عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: صدای اعتراض مردم خوزستان نه صرفا به خاطر انتقال آب بلکه به دلیل اجرای بیش از حد طرح‌های انتقال آب بلند شده است.

مهدی قمشی در همایش بررسی پیامدهای انتقال آب کارون که امروز، 10 خردادماه در اهواز برگزار شد، اظهار کرد: کمبود آب شیرین قابل استحصال مشکل کنونی دنیا به خصوص در خاورمیانه است و بر اساس شاخص فالکن مارک، اگر سرانه مصرف منابع آبی کشوری کمتر از 1700 مترمکعب در سال باشد، آن کشور دچار کمبود آب است و با توجه به این شاخص اکنون کشور ایران نیز شدیدا دچار کمبود آب است.


وی افزود: بر اساس شاخص سازمان ملل هر گاه مقدار مصرف آب‌های سطحی و زیرزمینی در کشور بیش از 40 درصد منابع آبی آن کشور باشد، آن کشور دچار بحران آب است. با توجه به اینکه ایران کشوری خشک و نیمه خشک است، باید بگویم که ما اجازه نداریم بیش از 60 درصد از منابع آبی خود را استفاده کنیم و با توجه به این شاخص نیز کشور دچار بحران آبی است و خشک شدن تالاب‌ها و افت آب‌های زیرزمینی از تبعات بارز این بحران است.

قمشی خاطرنشان کرد: در کل کشور 18 میلیون هکتار زمین قابل کشت وجود دارد اما اگر بخواهیم از تمام منابع آبی کشور استفاده کنیم، نمی‌توانیم بیش از 10 میلیون هکتار را زیر کشت قرار دهیم. بنابراین با توجه به بحران آب کشور باید سیاست حذف کشت برخی گونه‌های گیاهی در تمام استان‌ها اعمال شود و به این ترتیب در مسیر توسعه پایدار حرکت کرد.

وی با بیان اینکه کشور به دستیابی به منابع آبی جدیدی نیاز دارد، عنوان کرد: کشور ایران سهم کمی از شیرین سازی آب خلیج فارس دارد و تنها یک و نیم درصد از آب خلیج فارس را شیرین می‌کند، در حالی که کشورهای حوزه خلیج فارس 98.5 درصد از این رقم را به خود اختصاص دادند و با شیرین کردن آب استفاده‌های لازم را می‌کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با تاکید بر اتخاذ و اعمال روش‌های جلوگیری از اتلاف آب و فرهنگ سازی در خصوص کاهش مصرف آب بیان کرد: باید از تمام ظرفیت‌ها در جهت مدیریت مصرف آب در تمام زمینه‌ها از جمله کشاورزی استفاده کرد.

قمشی گفت: آورد کنونی کارون برای خوزستان بسیار کاهش یافته است، در صورتی که این حق طبیعی مردم این استان است اما با توجه به طرح‌های انتقال آب، مردم استان بهره چندانی از این حق طبیعی خود نمی‌ببرند و لاجرم دست ما نیز کوتاه است.

وی با بیان این‌که در حوزه زاینده‌رود به واسطه انتقال آب ظرفیت منابع آبی بیش از 2.1 برابر شده است، اظهار کرد: وضعیت در حوزه کارون بسیار بحرانی است و برخی فکر می‌کنند که ما از تمام آورد کارون استفاده می‌کنند اما توجه ندارند که بیشتر آب کارون به فاضلاب و پساب تبدیل شده است. اکنون در این حوزه بیش از 85 درصد آب موجود استفاده می‌شود که باید حتما اتلاف آب را در این حوزه کاهش دهیم.

قمشی در خصوص تاثیرات انتقال آب بر تولید انرژی برقابی تصریح کرد: بیشترین نیروگاه‌های تولید برق در استان خوزستان استقرار دارند که اجرای طرح انتقال آب ضررهایی را به تولید برق و سود ناشی از آن در استان می‌زند.

