رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان این‌که بررسی‌های ما در دانشگاه نشان می‌دهد که کنوکارپوس هیچ‌گونه مواد سمی نداشته و اثرات بسیار مفیدی برای پالایش هوا و خاک دارد، گفت: میزان دانه گرده کنوکارپوس در پاییز بسیار کمتر از بهار است و امکان طغیان گرده‌افشانی این گیاه تحت استرس آلودگی‌های محیطی نیز وجود ندارد؛ ما نمی‌پذیریم که تنها کنوکارپوس عامل تنگی نفس باشد.

دکتر نورالله معلمی در نشست "بررسی ابعاد روانی و اجتماعی تأثیرات درختان مورت و کنوکارپوس بر سلامت شهروندان در نخستین باران سال" که امروز یازدهم آبان در دفتر ریاست مرکز تحقیقات کاربردی فرماندهی انتظامی استان برگزار شد، اظهار کرد: مباحث زیست‌محیطی ممکن است ناخودآگاه اثرات اجتماعی نیز به دنبال داشته باشند، به طوری‌که مشکلات تنفسی که از سه سال گذشته در اهواز اتفاق افتاد، بسیاری از نهادهای دولتی مانند سازمان محیط زیست، استانداری، دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه شهید چمران اهواز را درگیر کرده است.

وی با اشاره به طرح فرضیه‌های متعدد در این زمینه، خاطرنشان کرد: 19 عامل به عنوان علت تنگی نفس پس از بارش پاییزی مدنظر قرار گرفت که یکی از این عوامل باران‌های اسیدی است، اما سازمان محیط زیست اعلام کرده است که با توجه به بررسی‌های انجام‌شده، اکنون تقریباً تمام فرضیه‌های اولیه معطوف به کنوکارپوس شده است.

فرضیه تأثیرگذاری کنوکارپوس مورد تردید است

رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان این‌که هفته گذشته نیز در جلسه‌ای در دانشگاه جنبه‌های مختلف این پدیده با حضور مسئولان محیط‌زیست، شهرداری، دانشگاه علوم پزشکی اهواز، هواشناسی و مدیریت بحران مورد بحث و بررسی قرار گرفت، افزود: در این جلسه مطرح شد که ممکن است سازمان محیط زیست در ارزیابی‌ها باید مواردی را مدنظر قرار می‌داد که نتایج حاصل کامل‌تر باشد، به همین دلیل فرضیه تأثیرگذاری کنوکارپوس مورد تردید قرار گرفت و ما نیز نمی‌پذیریم که تنها کنوکارپوس عامل تنگی نفس باشد.

معلمی با بیان این‌که خانم ابتکار نیز در آخرین مصاحبه خود چهار عامل را به عنوان محتمل‌ترین علل برای این پدیده مطرح کرد، اظهار داشت: تأسیسات نفتی در اهواز و همچنین اطراف شهر که فلرهای آن مرتب در حال سوختن است و اکنون نیز با توجه به افزایش تولید نفت میزان آلودگی‌های ناشی از آن بسیار افزایش یافته، یکی از علل عنوان‌شده در اظهارات خانم ابتکار بود؛ اکنون هم اگر هنگام صبح به سمت جاده ماهشهر حرکت کنیم، قشر عظیمی از دود را مشاهده می‌کنیم که شاید در وهله اول مانند مه به نظر برسد، در حالی‌که آلودگی ناشی از تأسیسات نفتی است.

وی دود ناشی از سوختن زباله‌ها را عامل دیگر عنوان کرد و گفت: با توجه به این‌که سوزاندن زباله‌ها در اهواز به‌صورت اصولی انجام نمی‌شود، این موضوع نیز به عنوان یکی از عوامل مورد توجه قرار گرفته است؛ همچنین سوختن مزارع نیشکر در زمان برداشت، از دیگر علل مطرح است که از یک ماه پیش آغاز شده و همچنان ادامه دارد. عامل چهارم در اظهارات خانم ابتکار گیاه کنوکارپوس بوده است.

از ابتدا با توسعه شدید کنوکارپوس مخالف بودیم

رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان این‌که در خصوص این گیاه و البته هر گیاه دیگر از همان ابتدا نیز در سازمان پارک‌ها اعلام کردیم که با این میزان توسعه آن مخالف هستیم، گفت: 15 سال پیش که موضوع کشت کنوکارپوس برای اولین بار در دستور سازمان پارک‌ها قرار گرفت، به عنوان عضو شورای این سازمان نسبت به کشت وسیع این گیاه اظهار مخالفت کردیم زیرا این مسأله می‌تواند خطراتی به دنبال داشته باشد.

