برای نخستین‌بار ويژگی‌های زمین شناختی ماسه سنگ‌های اهواز – سازند آسماری و فروافتادگی دزفول و زون ایذه که میادین نفتی بزرگی را در خود جای داده است به صورت کامل از سوی زمین شناسان کشور بررسی شد.
 
دکتر محمدحسین آدابی عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، که اجرای این طرح را بر عهده داشته، برخی از نتایج این مطالعات را مطرح کرده است.
 
او اعتقاد دارد بررسی ماسه سنگ‌های سازند آسماری و فروافتادگی دزفول به این دلیل حائز اهمیت است که بیشترین نفت کشور از این ناحیه استخراج می‌شود و ماسه سنگ‌ها نیز بخش مهمی از ترکیب این سازند را به خود اختصاص داده‌اند.
 
سازند آهکی آسماری با سن زمین شناختی الیگوسن پسین – میوسن پیشین، جوان‌ترین و مهمترین سنگ مخزن پهنه زاگرس است که نام آن از کوه آسماری (جنوب شرقی مسجد سلیمان) اقتباس شده است. سنگ آهک آسماری مهمترین سنگ مخزن حوضه رسوبی زاگرس ایران است و به دلیل آنکه در خاورمیانه نخستین بار نفت در این منطقه کشف شده، شهرت جهانی دارد. در واقع این ناحیه یکی از مخازن اصلی هیدروکربوری در زاگرس است.
 
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، این مطالعه برای شناخت ویژگی‌های مخزنی ماسه سنگ‌های اهواز، تفسیر محیط رسوبی، فرآیندهای دیاژنتیکی، برخاستگاه تکتونیکی و گسترش و منشاء این افق‌های ماسه‌سنگی بوده است.
 
پیش از تدوین طرح «بررسی گسترش و منشاء افق‌های ماسه سنگی سازند آسماری در زون ایذه» از سوی مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت، مطالعات کمی بر روی ماسه سنگ‌های ناحیه اهواز انجام شده بود.
 
با تلاش این زمین‌شناس و گروه همراه وی، در این پروژه بخش‌های ماسه سنگی سازند آسماری به همراه لایه‌های آهکی مجاور آن در 13 میدان نفتی زون فروافتادگی دزفول (16 حلقه چاه) و سه برش سطح‌الارضی «خامی»، «کتولا» و «ناحیه سمیرم در رخنمون وزک» مورد مطالعه دقیق پتروگرافی (میکروسکوپ نوری و الکترونی) و نیز آنالیز ژئوشیمیایی قرار گرفته است.
 
ماسه‌سنگ‌های اهواز منشاء داخلی نیز دارند
 
 
آدابی و همکارانش در بخشی از این مطالعات به دنبال یافتن منشاء شکل‌گیری این ماسه سنگ‌ها بودند؛ مطالعات منشاء آنها به این دلیل اهمیت دارد که این ماسه سنگ‌ها مخزن خوبی برای نفت هستند.
 
برای یافتن منشاء تشکیل این ماسه سنگ‌ها از آنها نقشه‌های پالئوژئوگرافی تهیه و نشان داده شده است که اینها برخلاف آنچه پیش از این تصور می‌شده تنها از عراق نشات نگرفته‌اند و ممکن است پایه تشکیل آنها از ماسه سنگ‌های عربستان نیز بوده باشد.
 
آدابی و همکارانش در این مطالعات به این نتیجه رسیده‌اند که بخشی از رخنمون‌های ماسه سنگ‌ها از سازندهای قدیمی ایران نیز تامین شده است. منشاء‌های داخلی به تعبیری ماسه سنگ‌های سازندهای «امیران» و «کشکان» بوده‌اند که از ماسه سنگ‌های اهواز قدیمی‌ترند. این دو سازند با الهام از نام دو روستا در نزدیکی اندیمشک و خرم‌آباد نامگذاری شده‌اند.
 
این نتیجه پس از مطالعات پتروگرافی، ژئوشیمیایی و ترکیب سنگ‌شناسی سازندهای امیران و کشکان گرفته شده است. طبق مطالعات، جایگاه تکتونیکی ماسه سنگ‌های امیران و کشکان با ماسه سنگ‌های اهواز یکسان ارزیابی شده که جایگاه هر دو «حاشیه‌های غیر فعال قاره‌یی» است.
 