وی ادامه داد: سالانه به دلیل طرح‌های انتقال آب در بحث سود تولید انرژی برقابی رقم زیادی را از دست می‌دهیم و وحشت ما از طرح‌هایی است که هم اکنون در حال مطالعه هستند و در مجموع این طرح‌ها هم به تولید برق و سوددهی این صنعت آسیب می‌زند و در کل اجرای هر متر مکعب انتقال آب، هزینه‌های زیادی را به کشور تحمیل می‌کند؛ دولت با پول نفت طرح‌های انتقال آبی را اجرا می‌کند که از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر نیستند و هزینه‌های بسیاری را به دنبال دارند.

قمشی با بیان اینکه  انتقال آب بین حوضه‌ای چالش‌های بسیاری برای حوضه‌های مبدا و مقصد ایجاد می‌کند، عنوان کرد: این اقدام تماما برای ما ضرر و زیان به همراه خواهد داشت و اکنون کیفیت آب کارون بسیار تغییر یافته است. میزان شوری آب افزایش بسیاری داشته که این مساله عملکرد حوزه کشاورزی را دچار افت شدید می‌کند و با طرح‌های انتقال آب جدید باید منتظر افت بیشتر کیفیت آب کارون باشیم.
 
وی ادامه داد: خوزستان از نظر منابع آبی خود و همچنین کیفیت آب شرب و بهداشتی در بسیاری از شهرهای خود دچار مشکل است وگرنه ما با استان اصفهان هیچ دعوایی نداریم و در استان اصفهان دیگر نیازی به انتقال آب وجود ندارد، چون 90 میلیارد مترمکعب از طرح انتقال آب زاینده رود به یزد متوقف شده و برای استان اصفهان اختصاص یافته است.

قمشی گفت: از آن طرف طرح کوهرنگ 250 میلیون مترمکعب را به اصفهان انتقال خواهد داد و طرح بهشت آباد نیز بیش از 150 میلیون مترمکعب به این استان می‌رساند، بنابراین این میزان می‌تواند دو برابر مصرف آب شرب و بهداشت استان اصفهان را تامین کند و انتقال آب به این استان اصلا قابل توجیه نیست.

اثرات منفی انتقال و کاهش آب کارون بر شیلات خوزستان  

رییس پژوهشکده آبزی‌‌پروری جنوب کشور گفت: انتقال آب کارون و به تبع کاهش میزان آن، تاثیرات منفی و نامطلوبی بر صنعت شیلات و ‌آبزی پروری خوزستان گذاشته است.

جاسم مرمضی در همایش بررسی پیامدهای انتقال آب کارون که امروز، 10 خردادماه در اهواز برگزار شد، با اشاره به تاثیر نامطلوب انتقال آّب کارون بر شیلات و آبزی‌پروری استان اظهار کرد: تاثیر کاهش آب کارون در شیلات و آبزی‌پروری استان بسیار مشخص است و میزان تولید آبزیان در سال 93 در خوزستان 107 هزار تن و در سال 94، 112 هزار تن بود که با میزان تولید مدنظر در برنامه ششم توسعه فاصله بسیاری دارد.

وی با بیان این‌که تولید ما بر اساس چشم‌انداز سال 1400 باید چند برابر میزان تولید فعلی باشد، تصریح کرد: توسعه شیلات و آبزی‌پروری در استان به طور مستقیم تحت تاثیر رودخانه کارون است و با توجه به شرایط استان توسعه شیلات در اطراف رودخانه‌های کرخه و جراحی نخواهیم داشت و تمام برنامه‌های توسعه شیلات در اطراف کارون خواهد بود، به صورتی‌که در بالادست رودخانه کارون تولید آبزیان سردآبی و در پایین دست تولید آبزیان گرمابی را خواهیم داشت.

 برای توسعه شیلات و تولید آبزیان با محدودیت آبی مواجه هستیم

مرمضی با اشاره به این‌که به دلیل تغییر کیفی آب کارون مشکلاتی در تولید آبزیان ایجاد شده است، اظهار کرد: آبزیان فضای مطلوبی را برای زیستن نیاز دارند و کاهش آب کارون افزایش شوری را به دنبال داشته که این امر در تولید آبزیان تاثیر منفی گذاشته است.

