عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران عامل اصلی گرد و غبار و منشاء برداشت ذرات ریز از سطح خاک را ساخت بیش از 30 سد بر روی رودخانه های دجله و فرات دانست.

حسن احمدی روز دوشنبه در پویش ملی بیابان که به بررسی مدیریت ریزگردها در دولت دوازدهم در دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران واقع در کرج پرداخت، افزود: این سدها توسط کشورهای ترکیه، عراق و سوریه ساخته شده که منجر به خشک شدن شدن این 2 رودخانه شده است.

وی اظهارکرد: در نتیجه این سدسازی ها بیش از 2 میلیون هکتار از زمین های کشاورزی در کشور عراق بدون استفاده باقی مانده و خود منشا انتشارذرات ریز و ایجاد گردو غبار در عراق و ایران شده است.

وی گفت: همچنین این امر موجب کاهش آب تالاب ها و خشک شدن نزدیک به 90درصد از مناطق مرطوب و تالاب ها در جنوب عراق (هورالعظیم) شده است.

احمدی ادامه داد: زمین های کشاورزی وابسته به آب فرات در چند سال گذشته از 20 درصد به 12 درصد کاهش یافته که موجب خارج شدن 696 هزار هکتار از زمین های کشاورزی وابسته به آب دجله در شمال غرب عراق از چرخه تولید خواهد شد.

وی افزود: در اثر کاهش دبی رودخانه های دجله و فرات حدود 40 درصد از زمین زراعی از چرخه تولید خارج شده است (در برخی آمارها عدد 70 درصد ذکر شده است ) که این امر یکی از مهم ترین علت های تولید گرد و غبار در منطقه محسوب می شود.

استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران اضافه کرد: سدسازی در ایران نیز اثرات سوء خود را در مناطق جنوبی کشور به جا گذاشته است.

وی یکی دیگر از علل پیدایش گرد و خاک را تغییر اقلیم و چرای بیش از حد دام ها در مراتع دانست که موجب از بین رفتن پوشش گیاهی سطح خاک می شود.

احمدی ادامه داد: با توجه به انجام مطالعات انجام شده و مشخص شدن مناطق برداشت گرد و غبار و بررسی شرایط اقلیمی و اکولوژی، روش های مناسب که شامل احیای پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن های زنده و غیر زنده و همچنین مالچ های نفتی و پلیمری برای تثبیت مناطق برداشت و کنترل توفان های ماسه ای و گرد و غبار پیش بینی شده است.

وی در ادامه به راه های پیشگیری و کنترل این پدیده اشاره کرد و گفت: این راهکار بایستی در مناطق برون و درون مرزی به طور جداگانه انجام شود که در مناطق برون مرزی باید کمیته منطقه ای با واسطه گری کنوانسیون مقابله با بیابانزدایی و با مشارکت کشورهای عراق، سوریه، کویت، عربستان، ایران، ترکیه و در صورت لزوم مصر تشکیل شود.

وی اضافه کرد: با توجه به انجام مطالعات گام نخست و مشخص شدن مناطق برداشت گرد و غبار و بررسی شرایط اقلیمی و اکولوژی، روش های مناسب که شامل احیای پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن های زنده و غیر زنده و همچنین مالچ های نفتی و پلیمری برای تثبیت مناطق برداشت و کنترل گردوغبارها استفاده کرد.

این استاد دانشگاه به کنترل مناطق درون مرزی نیز اشاره کرد و گفت: در داخل کشور به دلیل خشکسالی های چند سال اخیر و همچنین ساخت سد درمسیر رودخانه های منطقه که موجب خشک شدن خورها و همچنین خشک شدن تالاب هورالعظیم، رسوب های بستر بوسیله باد، حمل و موجب ایجاد توفان های ماسه ای و گردوغبارها در محدوده ای از استان های جنوبی و جنوب غرب کشور شده است.

