صنایع دستی میوه‌های درختی هستند که در آداب، رسوم، تاریخ و حتی اعتقادات ما ریشه دارد و نادیده گرفتن این مقوله مهم قطعا ما را مدیون نسل‌های آینده خواهد کرد؛ با توجه به پیشینه سرشار تاریخی خوزستان و همچنین تعدد قومیت و فرهنگ‌ها نباید بی تفاوت از کنار دنیای چشمگیر صنایع دستی خوزستان گذشت چرا که این بخش می‌تواند دوشادوش صنعت، بازار کار قابل قبولی را برای بومیان منطقه رغم بزند.
علی‌رغم هیاهوی زندگی دیجیتال و با وجود نفوذ سریع و همه جانبه صنعت به روزمرگی‌ها، صنایع دستی حتی در کلانشهری مانند اهواز همچنان جز اولین ملزوماتی است که صدای شیرین نفس کشیدن آن در خانه‌ها به گوش می‌رسد و این خود نشانی بر این مدعا است که با وجودِ زیر چرخِ صنعت بودنِ صنایع دستی، هنوز می‌توان به داد صنایع دستی خوزستان شتافت.
نان حلال از برگ نخل
ام چاسب پیرزن شصت و چند ساله‌ای است که در «سوق العرب اهواز» جاروهای دست‌ساز می‌فروشد؛ از شرایط کار که پرسیدم گفت: من ساکن اهواز هستم اما کار و بار خانواده خواهرم در یکی از نخلستان‌های شادگان است و علاوه بر فروش خرما همیشه با برگ نخل، جارو، سبد، بادبزن و زیراندازهای حصیری درست می‌کنند و من با فروششان در این رزق شریک می‌شوم.
او ادامه داد: زحمت ساخت این جاروها به اندازه زخم‌هایی است که اثرش در دستان ما به یادگار می‌ماند اما روزیِ ما بسته به نان حلالی است که از نخل نصیبمان می‌شود؛ من و خواهرم از وقتی که دختربچه بودیم حصیربافی را یاد گرفتیم و حالا هم که سن و سالی از ما گذشته هنوز به نخل دلخوشیم.
از شما دختران امروزی بعید نیست
از مشتریانش پرسیدم و اینکه آیا هنوز مثل سابق سراغ جاروهایش می‌آیند و او در حالی که با پشت دست پشه‌های موذی را می‌پراند، گفت: خیلی سال‌ها پیش درست وقتی که هم سن و سال تو بودم حتی اتاق پذیرایی را هم با مُکناسه(جاروهایی که بومیان منطقه از برگ نخل می‌سازند) جارو می‌زدیم، البته برای اینکه تکه‌های خشک برگ نخل روی قالی نیفتد قبل از جاروکشی، مکناسه‌هایمان را کمی با آب مرطوب می‌کردیم و به جان خانه می‌افتادیم، خستگی داشت اما همه جا تمیز و مرتب می‌شد.
ام چاسب ادامه داد: اما از وقتی سروکله این جاروبرقی‌های قارقارو به زندگی‌ها باز شد فقط حیاط و درِ خانه‌ها را با مکناسه جارو می‌زنند؛ دختر جان هر چقدر هم جاروبرقی خوب باشد اما نمی‌تواند حیاط را تمیز کند و من کلی مشتری ثابت دارم البته از شما دختران امروزی بعید نیست که برای جارو زدن حیاط خانه‌هایتان هم از جاروبرقی استفاده کنید!
مُهر اصالت یونسکو به صنایع دستی خوزستان
در سازمان جهانی یونسکو 600 صنعت دستی ثبت شده که 450 مورد آن متعلق به ایران است همچنین حوالی سال 96 پس از داوری‌ها و رایزنی‌ها چوقابافی اثر محترم خسروی و کپوبافی اثر زینت ظهیرنیا توانست توجه سازمان میراث فرهنگی جهانی را به خود جلب کرده و مهر اصالت یونسکو را نیز دریافت کند.
حال جای این سوال باقی است که با توجه به حجم وسیعی که از این صنایع بر دوش ما است آیا نباید ضمن اکتفا نکردن به مهر اصالت یونسکو با حس تکلیف بیشتری اقدامات لازم را در راستای گسترش صنایع دستی نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان انجام داد؟ برای پاسخ به این سوال به سراغ سرپرست میراث فرهنگی خوزستان رفتم .
افتتاح بازارچه صنایع دستی پس از سال‌ها سردرگمی
سید حکمت‌الله موسوی، مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان در رابطه با اقداماتی که در راستای بهبود وضعیت صنایع دستی استان صورت گرفته است، اظهار کرد: کارگاه‌های آموزش صنایع دستی امسال در تمام شهرهای خوزستان برگزار و اساتید خبره به کار گرفته شدند که نتیجه این کارگاه‌ها به صدور کارت صنعتگری برای تعداد زیادی از شرکت‌کنندگان منتهی شد.