وی ادامه داد: اکنون در اجرای برنامه‌های مدنظر قرار گرفته برای توسعه شیلات و تولید آبزیان با محدودیت آبی مواجه هستیم و سازمان آب‌وبرق مجوز صادر نمی‌کند و از سوی دیگر اثر کاهش آب کارون در تالاب‌ها نیز قابل مشاهده است، به صورتی که اکنون شاهد کاهش عرضه بسیاری از ماهیان بومی استان هستیم.

مرمضی گفت: از سوی دیگر نگران انقراض ماهی صبور به دلیل کاهش آب کارون هستیم و سایر آبزیان که هر کدام دارای ارزش ویژه‌ای هستند، از کمبود آب متاثر شده‌اند و وضعیت مطلوبی ندارند.

لزوم توجه اساسی به الگوی کشت

همچنین بابک مختاری، دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز و دبیر همایش بررسی پیامدهای انتقال آب کارون در این مراسم اظهار کرد: آب مجازی به آبی گفته می‌شود که در تولید هر محصولی مورد مصرف قرار می‌گیرد. اکنون برای تولید یک کیلو سیب 70 لیتر آب، برای تولید یک کیلو سیب زمینی 25 لیتر آب و برای تولید یک کیلو گوجه فرنگی 13 لیتر آب مصرف می‌شود، به همین جهت باید به الگوی کشت توجه اساسی کرد.

وی ادامه داد: پسته از نظر مصرف آب مجازی پرمصرف‌ترین محصول است که پس از آن بادام و زعفران هستند؛ یعنی به ازای هر یک کیلوگرم زعفران 70 مترمکعب آب مصرف می‌شود و تولید این محصولات با میزان آبی که مصرف می‌کنند، متناسب نیست.

دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به این‌که در تولید نیشکر آب بسیاری مصرف و حدود 90 درصد محصولات نیشکر به خارج از استان صادر می‌شود، اظهار کرد: به عبارت دیگر می‌توان گفت آب مجازی استان نیز در حال انتقال به استا‌ن‌های دیگر است زیرا محصولاتی که در استان‌های دیگر از شکر و یا محصولات دیگر نیشکر تولید می‌شود، با آب مجازی خوزستان است.

مختاری با اشاره به اینکه برای تولید هر تن فولاد 700 مترمکعب آب مصرف می‌شود، عنوان کرد: صنایع فولادی در یزد وجود دارد، در صورتی که این منطقه، منطقه‌ای بی‌آب است و محصولات این صنایع به استان‌های دیگر می‌رود و تنها آلودگی برای این استان‌ها باقی می‌ماند. سالانه در اصفهان 60 میلیون مترمکعب آب برای صنایع فولاد مصرف می‌شود که اگر این میزان به جای اختصاص به صنعت فولاد به گردشگری اختصاص پیدا می‌کرد، آلودگی و زیان‌های زیست محیطی کمتری رقم می‌خورد.

انتقال آب منوط به عدم تضییع حق صاحبان منابع آب است

وکیل پایه یک دادگستری و نویسنده کتب حقوقی در حوزه آب با نگاهی به فلسفه حقوق آب گفت: طبق اصل 159 قانون مدنی تامین و انتقال آب برای دیگران منوط به عدم تضییع حق صاحبان منابع آب است و حق تقدم تامین آب با صاحبان اراضی فعلی و سابق مناطق دارای آب است.

حمید رشیدی در همایش بررسی پیامدهای انتقال آب کارون که امروز، 10 خردادماه در اهواز برگزار شد، با اشاره به آیه 18 سوره مومنون اظهار کرد: معنای این آیه، این است که «از آسمان، آبی به‌اندازه فرو فرستادیم و آن را در زمین جای دادیم و ما به از بین بردن آن تواناییم».

وی افزود: این آیه بر این موضوع دلالت دارد که آب‌های جاری بر روی زمین و زیر زمین، بر اساس قوانین و قوائد طبیعی در مسیرهای خود روان هستند که باید به این قوانین احترام گذاشت و اگر به این قوانین احترام نگذاریم و برخلاف آن حرکت کنیم، بی‌تردید این آب‌ها از دست ما خارج خواهند شد که عقبه آن نیز غیر قابل پیش بینی خواهد بود.