معلمی با اشاره به امکان از بین رفتن تمام درختان کنوکارپوس در اثر یک اپیدمی ناشی از آفت، بیماری یا سرمای چهار درجه زیر صفر، خاطرنشان کرد: با توجه به این موضوع مخالف توسعه شدید یک گونه گیاهی بودیم زیرا کشت تک‌گونه سرانه فضای سبز را تهدید می‌کند؛ اکنون بیش از 60 درصد از فضای سبز اهواز را کنوکارپوس به خود اختصاص داده است، اگر این میزان پوشش گیاهی از بین برود چه بلایی بر سر فضای سبز اهواز خواهد آمد؟

وی تصریح کرد: از این نظر با توسعه یک گونه گیاهی موافق نیستیم و پیشنهاد دادیم گونه‌های دیگر نیز مورد توجه قرار گیرد که این مسأله اکنون در شهرداری در دستور کار قرار گرفته است، به طوری‌که توسعه کنوکارپوس متوقف شده است و متنوع‌سازی فضای سبز با کشت گونه‌های دیگر در حال انجام است.

رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز اظهار کرد: مبنای دیدگاه‌ سازمان محیط زیست و دانشگاه علوم پزشکی اهواز این است که دانه گرده کنوکارپوس می‌تواند در هوا پراکنده شده، شکسته شود و در اثر شکسته شدن برخی مواد پروتئینی را در هوا منتشر کند که وقتی این مواد وارد سیستم تنفسی فرد می‌شود، مشکلات تنفسی برای او ایجاد کند؛ البته این موضوع برای همه دانه‌های گرده مطرح است اما با توجه به این‌که درصد زیادی از فضای سبز اهواز به کنوکارپوس اختصاص دارد، کنوکارپوس را مقصر می‌دانند.

کنوکارپوس هیچ‌گونه سمی تولید نمی‌کند

معلمی افزود: این در حالی است که بررسی‌های ما در دانشگاه شهید چمران نشان می‌دهد کنوکارپوس نه تنها اثرات بسیار مفیدی برای پالایش هوا و خاک دارد، هیچ‌گونه مواد سمی نیز در برگ، ساقه و شاخه آن تولید نمی‌شود که یک گیاه خطرناک محسوب شود؛ از سوی دیگر نه تنها در اهواز بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر نیز توسعه یافته است، در حالی‌که این کشورها با چنین مشکلی مواجه نیستند.

وی با بیان این‌که استناد سازمان محیط زیست در معرفی کنوکارپوس به عنوان عامل این مسأله مقاله‌ای در کشور پاکستان است، گفت: تنها با یک مقاله نمی‌توان به نتیجه‌گیری درست دست یافت؛ در حالی‌که این مقاله نیز دانه‌های گرده تعدادی از گونه‌های گیاهی را بررسی می‌کند که کنوکارپوس نیز یکی از آ‌ن‌ها است، بنابراین کنوکارپوس نمی‌تواند عامل این پدیده باشد و برای نتیجه‌گیری درست به تحقیقات تکمیلی نیاز است.
 
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به جلسه‌ای که اسفندماه 94 با حضور رئیس سازمان محیط‌زیست، شرکت ملی نفت، دانشگاه علوم پزشکی اهواز و دانشگاه شهید چمران در تهران برای بررسی ابعاد این پدیده برگزار شد، اظهار کرد: در این جلسه گفته شد که عوامل مختلفی از جمله کنوکارپوس می‌تواند در بروز این پدیده دخیل باشد که برای کاهش اثرات آن باید کنوکارپوس هرس شود.

هرس غالب کنوکاپوس‌های با قابلیت گلدهی و کاهش شدید گرده

معلمی ادامه داد: با توجه به تصمیم اتخاذشده در آن جلسه، شورای سلامت استان در خردادماه با حضور معاون استاندار (آقای سیاحی) پیشنهاد داد برای آن‌که بهانه‌ای در خصوص کنوکارپوس مطرح نباشد، این درختان هرس شوند که از تبعات منفی احتمالی دانه گرده این گیاه جلوگیری شود؛ بر این اساس به دانشکده کشاورزی مأموریت داده شد دستورالعملی برای هرس این درختان تهیه و در اختیار شهرداری قرار دهد. دانشکده کشاورزی این دستورالعمل را تدوین کرد که از اول شهریورماه هرس آن‌دسته از درختان کنوکارپوس که قابلیت گل‌دهی دارند از فاصله 2 متری انجام شود.

