اینجا بازار روز خرمشهر است بازاری که روزگارش خیلی هم روشن نیست و مساحتی فراخ ندارد. تنها یک چهارراه و بازاری که کمتر از ۱۰۰ مغازه دارد و تا چشم کار می کند دستفروش با بساطی روی زمین یا با گاری چهار چرخ و برخی هم حجره ای ساخته اند از داربست. دستفروشانی که تعداد دقیقشان از هیچ منبع رسمی اعلام نشده است.

خودشان و مسئولان شهری می گویند «ناچارند». کسبه معتقدند «مانع کسبند»، و برخی مردم می گوید «باند هستند و مایه نا آرامی».

قدمت آمدن این مهمان های ناخوانده کف بازار روز به خیلی پیش تر برنمی گردد. چند سالی است که افزایش تعدادشان نفس بازار را گرفته اما این اواخر خبرهای تازه ای از آغاز ساماندهی دستفروشان بازار روز خرمشهر با تدبیری تازه به گوش می رسد.

ترجیح می دهم خانواده ام پا به بازار روز نگذارند

«جلوی چشم خودم به زنم توهین کرد»، این را «ثائر» می گوید که از یادآوری خاطره درگیری شدنش با یکی از دستفروشان بازار روز خرمشهر بازهم عصبی شده است.

ثائر تعریف می کند: همیشه میوه و تره و بار را از بازار صفا می خریم، آنجا می شود میوه ها را سوا کرد، ماه رمضان بود و چون بعد از ظهر بود، این بار رفتیم بازار روز، فروشنده نصف پلاستیک را با  میوه خراب پر کرد و همسرم قبول نکرد بخرد و آن را به فروشنده پس داد و او جلوی چشمم به زنم توهین کرد.

وی می گوید اگر بازاریان جلویش را نمی گرفتند کار به زد و خورد می کشید و در ادامه می افزاید: خیلی اصرار کردند که از سر تقصیرش بگذرم والا من مصر بودم با ۱۱۰ تماس بگیرم، گفتند شخصیتش این است و گذشت کن و از این حرفها که من قبول کردم.

او بیان می کند: خیلی وقت ها پیش آمده که از آنجا بگذرم و حرف های زشت و نامناسب بشنوم، آنقدر از این فضا ناراحتم که ترجیح می دهم خانواده ام هیچ وقت پا به این بازار که پر از آلودگی است نگذارند.

دستفروشی سهم شهروندان بومی است

«شاکر» پشت بازار روز روبه روی مسجد امام علی(ع) مغازه دارد که از پیشروی دستفروش ها در آن محدوده ناراضی است و می گوید: مغازه من سر خیابان است اما به خاطر این دستفروش ها، مجبورم جنس را با گاری از مسافتی دورتر از ماشین خالی و به مغازه ام منتقل کنم.

وی، بیکاری را عمده دلیل اوضاع نابسامان بازار روز خرمشهر می داند و اضافه می کند: مگر سهم شهروندان بومی از این شهر چیست؟ ارگان های بزرگ سهم دیگران است، سهم ما فقط یک ماشین است و یک گاری، ماشینی که بخریم و مسافرکشی کنیم و گاری که با آن دستفروشی!

شاکر که سال هاست در این بازار مغازه دارد توضیح می دهد: این بازار از اول اینطور نبوده و این همه دستفروش نداشته است. هر سال می گویند قرار است این بازار ساماندهی شود، حالا هم که مثلا شهرداری ساماندهی کرده کار خاصی نکرده، به جای جمع آوری یا تغییر مکان جایشان را با داربست بهتر و در عوض خیابان را تنگ تر کرده، طوری که خودرو به زحمت از خیابان رد می شود. وضعیت بازار روز واقعا اسفناک است.

حسرت کار در یک مغازه خنک

«محمود» یکی از دستفروش های این بازار است، زیر پایش پر از پوست پیاز و گوجه له شده و رنگ آسفالت زمین زیر پایش ترکیبی از انواع سبزیجات و صیفی جات است که مراحل فساد و تجزیه خود را زیر قدم های مردم گذرانده اند.

وی ادعا می کند چند سالی است که کارش دست فروشی است اما درآمد ناچیزش تاکنون حسرت داشتن مغازه و کار کردن در فضای خنک را به دلش گذاشته است.

این دستفروش، یادی از پروژه نافرجام ساماندهی دستفروشان در بازار امام رضا می کند و می گوید: اول قرار بود نفری پنج میلیون بدهیم، بعد رقمش چند برابر شد و قرار شد وام ۳۰ میلیون تومانی از بانک هم بگیریم، وامی که اگر بنا بود سه ساله باشد باید ماهیانه بیش از یک میلیون تومان قسط بدهیم، مگر ما چقدر درمی آوریم که این قدر هم قسط بدهیم.

