چند درصد خرمای صادراتی ایران متعلق به خوزستان است؟
60 در صد صادرات خرمای ایران را خوشه صنعتی خرمای خوزستان بر عهده دارد.

مگر خوشه صنعتی خرما چه وظیفه ای بر عهده دارد؟
چون خوشه های صنعتی واحدهای کسب و کار متمرکز شده در یک منطقه جغرافیایی هستند که برای تکمیل فعالیت های یکدیگر محصولات و خدمات مشترکی تولید و ارائه می دهند. این واحدها از چالش ها و فرصت های مشترکی برخوردار هستند. به طور کلی به هم پیوسته هستند.

عوامل زیادی باعث می شود که مجموعه های کسب و کار شکل بگیرد اما بیشترین تاکیدی که باعث می شود خوشه خرما استوار باقی بماند حول چه محوری است؟
بیشترین تاکید مجموعه کسب و کار خوزستان باید متمرکز بر کانالهای توزیع و بازرگانی باشد. چون مشکل خرمای ایران و خوزستان تولید نیست بلکه بازاریابی و توزیع است.

آقای مهندس چرا در بسته بندی خرما ضعیف هستیم؟
ما با مجموعه ای از تولید کننده خرما سروکار داریم که شاخص های بسته بندی را رعایت نمی کنند. شما خودتان کارگاههایی را مشاهده کرده اید که زنان و مردانی در آن کار می کنند که علی رغم همه احتیاط ها اما بالاخره حتی اگر متوجه بعضی مسائل نباشند ممکن است در فرایند تولید و بسته بندی ایجاد اشکال کند. همین چندی پیش بود که در نتیجه همین بسته بندی سنتی و گاه نیمه صنعتی در یکی از بسته بندی ها مو مشاهده شد که شرکت مورد نظر کلی جریمه پرداخت کرد. ما در خوشه صنعتی خرما به دنبال درست کردن زیر ساخت های خرما هستیم که لازم است دولت هم اگر به فکر کمک به صنعت خرما است کمک های خود را در خط تولید و بسته بندی متمرکز کند. دولت باید به سرمایه گذاران واقعی وام با بهره 4 درصد و با بازپرداخت 20 ساله بدهد. همین سال گذشته بود که در آبادان فردی به اسم سرمایه گذاری در صنعت خرما 500 میلیون توان وام دریافت کرد که کارگاه ایجاد کند. وقتی پی آن را گرفتیم متوجه شدیم که این فرد هیچ سرمایه گذاری برای کارگاه در آبادان انجام نداده است جز ساخت ملک برای شخص خودش. خوب این فرد در نبود اهرم نظارت از سوی دولت وامی به این کلانی دریافت کرده که یک نوع رانت محسوب می شود. حالا ما آمده ایم و پیشنهاد داده ایم که سرمایه گذاران باید با معرفی عامل توسعه وام دریافت کنند.

در آبادان فردی به اسم سرمایه گذاری در صنعت خرما 500 میلیون توان وام دریافت کرد که کارگاه ایجاد کند. وقتی پی آن را گرفتیم متوجه شدیم که این فرد هیچ سرمایه گذاری برای کارگاه در آبادان انجام نداده است جز ساخت ملک برای شخص خودش. خوب این فرد در نبود اهرم نظارت از سوی دولت وامی به این کلانی دریافت کرده که یک نوع رانت محسوب می شود

