خوزستان با وجود تنوع اقوام گوناگون از قبیل لر، عرب، دزفولی ، شوشتری و بختیاری هرکدام به شیوه و سنت مرسوم خود آیین باشکوه عزاداری ماه محرم و صفر را برگزار می کنند.

عزاداری های ماه محرم در خوزستان با وجود فرهنگ های متفاوت، اما همه به دنبال یک هدف واحد هستند؛ هدفی که ارادت خود را به ائمه اطهار به ویژه امام حسین (ع) و واقعه ی عاشورا نشان می دهد و در نگاه مخاطبان قابل تحسین و جذاب است.

در قوم عرب خوزستان عزاداران حسینی با برپایی موکب ها به استقبال ماه محرم می روند؛ در کنار این موکب ها با منقل های بزرگ و دله های قهوه از عزاداران و عابران پذیرایی می شود. در کنار موکب ها کودکان و نوجوانان با توزیع شیر و چای دارچین کمک خود را به نوعی با توزیع بین عابران و سرنشینان خودروهای عبوری نشان می دهند.


رنگ بازار محرم

شور خرید و فروش شال مشکی زنانه، پیراهن، دشداشه و تیشرت های مشکی مزین به نام امام حسین (ع) در اندازه های گوناگون در این ماه از جمله جذابیت های محرم است که در بازارهای سنتی و بزرگ استان دیده می شود.

بازار « کهنه » دزفول همه ساله پیش از شروع محرم به استقبال این ماه می رود و محل عرضه اقلامی همچون سنج، دهل، دمام، پرچم و پارچه های مشکی و نیز شال در رنگ های مختلف برای تزیین علم های سنتی این شهر است.

بازار« کیان » از جمله بازارهای قدیمی شهر اهواز است که در ماه محرم رنگ زیبایی به خود می گیرد. در بازار کیان از دست فروش ها تا بساطی های میزی و چادری همه و همه با فروش دشداشه مشکی و چفیه و ثوب (لباس مشکی سنتی زنانه) و عود و بخور به استقبال ماه محرم می روند.

در گوشه هایی از بازار لوازم صوتی و شبیه خوانی و ادوات مورد نیاز آیین های عزاداری محرم عرضه می شود. جوان ها و کودکان هرکدام متناسب با نیاز خود سنج، دمام، طبل، زنجیر و موارد دیگر را تهیه و آماده می کنند.

بازار ها در این ماه رنگ و بویی ویژه به خود می گیرند . بازار «صخیریه»، «خزعلیه» در شرق اهواز از جمله بازار هایی است که همه ساله میزبان جوانان و عزادارانی است که به خرید چوب های بلند علم، منقل و دله های پذیرایی قهوه مراجعه می کنند.

 آیین عزاداری خوزستانی ها

آیین عزاداری در خوزستان به سبک های گوناگون و آیین آن منطقه برگزار می شود .

جوانان عرب در شهرهای جنوبی خوزستان با سینه زنی به سبک «چلاب» و مداحی عربی درحسینیه ها و تکایا عزاداری می کنند. چلاب از جمله سینه زنی هایی است که در خوزستان مرسوم است. عزاداران دوش به دوش هم حلقه زده و با گرفتن دست چپ برکمر نفر کناری، پای راست را بالا برده و بر زمین و دست ها را به سینه می کوبند و فریاد « یا ابوحسین » سر می دهند.

زنان عرب نیز با بستن شیله های مشکی و پوشیدن ثوب های عربی با دعوت «ملایه» یا زنان مرثیه سرا روضه خوانی و سینه زنی می کنند. شیوه های گوناگونی در آیین سینه زنی ها دیده می شود که مرسوم ترین آن زنان دست ها را بر پای شان می کوبند و گاهی عزاداران دست راست را بر پا و دست چپ را بر پای چپ می کوبند. زنان عرب با ریتم های گوناگونی که ملایه می خواند و با سردادن « احو، احو» ملایه را همراهی می کنند و به صورت ضربدری دستها را بر سینه می کوبند که «رشگ» گفته می شود و سپس در انتها عباها را به کمر می بندند و «یزله» می کنند.