رشیدی با بیان این‌که بحث ما فلسفه حقوق آب است، تصریح کرد: میدان‌های معرفت و علم با منابع آبی و محیط زیست رابطه دارند. یعنی رابطه انسان با محیط زیست بر اساس علم و معرفت تعریف شده و نمی‌توان این حقیقت کلی را نادیده گرفت و قوانین حقوقی آب به ما می‌گوید که از نظر حقوقی، انسان چقدر حق تصرف در منابع آبی را دارد و نحوه تصرف این منابع چگونه است.

وی خاطرنشان کرد: اولین پرسش مطرح‌شده از دیدگاه فلسفه حقوق آب این است که آیا وضع هر ماده قانونی توسط قانون‌گذار که متضمن حکمی بر خلاف منافع آبی باشد جایز است و می‌توان در یک قانون برنامه توسعه، ماده‌ قانونی بیاوریم و اجازه دهیم که برخلاف اصول و حقوق آبی، اقدامی انجام شود و آیا تصویب حکمی که ضرری به دنبال دارد، صحیح است و سیاست استفاده از منابع آب بر چه مبناهایی باید استوار باشد؟

رشیدی ادامه داد: پرسش دیگر به این صورت مطرح می‌شود که سلطه انسان و هر گونه تصرف در رودخانه و تالاب‌ها تا چه حدی جایز است و آیا بهترین سیاست استفاده از منابع آب هر کشور، سیاست حداکثر کنترل ممکن در گردش آب است و آیا این موضوع، سیاستی درست و صحیح محسوب می‌شود؟

این نویسنده ادامه داد: همچنین این سوال مطرح است که اندیشه‌های کنونی کشور در استفاده از منابع آب، چه آثاری بر محیط زیست و سیاره ما به دنبال خواهد داشت و عقبه آن چه خواهد بود و عقبه عدم استفاده خردمندانه از آب‌ها چیست؟

وی اظهار کرد: ظهور کمبود آب، سقوط سفره‌های آب زیرزمینی، خشک شدن رودخانه‌ها، ناپدید شدن دریاچه‌ها، افزایش درجه حرارت، بالاآمدن سطح دریاها، تاثیرگذاری گرم شدن کره زمین بر عملکرد محصولات غذایی، ذوب شدن یخ‌ها، وقوع طوفان‌های مخرب، کوچک شدن جنگل‌ها، از دست دادن خاک، وخامت اوضاع مراتع و چراگاه‌ها، سقوط شیلات، ناپدید شدن گونه‌ها، اختلافات اجتماعی در جهان، رشد مشکلات بهداشتی، کشمکش بر سر منابع اعم از آب، خاک و معادن و  غیره و رشد دولت‌های بی‌اقتدار و نهایتا تروریسم از عمده‌ترین عواقب عدم استفاده خردمندانه از آب‌ها است.

رشیدی عنوان کرد: آیا بهترین سیاست استفاده از منابع آب هر کشور عبارتست از به دست آوردن حداکثر آب ممکن از منابع سطحی و زیر زمینی اعم از رودخانه‌ها، آبخانه‌های زیرزمینی، دریاچه‌ها و دریاها. و برای دستیابی به این مقصود باید تا توان داریم، سدسازی کنیم و آب روان رودخانه را از سرچشمه‌ها به دیگر مناطق انتقال بدهیم؟.

وی در خصوص مقدار آبی که سالانه بدون استفاده به دریاها و خلیج فارس می‌ریزد و از سرحد‌های غربی خارج می‌شود، بیان کرد: آیا درست است با استدلالی مبنی بر این‌که مقدار آب ریخته‌شده به دریاها که ظاهرا طبق آمار در سال 1346 حدود 43 میلیارد متر مکعب بوده، تمام رودخانه شمال، مغرب و جنوب غربی ایران را به وسیله آب‌هایی مثل سد دز و سد سفیدرود مهار کرد و با این روش اجازه نداد که حتی قطره‌ای از آن‌ها به هدر رود.