معلمی با بیان این‌که دانشکده کشاورزی اصلاً دستورالعملی نداده که هرس از نزدیک زمین انجام شود، گفت: این درختان می‌توانند در کاهش میزان آلودگی و گردوغبار محیط بسیار مؤثر باشند؛ دستورالعمل تدوین‌شده از طریق استانداری در اختیار شهرداری قرار گرفت و هرس غالب درختانی که می‌توانند تولید گرده داشته باشند، انجام شد. بنابراین میزان تولید دانه گرده کنوکارپوس به شدت کاهش یافته است.

وی با اشاره به دو نوبت گل‌دهی کنوکارپوس در سال، تصریح کرد: میزان تولید دانه گرده این گیاه در فصل بهار بسیار بیشتر از فصل پاییز است؛ از سوی دیگر کلاله و بساک این گیاه به گونه‌ای است که دانه گرده آن به صورت ناقص تولید می‌شود و به خاطر حالت چسبندگی امکان معلق شدن آن در هوا بسیار کم است.

آغاز بررسی فنولوژی کنوکارپوس در طول یک‌سال

رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز تصریح کرد: در حال حاضر طرح بررسی فنولوژی گیاه کنوکارپوس از تیرماه امسال با هدایت دکتر چهرازی عضو هیأت‌علمی دانشگاه آغاز شده است که تمام مسائل مربوط به رشد و تولید دانه گرده آن را در طول یک سال بررسی و مشخص کند. از سوی دیگر با توجه به آن‌که احتمال می‌دادیم ترکیبات دیگری در کنوکارپوس وجود داشته باشد که در ایجاد مشکلات تنفسی مسأله‌ساز باشد، گروه دیگری در دانشکده علوم در حال بررسی ترکیبات و مواد مؤثری این گیاه در دانه گرده، برگ، ساقه و شاخه هستند که اثرات این ترکیبات را بر سلامتی انسان بررسی کنند.

معلمی خاطرنشان کرد: همچنین یک تیم دیگر دانه گرده کنوکارپوس و دیگر گونه‌های گیاهی در اهواز را از نظر مورفولوژی بررسی می‌کند؛ اکنون در دانشگاه علوم پزشکی اهواز دستگاه جمع‌آوری دانه‌های گرده گیاهی نصب شده است که با بررسی داده‌های این دستگاه نیز می‌توان وضعیت پراکنش گرده‌های کنوکارپوس در هوا را نسبت به دیگر ذرات و دانه‌های گرده گیاهان دیگر بررسی کرد.

احتمال دخالت ریزگردهای دارای فلزات سنگین و باران اسیدی

وی افزود: یک احتمال دیگر آن بود که مشکلات تنفسی ناشی از ریزگردهای موجود در هوا باشد. بر این اساس گروهی از پژوهشگران دانشگاه طی یک آزمایش مقدماتی از گردوغبارهایی که پس از وقوع پدیده ریزگردها بر جای می‌ماند، نمونه‌برداری و آنالیزهای آزمایشگاهی را انجام داده‌اند. در بررسی‌های این گروه نیز مشخص شده است که این ذرات علاوه بر این‌که می‌توانند حاوی بعضی فلزات سنگین مانند سرب، جیوه، مولیبدن و ... باشند، بیش از 30 نوع قارچ در آن‌ها وجود دارد که اگر وارد سیستم تنفسی شوند می‌توانند مشکلاتی ایجاد کنند.

رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز احتمال دیگر را بارش باران‌های اسیدی ناشی از آلودگی‌های صنعتی صنایع نفتی، کربن، فولاد و ... عنوان کرد و گفت: این آلاینده‌ها می‌توانند در لایه‌های بالایی جوّ تجمع پیدا کنند؛ از سوی دیگر باران اول می‌تواند با حل کردن این آلاینده‌ها حالت اسیدی پیدا کند و چون سطح زمین هنوز گرم است، در برخورد با زمین بخار می‌شود و بخارات و ترکیبات آزادشده از آن با ورود به سیستم تنفسی مشکلات تنگی نفس ایجاد کند.

معلمی با بیان این‌که به نتیجه رسیدن این فرضیات مستلزم آن است که تحقیقات به‌طور کامل انجام شود، تصریح کرد: دانشگاه علوم پزشکی عنوان می‌کند که ترکیبات پروتئینی دانه گرده می‌تواند میزان حساسیت، آلرژی و تنگی نفس را افزایش دهد که البته این یک تئوری کلی و درست است. به عبارت دیگر دانه گرده کنوکارپوس یا هر گیاه دیگر می‌تواند چنین حالتی را ایجاد کند، اما نتیجه‌گیری در خصوص علت بروز این پدیده مستلزم تحقیقات تکمیلی است و دانشکاه علوم پزشکی نیز هنوز به نتیجه قطعی در این خصوص نرسیده است.