به واقع نظر شما در خصوص این سخن که مشکلات صنعت خرما در 30سال گذشته مرتفع نگشته چیست؟
گفته های ایشان کاملا درست است. دو تفکر در نگاه به یک مسئله وجود دارد. یک تفکر مشکل محور که یک مسئله را فقط با دید شناسایی مشکلات وارائه راهکارههای جدید، مرتفع نمودن مشکلات بررسی می کند و یک نگاه فرصت محور که نقاط قوت یک مسئله را می نگرد وبر اساس ان فرصت ها ی بوجود آمده را تعریف می کند البته باید اذعان داشت هنوز در کشور ما بررسی مسائل  بر اساس تفکرات مشکل محور صورت می گیرد نه بر اساس فرصت محور. در اینجا من با دودیدگاه این مسئله را موردبررسی قرار می دهم، ببیند شاید چیزی که کمترین توجه ای به آن نشده است این است که چرا تا سال 2009 که ایران بیشترین صادارت خرمای جهان را دردست داشت 70% خرمای صادراتی ایران را خرمای «سایر» (SAYER) تشکیل می داد وحتی هم اکنون نیز بیشترین صادرات خرمای ایران سایر است ؟ اگر بیشتر موضوع را بررسی کنیم متوجه می شویم ما باید مزیت خوبی در مجموعه خوشه صنعتی خرمای خوزستان (مجموعه کسب وکار خرمای خورستان ) داشته باشیم  که برای ما یک فرصت طلایی ایجاد می کند. 70 سال پیش این خرما درحواشی اروند رود کاشته شد عراق و ایران دو کشوری بودند که خرمای مرغوب «سایر» را تولید می کردند ولیکن با جنگهایی که در کشور عراق بوقوع پیوست وعدم عملیات به‌زراعی در آن کشور، خرمای «سایر» ایران در بازار جهانی یکه تاز شد. البته بهترین نوع این خرما درحال حاضر در نخلستانهای روستای قلعه چنعان در اهواز تا 25کیلومتری اهواز اطراف شیرین شهر و دارخوین شادگان وجود دارد. می توان گفت خرمای «سایر» در دنیا با نام ایران و خوزستان شناخته می شود.  شما با یک مزیت مطلق اقتصادی می توانید آنرا تبدیل به فرصت کنید و سود خوبی را نصیب اقتصاد منطقه و کشور نمائید. اما درخصوص مشکلات، شما علیرغم داشتن پتاسیل های لازمه درخصوص گسترش بازار نتوانسته اید بازاریابی داخلی وخارجی را گسترش دهید برای گسترش بازارخارجی نیازمند توسعه زیرساخت در زمینه دستگاههای مدرن صنایع بسته بندی و رعایت استانداردهای مرتبط با صنعت خرما هستید ولیکن مشکل بودجه وبه هدر رفتن اعبتارات دولتی باعث می گردد تا مشکلات این خوشه استمرار یابد .

حمایت های سازمان های دولتی به خوشه صنعتی خرمای خوزستان  مطلوب است؟
البته خوشه صنعتی صادرات‌گرای خرمای خوزستان تنها خوشه صادرات‌گرای استان وسومین مجموعه صادرات‌گرای خشکبار کشور بعد از پسته و زعفران می باشد که مورد حمایت شرکت شهرکهای صنعتی و سازمان توسعه تجارت ایران است. سازمان توسعه تجارت نزدیک دوسال است که به علت عدم شفافیت در چگونگی هزینه کرد کمک بلاعوض خود به استان، از خوشه صنعتی خرمای خورستان حمایتی نکرده است.


یعنی یکی از شرایط برطرف کردن مشکلات می تواند همین تخصیص بودجه و درست مصرف کردن بودجه باشد؟
کاملا درست است ببنید وقتی ما متوجه می شویم این خوشه نیاز به کلاسهای آموزشی دارد، نیاز به جایگزین برای گاز متیل بروماید دارد، نیاز به استقرار استانداردهای لازم جهت صنعت خرما مانند واحد کنترل کیفیت (QC) و استاندارد ایزو 22000، تور تخصصی جهت بازدید از کشورهای هدف، مطالعه بازار و بازارسنجی بازارهدف دارد همگی این برنامه ها نیازمند  بودجه است. شاید باورتان نشود برای همین جایگزین گاز میتل بروماید بعد از تحقیقات بسیار زیاد موسسه تحقیقات خرما جایگرین مشخص گردید برای انجام تست عملیاتی خرما در یکی از کارگاههای بسته بندی موسسه مذکور طی مکاتبه به اینجانب درخواست دومیلیون تومان جهت هزینه نمود که بعلت نبود بودجه نتوانستیم تا کنون این تست مهم برای صنعت خرمای کشور را انجام دهیم هرچند جادارد از مدیریت شهرکهای صنعتی استان خوزستان تشکر کنم که یک میلیون تومان را تامین کرد.