وی تصریح کرد: بنابراین با توجه به مطالعات گام نخست و مشخص شدن مناطق حساس و با در نظر گرفتن شرایط منطقه با ایجاد پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن زنده و غیر زنده و بهره گیری از انواع مالچ برای کنترل توفان های ماسه ای استفاده کرد.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در بخشی از سخنان خود به تاریخچه پیدایش نخستین پدیده گرد و غبار در ایران اشاره کرد و گفت: عنوان ریزگرد که به پدیده گرد و غبار اطلاق می شود عنوانی اشتباه است زیرا ریزگرد در مناطق کنار دریا که حالت شرجی دارند در هوا ایجاد می شود در حالیکه در محدوده ی زندگی ما پدیده گرد و غبار و گرد و خاک که در اثر فرسایش بادی است، ایجاد می شود.

وی افزود: نخستین پدیده گرد و غبار در ایران از سال 1367-1363 در جنوب غرب ایران گزارش شد که در آن دوره تمام و سپس در سال 1384 دوباره ظاهر شد و سال بعد از آن فروکش کرد و مجدد از سال 1386 افزایش یافت.

احمدی بیان داشت: پدیده گرد و غبار در 22 استان حتی تا تهران و استان های مازندران و گیلان مشاهده شده است.

** منشاء بیش از 84 درصد گرد و غبارها خارجی است

معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری تهران نیز در این نشست گفت: پدیده گرد و غبار محدود به زمان و مکان نیست و شاهد افزایش روند این پدیده هستیم.

قاسم حقانی افزود: بر اساس آخرین مطالعات انجام شده توسط سازمان زمین شناسی 84.6 درصد منشاء این پدیده خارجی و کمتر از 16 در آن داخلی است.

وی با بیان اینکه مرز مشاهده ی گرد و غبار حتی از کوه های زاگرس و البرز نیز گذشته و در سواحل دریای خزر و استان های گیلان و مازندران نیز مشاهده شده است، اظهارکرد:با وجود اینکه کاشت درخت در جذب گرد و غبار موثر است ولی درختان نمی توانند جلوی ورود این پدیده را بگیرند.

وی یکی از راهکارها برای کاهش این پدیده را تامین حقابه تالاب ها توسط دولت دانست و گفت: در دریاچه ارومیه و هورالعظیم با توجه به بارندگی های اخیر اتفاق خوبی افتاده که مقداری رطوبت ایجاد شده و موجب چسبندگی ذرات خاک شده است.

حقانی با بیان اینکه تاکنون در بیش از هشت میلیون هکتار از زمین های بیابانی کشور عملیات بیابانزدایی انجام شده، افزود: به تازگی در بیش از سه هزار هکتار از زمین های بیابانی خوزستان به صورت ضربتی عملیات بیابانزدایی انجام شده است.

وی به پدیده گرد و غبار در تهران نیز اشاره کرد و اظهارکرد: پارسال گرد و غبار با منشاء داخلی در تهران که بیشتر از ملارد سرچشمه می گیرد به صفر رسید که دلیل آن 800 هکتار عملیات احیای بیابان ها بود ولی هنوز یک لکه 400 هکتاری در اطراف تهران وجود دارد که نتیجه واگذاری این زمین ها توسط اوقاف به بخش خصوصی است که عرصه را لخت کرده است.

معاون منابع طبیعی و آبخیزداری تهران به عوامل خارجی منشاء گرد و غبار اشاره کرد و گفت: یکی از راهکارها تثبیت زمین های کشاورزی در عراق است که نمی توانیم کاری از پیش ببریم زیرا یا باید خودمان وارد عمل شویم یا کار را به پیمانکاران بسپاریم که در هر 2 صورت امنیت چندانی وجود ندارد.

وی با بیان اینکه به هر طریق باید درصدد جلب مشارکت هایی باشیم، افزود: برنامه برای کشور تهیه شده است ولی در موقع اجرا هر دستگاه راه خود را می رود.

این نشست به همت انجمن علمی دانشجویی گروه احیای مناطق خشک و کوهستانی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران برگزار شد.