شدیداً با قلع و قمع درختان کنوکارپوس مخالف هستیم

وی با تأکید بر این‌که شدیداً با قلع و قمع درختان کنوکارپوس مخالف هستیم، خاطرنشان کرد: حتی دکتر ایدنی نیز به صراحت اعلام کرد که ما نگفته‌ایم کنوکارپوس سمی است و مخالفت قلع و قمع آن هستیم؛ اکنون سرانه فضای سبز اهواز 6 مترمربع است و اگر کنوکارپوس را حذف کنیم به نصف کاهش می‌یابد. دستورالعمل دانشکده علوم پزشکی نیز مبتنی بر هرس بوده است که از گل‌دهی آن جلوگیری شود.

رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: از سال 86 کنوکارپوس در سطح اهواز کشت شده است در حالی‌که مشکلات تنفسی تنها طی سه سال گذشته رخ می‌دهد و این یک سؤال جدی از محیط‌زیست است که اگر کنوکارپوس را عامل بروز این پدیده می‌دانند چرا در سال‌های گذشته این اتفاق رخ نداده است و یا در شهرها و استان‌های دیگر که کنوکارپوس در آن‌ها کشت شده، مشکلی ایجاد نمی‌شود.

معلمی همچنین با اشاره به صحبت‌های خود با دکتر مجد که برای اولین بار این موضوع را مطرح کرد، گفت: دکتر مجد عنوان کرد که من می‌گویم وقتی دانه گرده کنوکارپوس یا هر گیاه دیگر شکسته می‌شود، می‌تواند با آلاینده‌های آلی ناشی از فعالیت صنایع ترکیب شده و ترکیبات خطرساز را تشکیل دهد؛ به عبارت دیگر آلودگی‌های زیست‌محیطی این اثر را تشدید می‌کند.

مردم در معرض بارندگی‌های اول قرار نگیرند

وی با بیان این‌که حتی کندوی زنبور عسل روی درختان کنوکارپوس مشاهده شده است، گفت: البته همچنان معتقدیم که باید برای تنوع پوشش گیاهی و جایگزینی کنوکارپوس فکری شود. در غیر این‌صورت شاید زمان دیگر گیاهان بومی را در اهواز نداشته باشیم، زیرا رشد کنوکارپوس آن‌چنان سریع است که اجازه رشد به گونه‌های دیگر را نمی‌دهد و باید در جهت کاهش توسعه آن برنامه‌ریزی کرد.

رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز تصریح کرد: با توجه به این‌که کنوکارپوس یک گیاه مقاوم به خشکی، شوری و سریع‌الرشد است، کشت آن در اطراف شهرها برای کاستن از آلودگی‌ها بسیار مفید است. مشکلات تنفسی را 100 در صد به کنوکارپوس مربوط نمی‌دانیم و ممکن است عوامل دیگری نیز دخیل باشند. در هر صورت مردم باید سعی کنند که در معرض بارندگی‌های اول قرار نگیرند. تحقیقات هم در حال انجام است و هنگامی که به نتیجه برسد، به طور کامل اعلام می‌شود.

طغیان گرده‌افشانی کنوکارپوس تحت آلودگی محیطی مردود است

معلمی همچنین در خصوص امکان گرده‌افشانی شدید کنوکارپوس در پاییز تحت استرس آلودگی‌های محیطی و تجمیع آلاینده‌ها در هوا، این نظر را کاملاً مردود دانست و گفت: چنین چیزی امکان ندارد که کنوکارپوس تحت استرس طغیان کند. اندازه‌گیری‌ها نیز نشان داده که میزان گل‌دهی آن در فصل پاییز و هنگام بارندگی کاهش می‌یابد. از سوی دیگر این گیاهان اکنون هرس شده‌اند بنابراین دیگر نباید در فصل پاییز، آلودگی هوا در ایجاد حساسیت و آلرژی وجود داشته باشد؛ در غیر این‌صورت نشان می‌دهد که مسأله کنوکارپوس نیست.

وی با بیان این‌که مباحث زیست‌محیطی چیزی نیست که بتوانیم خیلی راحت از آن‌ها بگذریم، گفت: اگر آلودگی‌های صنایع، سوختن زباله‌ها و مزارع نیشکر می‌تواند در ایجاد این مشکل دخیل باشد، باید یک کار تحقیقاتی پیوسته انجام شود که اهواز یک شهر پاک بماند و مردم با آسایش و راحتی بتوانند در آن زندگی کنند.