آیا اهمیت این کار یعنی جایگرینی گاز میتل بروماید برای مسئولین مشخص نیست؟
این را بهتر است از خودشان بپرسید. فقط جهت اطلاع شما بگویم  75% تولید این گاز در اختیار دوشرکت امریکایی ویک شرکت اسرائیلی در دنیاست و آنها هم طبق توافقنامه مونترال که ایران نیر عضوآن میباشد متعهد شده اند که دیگر این گاز را تا سال 2013تولید نکنند. آنها یقینا ماده جایگزین را پیدا کرده اند ودوباره با قیمت های بالا به ایران یا هر متقاضی دیگری خواهند فروخت بدین جهت ساخت جایگزین متیل بروماید یک کار بسیار مهم در کشور ما بود که اتفاق افتاد وجا دارد از زحمات ریاست وکارشناسان موسسه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری کشور و مسئول طرح جناب آقای دکتر لطیفیان قدردانی کنم. به هر حال با کمکی که از طرف شرکت شهرکها صنعتی استان خوزستان شد و با کمک ریاست محترم موسسه تحقیقات خرما مقرر گردید که ماده جایگزین که یک ماده بیولوژیک محسوب میگردد در یکی از کارگاه های خرما تست عملیاتی آن صورت گیرد . در همین ارتباط با سازمان یونیدو (سازمان توسعه صنعتی ملل متحد) مکاتبه کرده ایم و آنها پذیرفته اند روی این طرح سرمایه گذاری انجام دهند.


 شغل ناظر نخیلات که برای اولین بار در کشور بصورت استاندارد شغلی ارائه گردید و توسط شما پیشنهاد شد چه ضرورتی داشت؟
درتحقیقاتی که چندین سال اینجانب در خصوص وضعیت خرما انجام دادم متوجه این مسئله شدم که یکی از مشکلات جهت ارائه محصول با کیفیت نبود یک سیستم نظارتی برای فرآیند کشت و داشت وبرداشت وانبارداری خرما در پروسه  تولید محصول باکیفیت خرما می باشد.  کارشناسی برای راهنمایی نخلستان داران نبود، به طور مثال فاصله علمی برای هر نخل خرما 8 متر است ولی در بسیاری از نخلستانهای این فاصله رعایت نمی شود، بحث بهداشت و آفت هایی نخلستان که باید شناسایی می شدند و برای آنها درمان پیدا شود، عملیات برداشت خرما اصولی نیست و به خرما آسیب های فیزیکی وارد می کند و کیفیت خرما را کاهش می دهد. متاسفانه ارتباط بین روستاییان و کشاورزان و مراکز علمی قطع شده بود.از این رو شغل ناظر نخیلات را به سازمان فنی حرفه ای پیشنهاد دادم که خوشبختانه پس از بررسی وتائید موارد ارائه شده توسط اینجانب ، با همکاری کارشناسان مرتبط و همچنین مشاور ه با کارشناسان سازمان فنی وحرفه ای استان، استاندارد شغلی ناظر نخیلات برای اولین با در کشور با مدیریت اینجانب تدوین گردید واین مسئله می تواند مبنای فرآیند ارتقاء محصول با کیفیت خرما در تمای نخلستانهای کشور باشد و می تواند ضمن مدیریت علمی  بر نخلستان، درهنگام برداشت محصول نیز کلیه قواعد علمی مرتبط با  برداشت، جهت تولید محصولی با کیفیت را دربرگیرد.

من از شما سئوال دارم، شهرك صنعتي خرما در دارخوين شادگان راه اندازي شده است ولي كسي مراجعه نكرده است و حاضر به سرمايه گذاري نشده است. اين كه مراجعه نشده است يعني كاري براي ترغيب سرمايه گذار انجام نشده است. يكي از بهترين خرماهاي جهان در دارخوين است، در انگلستان خرمای ما را می شناسند و براي خريد اين خرما مراجعه مي كنند ولي در اهواز کسی آن را نمی شناسد و براي آن اهميت قائل نيست

به طور کلی مشکلات و فرصت های اصلی فرآیند خوشه صنعتی خرمای خوزستان حول چه محورهایی است؟
در ارتباط با مشکلات می تواند به نبود زیرساختهای مدرن در فرآیند بسته بندی همچون نبود کارگاههای مدرن و نبود سیستم بازاریابی اشاره نمود در همین ارتباط اینجانب و یک نفر از اعضاء خوشه صنعتی خرمای استان مقررشد پروپزال یک کارگاه صنعتی پیشرفته را جهت اداره استاندارد استان خوزستان تهیه نماییم. درخصوص فرصت ها با شناختی که از خرمای «سایر» وجود دارد و می توان آنرا با قیمت بسیار بالاتر در بازار داخلی وخارجی  بفروش رساند مزیت های زیادی در این خرما وجود دارد که متاسفانه در کشور ما و یا حتی از دید تعداد بسیاری از دست اندر کاران کسب وکار خرما نادیده گرفته شده است.

