حوزه، دانشگاه و جامعه ایرانی

به رغم گذشت سال ها از اعلام روز 27 آذر، سالروز شهادت حجت الاسلام دکتر مفتح به عنوان روز وحدت حوزه و دانشگاه از سوی حضرت امام خمینی(ره) و به رغم برگذاری سمینار های گوناگون در چنین روزی در دانشگاه ها و حوزه های علمیه سراسر کشور؛ به نظر می رسد که همراه با تحولات فکری، فرهنگی  و سیاسی در ایران، این موضوع با لایه های جدیدی خود نمایی می کند و نیاز مند پردازش و نگرش های تازه ای است تا از رهگذر آن برای نیازهای جدید فرهنگی و علمی جامعه ، پاسخ های قانع کننده جستجو شود . از این رو ، نگارنده که از سال های دور ، این موضوع را در کانون دید و مطالعات خود داشته است؛ دیدگاه های خود را در شکل گزاره ها و فرازها زیر به اطلاع خوانندگان می رساند:

1-    وحدت حوزه و دانشگاه به طور یقین به معنای چیرگی یکی از آن دو ، بر دیگری و سست و ضعیف شدن یکی در برابر استواری و یکه تاز میدان شدن دیگری و حذف یکی از آن دو و فربه و چاق شدن دیگری نیست. هیچ کدام از این دو مرکز علمی و فرهنگی قابل حذف نیستند و حذف هر یک ، بی گمان موجب زیان دیگری می گردد. این دو مرکز ، به هیچ صورت رقیب یکدیگر نیستند و بالندگی هر کدام ، می تواند موجب بالندگی و رشد دیگری شود.

2-    وظیفه سازمانی و کلاسیک دانشگاه ها ، تربیت نیروی انسانی در همه رشته های مورد نیاز جامعه است و البته انجام پژوهش در حوزه های علوم تجربی و انسانی نیز جزء وظایف ذاتی آن به شمار می رود. افزون بر انجام این دو وظیفه سترگ، فرهنگ سازی و گسترش روشنفکری و اندیشه ورزی در دل و درون وظایف دانشگاه است.
وظیفه سنتی و تاریخی حوزه های علمیه نیز تربیت نیروی انسانی برای سطوح مختلف ترویج و گسترش دین در جامعه است . از سطح تربیت مبلغ و واعظ تا سطح مجتهد و فقیه و مرجع تقلید.

3-    در یک دسته بندی نه چندان دقیق و مطلق ، می توان آبشخور دانشگاه ها را علوم روز و مدرن  (که بیشتر آن ، حاصل اندیشه و پژوهش های غربیان است) دانست  و آبشخور حوزه های علمیه را علوم قدیمه ، که دستاورد اندیشه اندیشمندان بومی است؛  به شمار آورد.

4-    یکی از راه های ایجاد وحدت میان این دو مرکز علمی، بهره برداری هر یک، از دانش و علوم متداول در نزد دیگری است. یعنی دانشگاهیان از علوم دینی و اعتقادی حوزویان بهره گیرند و حوزویان نیز از علوم موجود در دانشگاه ، در راستای انجام وظایف خود، استفاده کنند. بر این پایه به نظر می رسد همانگونه که دانشجویان بایستی دروس معارف اسلامی را فراگیرند، بسیار نیکو و بجاست تا طلاب علوم دینی نیز از دروسی مانند جامعه شناسی، علوم سیاسی، تاریخ معاصر ایران ، روش تحقیق و ماخذ شناسی و روان شناسی بهره ببرند.

5-    از وحدت و کنار هم نشاندن این دو مرکز علمی می توان به همگرایی هر چه بیشتر مخاطبان هر کدام دست یافت. به این معنا که بهره گیری طبقات مختلف مردم ایران از این دو نهاد علمی می تواند به همگرایی اقوام و وحدت و یکپارچگی ملی منجر گردد و بسترهای لازم برای بالا بردن سطح فرهیختگی در جامعه ایران فراهم شود.

6-    از آنجا که این دو نهاد سنتی و مدرن علمی و فرهنگی ، در جغرافیای ایران مشغول انجام وظیفه اند و مخاطبان و بهره مندان آنها در این حوزه جغرافیایی ، ایرانیان هستند ؛ از این رو آشنایی دانشگاهیان و حوزویان با زبان و فرهنگ و ادبیات فارسی و ایرانی ضروری به نظر می رسد و دخالت دادن آداب و رسوم و اعیاد و سنت های جامعه ایرانی در شیوه ها و روش های کار و انجام وظیفه ، یکی از شروط اساسی موفقیت این دو مرکز علمی است. به سخن دیگر، مدرن بودن یا سنتی بودن دانشگاه و حوزه ، نمی تواند دانشگاهیان و حوزویان را از شناخت روح و ضمیر ایرانیان بازدارد  یا آنان را از آشنایی بیشتر با مخاطبان خویش محروم کند.

7-    ممکن است در نگاه نخست و بدون درنگ و واکاوی این توصیه و پیشنهاد ، دسته ای از دانشگاهیان یا حوزویان ، توجه به آداب و رسوم و فرهنگ یک ملت را در مخالفت با پاره ای از آموزه های دین انور اسلام به شمار آورند و بهره برداری از آن را مجاز ندانند. حال آن که به باور نگارنده ، بهره گیری مناسب از داشته های فرهنگی و تمدنی  ایران می تواند در جلوگیری از آسیب های اجتماعی و اخلاقی و اقتصادی در جامعه ایران موثر واقع گردد. برای نمونه اگر به توصیه های اخلاقی مانند میهن دوستی، هم نوع دوستی، ترجیح منافع جمع بر منافع فردی، دستگیری از ناتوانان مالی و برگزاری مناسبت های شادی آور که در فرهنگ و اخلاق ایرانیان از جایگاه شایسته ای برخوردار است  ؛ پای فشرده شود و حوزویان و دانشگاهیان در انجام رسالت اجتماعی خویش ، این ارزش ها را به مخاطبان خود یادآور گردند، بی گمان می تواند در تربیت افراد و فرهنگ سازی موثر افتد و از گسترش آسیب های اجتماعی جلوگیری کند.