وی ادامه داد: آیا با توجه به این‌که ایران یک سرزمین خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود، عملی‌کردن احداث صنعت ذوب‌آهن در اصفهان قبل از انقلاب و سایر صنایع بعد از انقلاب صحیح بوده است تا به همین دلیل، اکنون انتقال آب‌های سرچشمه دوردست کارون به اصفهان یک ضرورت تلقی شود؛ پس جایگاه اقتصاد مقاومتی در این رابطه چگونه قابل توجیه است.

رشیدی گفت: در حدیثی از حضرت محمد (ص) آمده است که « از زمین محافظت کنید زیرا او مادر شماست» و این حدیث نبوی مورد خطاب به تمام بشریت است و فعل محافظت کنید آن نیز تاکیدی بر حفاظت از زمین و محیط زیست است. پیامبر (ص) در این حدیث سیاره زمین را به مادر انسان تشبیه کرده است؛ بنابراین این سیاره مادر ماست و باید در حفظ محیط زیست اعم از خاک، آب و هوا کوشش کرد.

وی ادامه داد: اصل 50 قانون اساسی که حفاظت از محیط زیست را وظیفه همگان می‌شمارد، بنظرم ماخوذ از این حدیث است. در سال‌های گذشته و با انقلاب‌های صنعتی، پولی و سایر تحولاتی که در جهان به وقوع پیوست، دولت‌ها در قالب مطالعه و اجرای برنامه‌های عمومی و عمرانی به عنوان طرح‌های توسعه در جهت از بین بردن محیط زیست گام برداشتند و در حقیقت انسان با از بین بردن محیط زیست به زندگی خود آسیب وارد می‌کند.

رشیدی اظهار کرد: این موارد موجب شده تا این بحران زیست محیطی و اکولوژیکی کنونی ایجاد شود و البته این بحران نه تنها آب و خاک و دیگر منابع را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه در نهایت انسان‌ها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

نویسنده کتب حقوقی در حوزه آب گفت: انسان به عنوان هوشمندترین گونه شناخته‌شده در زمین، رفتاری کاملا غیرخردمندانه با محیط زیست دارد و البته باید گفت که افزایش مداوم جمعیت مزید بر علت شده است. بنابراین باید سرزمین را از این مرگ تدریجی و آهسته حفاظت کنیم و به دنبال توسعه پایدار باشیم و اگر قصدمان توسعه پایدار باشد، زمین نیز واکنش خود را به صورت باران‌های رحمت و دگرگونی‌هایی که منجر به توسعه می‌شود، نشان می‌دهد و اگر در قالب برنامه‌های توسعه عمرانی در جهت توسعه غیر پایدار گام برداریم، انسان‌ها در زیستن دچار مشکل می‌شوند و خشکسالی و تغییرات اقلیمی بر آن‌ها حکومت خواهد کرد.

رشیدی تصریح کرد: قوانین و قواعد کشور، روابط بشر را در استفاده از منابع کشور تنظیم می‌کند و این قواعد به منظور بهره‌برداری صحیح از منابع موجود تنظیم می‌شود. طبق ماده اول قانون توزیع آب و اصل 45 قانون اساسی آب‌ها در اختیار حکومت قرار دارند اما متعلق به مردم هستند و این قوائد روابط اجتماعی بشر را در استفاده صحیح از منابع آب موجود تنظیم می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: بنابراین حق‌آبه زیست محیطی، همان حق مشروع رودخانه‌ها است که باید به صورت طبیعی جریان پیدا کند و ما نمی‌توانیم با احداث سد، آب را حبس کنیم و 50 درصد آن را نیز انتقال دهیم و این گونه، حق‌آبه دریاها، دریاچه‌ها و تالاب‌ها را قطع می‌کنیم. این امر مغایر با اصل 45 قانون اساسی است و اگر قانونی تصویب شود که مغایر با این اصول باشد، تکلیف ما چیست.