیز به جایی برای تقویت اختلافات و انحرافات تبدیل میشوند.
یکی دیگر از نکات مهمی که امام علی (ع) هشدار میدهند، نقش رهبران است. ایشان میفرمایند: «زنهار از پیروی سران و بزرگان خود، زیرا آنان ستونهای بنیاد تعصب و ارکان فتنهاند.»رهبران ناصالح با تصمیمها و رفتارهای نادرست خود میتوانند جامعه را به سمت بحران و اختلاف بکشانند. از سوی دیگر، رهبران عادل و خردمند، ستونهای استواری هستند که جامعه را به سمت عدالت و آرامش هدایت میکنند. پس این ما هستیم که باید در انتخاب مسوولان دقت کنیم.فتنهها معمولاً زمانی اوج میگیرند که جامعه با مشکلاتی مثل بحرانهای اقتصادی، شکافهای اجتماعی و ضعف اخلاقی روبهرو باشد. در چنین شرایطی، بازگشت به اصول دینی و اخلاقی میتواند راه نجات باشد.امام علی (ع) تأکید دارند که اگر مردم آگاهی و بصیرت داشته باشند و به جای پیروی از هواهای نفسانی، به ارزشهای اصیل الهی رجوع کنند، میتوانند از فتنهها عبور کنند.فتنهها مثل گردبادی هستند که اگر آماده نباشیم، ما را با خود میبرند. اما اگر به هشدارهای امام علی (ع) توجه کنیم و ریشههای این بحرانها را بشناسیم، میتوانیم جلوی بسیاری از مشکلات را بگیریم. امروز، بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم تا با تقویت آگاهی و بازگشت به اصول اخلاقی، جامعهای مقاوم در برابر فتنهها بسازیم.