دزفول از جمله شهرهای مذهبی است که در محرم کوچه ها و خیابان ها را با پارچه های سیاه می پوشانند و تکیه ها برای عزاداری برپا می شود.

در این شهر برگزاری مراسم تاسوعا و عاشورا بر اساس یک سنت کهن مخصوص عزاداری قسمت هایی از شهر است؛ به لحاظ اختلاف نظری که بین اهالی دو منطقه به نام حیدرخانه و نعمت خانه این شهر بوده در حدود 50 سال پیش مسیر عزاداری به صورتی تعیین شده که دسته های مناطق نعمت خانه که به صحرا بدر مغربی و مشرقی معروف هستند، عصر تاسوعا به سمت محلات حیدرخانه حرکت کرده و در مسیر توسط اهالی و ساکنان این محلات مورد پذیرایی قرار می گیرند.

صبح روز عاشورا نیز همه هیات های عزادار به منطقه امامزاده رودبند دزفول رفته و عزاداری می کنند، و در عصر عاشورا نیز دسته های عزادار قسمت حیدرخانه به سمت محلات نعمت خانه یا صحرا بدر رفته و از سوی اهالی آن محلات با نذورات و ذبح گوسفند پذیرایی می شوند.

در بهبهان نیز آیین های عزاداری با آداب و رسوم سنتی و قدیمی خود حفظ شده است. در این ایام هر یک از افرادی که نذر دارند در دو هفته نخست ماه محرم تهیه و میان عزادارن توزیع می کنند، و دسته های عزاداری نیز در مساجد، بقاع متبرکه، حسینیه ها و تکایا عزاداری می کنند.

حلوای قالبی، کتلی بقل، شربت آبلیمو و بلبلِ دستی (نوعی نان که گاهی شیرین و گاهی ساده از آرد گندم و به صورت دایره ای و گرد تهیه می شود و با روغن حیوانی چرب می شود) از قدیمی ترین نذورات مردم بهبهان است.

در شوشتر، رامهرمز و برخی دیگر از شهرهای خوزستان با برگزاری شبیه خوانی، ایام عزاداری را گرامی می دارند؛ بر تن کودکان لباس سبز می پوشانند و نوزادان را در گهواره هایی که به یاد حضرت علی اصغر(ع) با پارچه های سبز رنگ پوشانده شده، می گذارند؛ علم بلند می کنند و عزاداران به همراه دسته های سینه زنی و زنجیرزنی به سوی زیارتگاه های شهر حرکت می کنند.

نمایش های حماسی (تعزیه)

در این روزها جریان های عاشورا با شبیه خوانی و تعزیه به نمایش گذاشته می شود، حتی در مواردی که محرم در تابستان است شبیه خوان ها لباس های خود را بر تن کرده و گرما را به عشق مولایشان حسین (ع) تاب می آورند تا یاد و خاطره آن واقعه را زنده کنند.

برگزاری نمایش و اجرای واقعه ی عاشورا میان مردم خوزستان حدود 200 سال است که مرسوم و قدمتی تاریخی دارد. شوش و دزفول و اهواز در شب های نخست محرم آماده برگزاری شبیه خوانی یا تعزیه می شوند. از میان این مناطق می توان به تعزیه ی منطقه ی لشگر آباد اهواز اشاره کرد.

اما نخستین شبیه خوانی عربی در مناطق عرب نشین که جلوه ای زیبا به این آیین بخشیده و از سالیان دور در خوزستان مرسوم است، در منطقه شمال شرق شهر شوش در شهر «حر» است که واقع عاشورا از صبح تا ظهر در محوطه وسیعی و با شرکت دهها نفر و بکارگیری دهها راس اسب و شتر در فضای وسیعی برای حاضران به تصویر کشیده می شود.

ویژگی این آیین ها در شهرها و روستاها، خود جوش بودن و مردمی بودن آنهاست. آیین های عزاداری، روضه خوانی و تعزیه که بطور سنتی از دیرباز در فرهنگ و قومیت های گوناگون خوزستان و با حضور اقشار مختلف به ویژه جوانان و نوجوانان مرسوم بوده است.