مگر مزیت های خرما  «سایر» چیست؟
بخش عمده خرما «سایر» صادر می شود که بیشتر صادرات به کانادا، انگلستان ، استرالیا و نیوزلند صورت می گیرد. کشورهای پیشرفته به راحتی می توانند هر خرمای دیگری را از هر جای دیگر خریداری کنند اما چرا تاکید آنها روی خرمای سایر ایران و منطقه خوزستان است که این موضوع مربوط می شود به ماهیت این خرما. خرمای سایر دارای درجه قندی بسیار بالای می باشد. ماندگاری این خرما برعکس خرماهای دیگر به دوسال بدون اینکه انرا در سردخانه بخواهیم نگهداری کنیم می رسد. بعلت آنتی اکسیدان آن ضد سرطان است و برای بیماران فشار خون مفیداست و مزیت مهم دیگری که دراین خرما وجود دارد سلولز بسیار پائین آن است. خوردن آن برعکس خرماهای دیگر نفخ آور نیست. بعبارتی اگر شما یک دانه از خرمای سایر را در لیوانی  بیاندازید روی آن آب گرم بریزید و بهم بزنید خرما در آب حل میشود و فقط پوست آن و الیاف ناچیزی باقی میماند. این خصوصیات یکی از مهمترین و ناشناخته ترین واریته های خرما جهان (البته ناشناخته در کشور ما ) را روبروی شما قرار می دهد.

وظيفه معرفي فرصت هاي سرمايه گذاري در صنعت خرما متوجه كيست؟ آيا در اين زمينه اقدامي صورت گرفته است؟
استانداري یکی از متوليان اين قضيه است، بايد در اين زمينه تسهيلات قائل شد تا سرمايه گذار مراجعه كند، وام هاي كم بهره، معافيت هاي مالياتي، برق رايگان و اين نوع تسهيلات را در ابتدا ارائه كنيم تا سرمايه گذار جذب سرمايه گذاري شود.
يكي از وظايف شركت شهركهاي صنعتي ارائه طرح هاي توجيهي است. من از شما سئوال دارم، شهرك صنعتي خرما در دارخوين شادگان راه اندازي شده است ولي كسي مراجعه نكرده است و حاضر به سرمايه گذاري نشده است. اين كه مراجعه نشده است يعني كاري براي ترغيب سرمايه گذار انجام نشده است. يكي از بهترين خرماهاي جهان در دارخوين است، در انگلستان خرمای ما را می شناسند و براي خريد اين خرما مراجعه مي كنند ولي در اهواز کسی آن را نمی شناسد و براي آن اهميت قائل نيست.

سازمان های متولی امر بازرگانی و صادرات آیا وظیفه خود را در قبال صنعت خرمای خوزستان بخوبی انجام داده اند؟
ارزش افزوده خرما 10 درصد در داشت و برداشت خرما، 30 درصد در بخش بسته بندی و  60 درصد در توزیع و بازاریابی است. متاسفانه در این 60 درصد که بخش اعظم سود دهی و بهره وری صنعت خرماست نهادهای مربوطه وظیفه خود را به خوبی انجام نداده اند که اگر این مسئولیت به خوبی انجام می شد اوضاع به صورت کنونی نمی بود.

خوشه صنعتی خرما برای بهبود وضعیت  بازرگانی و صادرات خرما چه اقداماتی انجام داده است؟
ما علیرغم اختیارات و توان مالی محدودمان علاوه بر دایر کردن دوره های آموزشی  لازم برای صادرکنندگان و کارگاه داران ، در زمینه بازاریابی برای خرمای خوزستان فعالیت هایی انجام داده ایم. به عنوان مثال  با توجه به اینکه کشور هندوستان بزرگترین وارد کننده خرمای دنیاست، با هماهنگی که توسط  اینجانب با معاون محترم وزیر صنعت ،معدن وتجارت وریاست کل سازمان توسعه تجارت ایران صورت پذیرفت، مقرر شد برای اولین بار تعدادی از اعضاءخوشه صنعتی خرمای خوزستان به کشور هندوستان برای بررسی شرایط بازار هند و صادرات به این کشور از طریق سفارت جمهوری اسلامی در هند اعزام گردند.