محمود می افزاید: نمی دانم در کجای دنیا در طرح مشارکتی، شهرداری هیچ کاره و پیمانکار همه کاره است که در بازار امام رضا همه کارها سپرده شد به پیمانکار و شهرداری نتوانست امتیازی از سهم خود داشته باشد تا به دستفروش ها بدهد.

وی که چهره آفتاب سوخته اش حالا از شدت اندوه قدری برافروخته هم شده است، ادامه می دهد: سال ها زیر آفتاب عرق ریختم و کار کردم اما خودم هیچ، پسرم هم که لیسانس گرفت بیکار ماند و حالا همین جا بساط می کند و هنوز دخل و خرجمان جور نیست.

وضع بازارروز خطری جدی برای شهروندان

قدری جلوتر که می روم خون آبه و پر مرغ و فلس های ماهی، در بلوار و کف خیابان به چشم می خورد.

مسئول واحد بهداشت محیط مرکز بهداشت خرمشهر در این رابطه گفت: بازار روز وضعیت اسفناکی دارد و خطری جدی برای سلامت شهروندان محسوب می شود.

«نصرت جلیلیان» بیان می کند: عرضه فرآورده های پروتئینی، انواع سوسیس و کالباس در هوای گرم بدون استفاده از سیستم های سرمایشی و یخچالی، می تواند پیامدهای خطرناکی بر سلامت شهروندان داشته باشد، همچنین فضای بازار روز که در آن شاهد تجمع خون آبه و مواد غذایی فساد پذیر هستیم علاوه بر آزار مردم از نظر منظر و رایحه می تواند عاملی در تجمع حشرات موزی، میکروب ها و انتقال انواع بیماری ها باشد.

وی با اشاره بر اینکه موضوع بازار روز و دستفروش ها بارها در جلسات شورای سلامت و امنیت غذایی مطرح شده است، عنوان می کند: سالهاست که ساماندهی دستفروشان به خصوص در بازار روز در دستور کار قرار دارد اما تاکنون اقدامی جدی در این راستا صورت نگرفته و خطر عرضه غیربهداشتی موادغذایی همچون مواد پروتئنی مردم را تهدید می کند.

حمایت ها مانع ورود شهرداری به مقوله دستفروشان

«صلاح عبادی» یکی از پرسنل قدیمی شهرداری خرمشهر است که قبل و بعد از جنگ شهرداری خرمشهر را درک کرده، وی نیز  می گوید: شهرداری پیش از جنگ تحمیلی از مشکل دستفروشان با احداث بازارچه های محلی پیشگیری کرده بود اما جنگ شد و نقشه ها نیمه تمام ماند (طرحی که از برنامه اصلی دوایی فر شهردار خرمشهر برای پایان دادن به مقوله نابسامانی دستفروشی در خرمشهر است).

صلاح که موهایش سپید شده، با دستکش و ماسک به سرکار می آید و بدنش قوت و قدرت دفاعی سابق را ندارد اما ذهنش همچنان خلاق و حسابگر است، تعریف می کند: بازارچه طالقانی اولین بازارچه ای بود که حتی در زمان جنگ محل اسکان کارگران شهرداری بود.

وی به بعد از جنگ برمی گردد و ۴۸ مغازه بازار روز امروز و می گوید: بعد از جنگ همین ۴۸ مغازه بازار روز بازسازی و ۳۱ مغازه پشت بازار هم که آن موقع فقط دیوار و سقف ایرانیت بود اضافه شدند و به خانواده شهدا، جانبازان، رزمندگان، آزادگان و معتمدین شهر به صورت اجاره واگذار شد که در سال ۷۱ سرقفلی این مغازه ها به صورت نقد یا اقساط به  نام مستاجرین زده شد و تا آن موقع بساطی در بازر روز نداشتیم.

عبادی با بیان اینکه سابقه دستفروشان بازار روز خرمشهر به سال ۷۴ باز می گردد، می افزاید: دستفرشان آن موقع در چهل متری و یا در دکه های آهنی بودند، که بعدها جمع آوری و به بازار صفا و سیف منتقل شدند اما اوج بساطی ها در بازار روز به سال ۸۱ و همزمان با تشکیل شوراها بر می گردد.

