از شهر آرمانی تا آرمانشهر اسلامي

بررسی تحقق شهرایده آل اخلاقی و قابل زیست آرمانی همواره یکی از مهمترین رویکردهای نظری و مفهومی اندیشمندان علوم انسانی و اجتماعی به شمار می رود .

انديشة شهر آرماني، آرمانشهر ،مدينةفاضله،اتوپيا، ناكجاآباد وعصرزرين، وپندار پيدايش بهشت شهرجهاني، همواره در انديشه آدمي بوده است. درتمامي جوامع،به غايت انديشه هايشان،تفكرآفرینش مكاني ايده آل درپرتو ايدئولوژي و تبلور افكارسياسي مدني جوامع، تعیین و تببین گردیده است .

دراين ميان، تمدن اسلامي به دليل ويژگي هاي منحصر به فرد خود،صفات و ويژگي هاي خاص خود را براي پيدايي و پيداش آرمانشهر اسلامي خواهان است .فلاسفه و انديشمندان بسياري درعصر اسلامي نظیر : معلم ثانی (فارابي،)،خواجه نصيرالدين طوسي  و... به کنکاش ابعاد وجودي تحقق مدينة فاضله و آرمانشهر اسلامي پرداخته اند. آنچه مسلم است، آرمانشهر اسلامي داراي صفات و ويژگي هاي منحصر به فرد خويش است.

ويژگي هایي همچون :شهر (مدینه)عدالت محور، شهر طهارت وپاكي، شهرأمن، شهر اصلاح، شهر تذكر، شهر اخلاق، شهر وحدت، شهرسالم ، و در نهایت شهری که در شأن واقعي انسان که مقام خليفةالهي،و... را به خود یدک می کشد از جمله صفات و ويژگيهاي خاص آرمانشهر اسلامي است.

به لحاظ ویژگی معماری شهر اسلامی ، این شهر مرتفع ترین ساختمانش نباید از به اصطلاح خط آسمان مناره ی مساجد شهر بلندتر باشند زیرا تبلور مدنیت آمیخته با معنویت و رسیدن به ملکوت و جبروت کبریا دراین گیتی از اهداف شهراسلامی است.

بررسی جایگاه سيمایي و کالبدی آرمانشهر اسلامي در عصری که  فن آوری های نوین از ویژگی آن به شمار می رود نه تنها در تضاد نیست بلکه عین توصیه و سفارش اسلام می باشد که متاسفانه برخی غرب زدگان هر آنچه که با علم و دانش جدید مشاهد کنند را متعلق به تمدن غرب جلوه می دهند و اندیشه اسلامی را مخالف نوآوری و زیبایی ترسیم می نمایند .

بی گمان کارسختی نخواهد بود  که بخواهیم این موضوع را توجیه کنیم که  فلسفه وجودی و ذاتی اسلام فراتر از این موضوع  و جهان شمول و جامع تر می باشد به طوری که تلاش برای کسب واستقرار  علوم و فنون  و زیبایی ها در جامعه ازاهم  اصول دین مبین اسلام به شمار می رود .

آفرینش شاهکارهای خلقت در قالب تصویرسازی از تابلوهای موجود در طبیعت از آسمان پرستاره  در شب گرفته تا طبیعت بکر و همه عوامل موجود در کاینات ،دال برخالقی دارد که در همه ابعاد بی همتا و یکتاست – در نتیجه چگونه می توان این سخن سخیف را پذیرفت که دین مبین اسلام برنامه و پیش بینی برای موضوعات مربوط به عمران ، آبادانی و معماری شهرها و .... ندارد حال اینکه خلق هستی و موجودات بهترین گواه بر بطلان این نظریات سبک دارد .در قرآن کریم و روایات اسلامی بر ایجاد تغییر و دگرگونی درون و برون زندگی انسانها و جوامع همواره تاکید فراوانی شده است .

 آرمانشهر اسلامی مكاني است كه متضمن سعادت و خوشبختي كامل زندگي مردم باشد و این  همواره در آرمانها و رویاهای آدمي نقش بسته است.آرزوي تحقّّق ايجاد جامعه اي ايده آل در تلفيق مفاهيم معنوي و مادّي، صورتهاي بياني مختلفي در قالب تفكرها و تمدّنهاي برخواسته از متن آن جوامع به خود گرفته است.

از افلاطون يوناني در كتاب جمهوري.(347-427پ م) تا عصر اوج درخشش تمدن اسلامي با «انديشه هاي اهل مدينة فاضلة» فارابي ايراني و «يوتوپيا» تامس مور فيلسوف قرون پانزده و شانزده انگلستان(1516م) و فرانسيس بيكن و... همگي كوشيده اند به توصيف آرماني شهري ايده آل يا همان آرمانشهر مطلوبشان بپردازند.

تحقق عدالت، دستيابي به حقيقت، طرح جامعة آرماني، مفاهيم خير و شر، برابري و برادري، مفاهيم عقلاني، شيوه هاي رستگاري آدميان، مشخصات حكمران و حاكم آرمانشهر، تحقق بهشت اين جهاني، و... همگي در انديشه هاي آرمان ورزانة انديشمندان آرمانشهر ذكر گرديده است.

تاکنون تصويري كه از شهر آرماني در سيماي توصيفي ارائه گشته است؛ برحسب مواضع سياسي و مذهبي و ايدئولوژيكي و فرهنگي عصر خود بوده است.گاه آرمانشهر در اساطير گذشته جستجو شده است(عصر زرّين)؛ و گاه به صورت بازآفريني اي تكنولوژيكي و ايدئولوژيكي در آينده درآمده است. گاه در افسانه ها و اساطير و افتخارات ملّي گذشته جستجو گرديده است و گاه در يادآوري انتظار فرج، در دستيابي به آينده اي موعود براي ضعفاء و محرومان زمين، ترسيم گشته است.

نکته مهم نگارنده در این بین ،توجه دادن افکار  متخصصین معمارو شهرسازی است که به کشف رموز و  ويژگي هاي خاص و منحصر به فردی که در اندیشه اسلامی در غالب ، سيما و چهره اي فاضله ای که تحت عنوان  آرمانشهر مطلوب می باشد را می بایست در عصر(دوران ) خود نه به عنوان یک فعالیت جنبی و تفننی بلکه رسالت عصری خود ترسيم و به نظریه پردازی در دریای بی انتهای علم و معرفت اسلامی بپردازند در هرحال به دلیل اهمیت موضوع و برشمردن برخی صفات ونیز ويژگيهاي منحصر به فردي که در انديشة شهر اسلامي می تواند به عنوان الگو ی مناسبی برای مدیران و دست اندرکاران شهری مهم  باشد، را به وقت دیگری موکول می نماییم.