از سوی دیگر با بررسی نمونه‌هایی که از سازندهای امیران و کشکان در شمال سمیرم گرفته شده، مشخص شده است که ترکیب سنگ شناسی این سازندها «لیتارنایت» و «ساب لیتارنایت» است و ماسه سنگ‌های سازند آسماری در رخنمون «وزگ» نیز دارای ترکیب سنگ شناسی «ساب‌لیتارنایت» است.
 
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی بررسی تغییرات درصد فراوانی کانی‌های سنگین شاخص نیمه پایدار و پایدار در ماسه سنگ‌های امیران و کشکان و مقایسه آن با بخش ماسه سنگی سازند آسماری در رخنمون «کتولا» حاکی از این است که سازندهای قدیمی‌تر طی چرخه‌های مجدد رسوبی، سنگ منشاء سازندهای جوان‌تر بوده‌اند.
 
 
بررسی میزان احتمال یافتن مخازن جدید بر اساس ضخامت ماسه سنگ‌ها
 
 
در خلال این مطالعات همچنین تغییرات ضخامت ماسه سنگ‌های اهواز از بخش جنوبی به طرف زون ایذه بررسی شده است که مسلما هر کجا ضخامت ماسه سنگ‌ها بیشتر باشد، شانس یافتن مخازن نفت نیز بیشتر خواهد شد.
 
نتایج مطالعات این زمین‌شناس و داده‌های بررسی شده نشان داده است که این ماسه سنگ‌ها محیط «رسوبی رودخانه‌یی»، «ساحلی کم عمق» تا «سدهای ماسه‌یی دور از ساحل» دارند. این نتیجه به این معنی است که منشاء این ماسه سنگ‌ها یکی نیست و می‌تواند «سنگ‌های دگرگونی درجه پایین تا متوسط» باشد.
 
به گفته آدابی، سازند آسماری در ناحیه ایذه عمدتا از سنگ‌های «کربناته» و در برخی توالی‌ها با لایه‌هایی از سنگ «سیلیسی آواری» تشکیل شده است. همچنین ترسیم داده‌های حاصل از نقطه شماری ماسه سنگ‌های اهواز، ترکیب «کوارتز آرنایت»، «ساب آرکوز» و «ساب لیتارنایت» را نیز نشان می‌دهد.
 
وی ادامه داد: کانی‌های سنگین در ماسه سنگ‌های آسماری عمدتا منشاء پلوتونیکی دارند و میزان کانی‌های سنگین از منشاء دگرگونی در نمونه‌ها ناچیز است. در واقع فراوانی بالای «کانی‌های سنگین پایدار» نسبت به سایر کانی‌های سنگین، «گردشدگی» و «کرویت بالای کانی‌های سنگین پایدار» در میادین نفتی و برش سطح‌الارضی از جمله «خامی»، همگی تایید کننده منشاء گرفتن رسوبات از «کراتون پایدار» با منشاء «پلوتونیکی» است.
 
ماسه سنگ‌های اهواز بر روی زمین نیز رخنمون دارند
 
 
شرکت ملی نفت پس از پیشرفت 70 درصدی کار در این پروژه، مطالعاتی تکمیلی درباره تعیین رخنمون‌های سطح‌الارضی ماسه سنگ‌های اهواز را نیز به این گروه سپرد.
 
به گفته آدابی - پژوهشگر برتر سال 1391 - تا کنون تصور می‌شد که ماسه سنگ‌های اهواز بر روی سطح زمین رخنمونی ندارند اما مطالعات او و همکارانش خلاف این باور را ثابت کرد. طبق بررسی‌های وی، این ماسه سنگ‌ها در سه نقطه «خامی»، «کتولا» و «وزگ» رخنمون سطحی دارند.
 
اجرای پروژه «بررسی گسترش و منشاء افق‌های ماسه سنگی سازند آسماری در زون ایذه» 18 ماه زمان برده است و 12 نفر از دانشگاهیان و کارشناسان شرکت ملی نفت با دکتر آدابی در اجرای آن همکاری کرده‌اند.