این کارمند شهرداری که روزهای آخر خدمتش را پشت سر می گذارد و حالا سمت مشاور را دارد، با یادآور شدن اینکه ساماندهی دستفروشان مدت هاست که در دستور کار شهرداری است و حتی مصوبه ای برای دریافت وجه از بساطی هم وجود دارد که هیچ وقت اجرایی نشده است، می افزاید: شهرداری قادر به مقابله با دستفروشان است، اما حمایت های همیشگی مسئولان مانع شده و حتی نوعی جسارت به برخی افراد برای بی اهمیت دانستن هشدارها و تذکرات شهرداری برای رعایت برخی نکات داده است.

هیچ دستفروشی حذف نمی شود

اما شهردار خرمشهر، وظایف خود را در قبال ساماندهی دستفرشان پذیرفته و اخیرا خبری از او منتشر شده که شهرداری این بار به صورت جدی دست به کار شده تا دستفروشان بازار روز خرمشهر را طوری ساماندهی کند که هیچکس متضرر نشود.

«محمدعلی دوایی فر»، دستفروشی را یک معضل اجتماعی و عامل ایجاد مشکلات بسیاری همچون تخریب سیمای شهر، ایجاد مشکل در تردد عابران در معابر شهری، معضلات ترافیکی می داند و از آن به عنوان یکی از دغدغه‌های همیشگی و مهم مدیریت شهری و شهروندان یاد می کند.

وی اظهار می کند: دستفروشی در بازار روز خرمشهر متاسفانه با مشکلاتی همراه است که تاکنون از آنها پیشگیری نشده، از طرفی با توجه به اینکه دست‌فروشان برای امرار معاش و گذاران زندگی اقدام به دستفروشی می‌کنند و در بسیاری از موارد تنها راه ارتزاق آنها همین کار است، باید برای اجتناب از تبعات اجتماعی و امنیتی به جای حذف دستفروشان طرح سامان‌دهی آنها اجرا شود.

شهردار خرمشهر می گوید: در خرمشهر دست فروشان حذف نمی شوند، به هیچ وجه شهردای به دنبال حذف دستفروشان نیست اما این دستفروشان با انتقال به محلی مناسب و در خور ساماندهی می شوند.

شهرداری دست به کار شد

دوایی فر توضیح می دهد: در طول این مدت آماری از دستفروشان تهیه شد و سعی شد برای همه دستفروشان پرونده تشکیل دهیم و نوع مواد عرضه شده آنها را قید کنیم.

وی همچنین به برگزاری جلساتی با نمایندگان دستفروشان در شهرداری و آگاه سازی آنها از نحوه اجرای طرح سامان‌دهی دستفروشان و مورد اقبال واقع شدنش از سوی دستفروشان اشاره و در ادامه خبر از آغاز اجرای این طرح را می دهد.

شهردار خرمشهر از در نظر گرفتن ۲۰۰ غرفه با مساحت ۹ مترمربعی به این منظور خبر می دهد و می گوید: در دو ضلع بلوار پاسداران با مساحتی بالغ بر سه هزار مترمربع برای ساماندهی بخشی از دستفروشان پیش‌بینی شده و سرویس‌های بهداشتی و انتظامات نیز در این بلوار ساخته می‌شود و که پس از بهره‌برداری و طی چند روز آینده در اختیار دست‌فروشان قرار می گیرد.

وی متذکر می شود: این غرفه‌ها به دو صورت رهن و اجاره، البته با هزینه پایین در اختیار دستفروشان قرار می‌گیرد تا بتوانند از آن استفاده لازم را ببرند.

دوایی فر در مورد نحوه اجرای این طرح توضیح می دهد: در فاز نخست اجرای این پروژه، دستفروشان و بساط‌گستران تمام مسیر بلوار پاسداران (از پشت داروخانه شبانه‌روزی تا ابتدای بلوار از سوی امیرکبیر) در محل خود سامان‌دهی می شوند و در فازهای بعدی اقدام به احداث بازارچه های مشابه در نقاط دیگر شهر می شود.

این مشکل در خرمشهر تازگی ندارد و مسئولان هم سال هاست که قول ساماندهی داده اند تا بازار روز نفسی تازه کند؛ آخرین تدبیرشان نتیجه ای جز تنگ تر شدن معبر اصلی در پی نداشته است، هیچکس تا کنون ورود جدی و هدفمندی را نداشته است.

اختصاص غرفه در بخشی دیگری از شهر برای کاهش تراکم دستفرشان در هسته مرکزی بازار با وجود نقطه نظرات مختلف و گاه متضاد می تواند نخستین گام جدی در این راستا قلمداد شود و اکنون که بیش از یک هفته از اعلام خبر می گذرد بازار روز با اشتیاق چشم به راه نصب این غرفه ها و آغاز به کار بخشی از دستفروشان در محل جدید است تا شاهد باشد که آیا این بار تلاش ها به ثمر خواهد رسید یا باز هم نافرجام خواهد ماند.