وی افزود: در حال حاضر نیز 2 قرارداد اجرای نمایشگاه صنایع دستی ثابت در فرودگاه‌های اهواز و آبادان را در دستورکار خود قرار داده‌ایم که مقدمات آن انجام شده و به‌زودی رونمایی می‌شوند.
سرپرست میراث فرهنگی خوزستان عنوان کرد: همچنین توانستیم اعتبارات مورد نیاز اولین بازارچه دائمی صنایع دستی اهواز را علی‌رغم توقف چند ساله پروژه تامین کرده و تا چند هفته آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.
صادرات 5 میلیون دلاری در سال 97
از کلیات که بگذریم جزئیات خوش‌تر است و به همین دلیل برای بررسی آمار دقیق میزان درآمدزایی بخش صنایع دستی استان با شکراله قاسمی، سرپرست معاونت صنایع دستی خوزستان به گفت‌وگو نشستم؛ او در این رابطه عنوان کرد: در سال 97 صادرات صنایع دستی از خوزستان مبلغی معادل 5.4 میلیون دلار بود.
وی در پاسخ به راهکارهای موثر در زمینه افزایش صادرات صنایع دستی خوزستان، افزود: توانمندسازی تشکل‌های دولتی غیرفعال در بخش‌های بازرگانی، ساخت پایانه‌های مرزی صنایع دستی و برگزاری نمایشگاه‌های فروش فصلی در کشورهای همسایه با توجه به اشتراکات فرهنگی و زیستی قطعا گام موثری در این راستا خواهد بود.
نشان ملی مرغوبیت برای 66 اثر خوزستانی
سرپرست معاونت صنایع دستی میراث فرهنگی خوزستان، بیان کرد: 66 اثر از صنعتگران خوزستانی موفق به دریافت نشان ملی مرغوبیت صنایع دستی و 4 اثر موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شدند.
وی ادامه داد: همچنین احرامی شوشتر، کپوی دزفول، عبای بهبهان، خراطی دزفول و مینای صبی اهواز جزو 5 نشان جغرافیایی مالکیت معنوی است که توانست به ثبت ملی برسد.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی خوزستان در پاسخ به رتبه خوزستان در تحقق شاخص‌های اقتصاد مقاومتی در حوزه صنایع دستی، گفت: استان خوزستان در این حوزه توانست در سال 97 در جایگاه دهم کشور قرار بگیرد؛ در حال حاضر نیز بیش از 70 رشته و زیررشته بومی و رایج در سطح استان شناسایی شده و بیش از 4هزار صنعتگر در زمینه صنایع دستی مشغول به کار هستند.
چالش‌های صنایع دستی خوزستان
سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی خوزستان، اظهار کرد: وجود موانع و شرایط سخت برای دریافت تسهیلات از سوی بانک‌های عامل، عدم وجود تنفس برای بازپرداخت تسهیلات، عدم امکان دسترسی روستاییان و عشایر به ادارات و نمایندگی‌ها جهت شناسایی، ناآشنا بودن صنعتگران با شیوه‌های جدید عرضه و فروش و از همه مهم‌تر بالا بودن قیمت مواد اولیه تنها بخشی از موانع پیش روی صنعتگران خوزستانی است.
وی ادامه داد: همچنین کمبود بخش خصوصی فعال و متخصص در استان برای اجرای پروژه‌های تخصصی صنایع دستی، قطع طرح مستمری به هنرمندان پیشکسوت و از کار افتاده و مشکل تبدیل ارز تولیدات صنعتگران شرکت‌کننده در نمایشگاه‌های خارجی از جمله مشکلات و چالش‌های حوزه صنایع دستی در استان است.
صادرات صنایع دستی ضلعی از مثلث اشتغال
اشتغال‌زایی یکی از معضلات روزِ نه تنها خوزستان بلکه سراسر ایران است؛ دغدغه‌ای که از ذهن مردم فراتر رفته و مسوولان کشوری و استانی را نیز به خود مشغول کرده است اما در این بین، بی‌توجهی یا کم‌توجهی به اشتغال‌زایی که به تبع صنایع دستی ایجاد می‌شود کمی نامعقول به نظر می‌رسد.
در سال 96 شاهد تحقق ارزآوری 3میلیون دلاری و در سال 97، 5 میلیون دلاری از صادرات صنایع دستی خوزستان بودیم که در صورت ادامه‌دار و با کیفیت‌تر شدن این روند و تلفیق صنایع دستی با نیازهای روز دنیا قطعا می‌توان به تولیداتی رسید که بازارهای داخل و حتی و خارج را در حد توان خود و در جهت رفع بخشی از ملزومات زندگی اشباع کند.
اولویت قرار دادن چرخیدن چرخ‌های صنعت و افزایش تعداد کارخانجات تولید ملی نباید سبب فراموشی این نکته مثبت شود که ایران یکی از پایلوت‌های اصلی صنایع دستی در جهان است؛ نکته‌ای که خود نقطه عطفی بر ایجاد روند تجاری‌سازی است و به تبع آن می‌توان با اضافه کردن تولید صنایع دستی به سبد خانوارها گام بلند و محکمی در اشتغال‌زایی و سودآوری برداشت.