ارزش افزوده خرما 10 درصد در داشت و برداشت خرما، 30 درصد در بخش بسته بندی و  60 درصد در توزیع و بازاریابی است. متاسفانه در این 60 درصد که بخش اعظم سود دهی و بهره وری صنعت خرماست نهادهای مربوطه وظیفه خود را به خوبی انجام نداده اند که اگر این مسئولیت به خوبی انجام می شد اوضاع به صورت کنونی نمی بود

آیا خشکسالی، کمبود آب و همچنین مسئله شوری آب که اخیرا از سوی برخی کشاورزان مورد انتقاد قرار گرفته می تواند برای صنعت خرما خطر جدی ایجاد می کند؟
مشکل اصلی برای صنعت خرما در خوزستان، گرد و غبار است. ولی شوری آب که گویا به علت سدگتوند ایجاد شده است، می تواند بر کیفیت و کمیت خرمای تولیدی تاثیر بگذارد. نخلستان به گرما مقاوم است اما به شوری خیر. مسئله شوری و اثرات آن، یک مسئله کاملا مشخص است و جهاد کشاورزی هرساله در این زمینه و تاثیرات آن آمار ارائه می کند.
شاهد این نکته؛ ما از قلعه چنعان تا شیرین شهر و دارخوین ما بهترین خرمای کشور را تولید می کنیم، اما بعد از شیرین شهر چون آب زهکشی طرح های مختلف نیشکر باعث شوری آب و افت کیفیت خرما شده و ما خرمای مرغوبی را در این منطقه جز دارخوین -که خود رودخانه آب شیرین دارد- نمی بینیم .
در خرمشهر و آبادان هم علیرغم اینکه بهترین خرمای کشور را تولید می کرده اند، اخیرا به علت مسئله شوری آب در این دو شهرستان هم خرمای خوب و مرغوبی سراغ نداریم. در منطقه اروند هم اوضاع بهمین شکل است و دیگر اثری از آن خرمای مرغوب نیست.
افت کیفیت خرما خود را در ریز یا درشتی خرما نشان می دهد. شور شدن آب و زمین باعث کاهش اندازه و درشتی خرما می شود. گاهی تفاوت قیمت خرمای درشت  و ریز حدود 2 برابر است.


آیا مسئله تحریم های دشمنان مشکلی برای صنعت خرمای خوزستان ایجاد نکرده است؟
چرا در بدو امر این تحریم ها مشکلات فروانی را برای ما ایجاد کرد. ما کالاهای خود را به صورت FOB در بنادر جنوبی ایران تحویل می دادیم که با توجه به مسئله تحریم ها مجبور  شدیم از روش دیگری استفاده کنیم که هزینه گزافی از قرار 45 میلیون ریال به ازای هر کانتینر 20 تنی برای ما افزایش هزینه داشت، که با توجه مشکلات ایجاد شده بعدی این روش هم غیرممکن شد.
مشکلات سیستم های بانکی نیز تاثیرات گسترده ای را بر مسائل کسب و کار ما گذاشت از جمله عدم بازپرداخت چندین میلیارد ریال وجوه خرمای صادراتی برخی صادرکنندگان از سوی خریداران پرداخت نشده است که از جمله آنها چند خریدار روسی و هلندی هستند.
اما این مسائل ما را برآن داشت که به فکر چاره ای باشیم. لذا با توجه به اینکه محدودیت های صادراتی زیاد شده است ما بر آن شدیم علیرغم اینکه تاکنون فقط به مقوله صادرات پرداخته بودیم، نگاه به بازار داخل داشته باشیم. ما جلسه ای را با اعضای خوشه صنعتی ترتیب دادیم و قرار شد ما بخشی از خرمای خوشه را از طریق یک مجموعه وارد شبکه داخلی کنیم.
گام دیگری که انجام شد ما یک کنسرسیوم از مجموعه شرکت  های خوشه صنعتی تشکیل دادیم و شرکتی را با نام «شرکت تولیدی صادراتی خرمای دشت خوزستان» تاسیس کردیم که این شرکت متولی فروش خرمای خوزستان به بخش داخلی تحت برند «یگانه» در ایران و صادرات به بعضی از کشورها خواهد بود که اولین محموله صاداراتی نیز به زودی صادر خواهد شد.

گفت و گو / مجتبی گهستونی