چند سالی است که موضوع ریزگردها و یا به اصطلاح عامه گرد و غبار حال مردم آبادان را ناخوش کرده است و این مسئله در زیر سایه بی‌توجهی مسئولان به طور وسیع و گسترده‌ای بر آسمان سلامت مردم سایه افکنده است.
این وضعیت که در سالهای اخیر با فراز و فرودهای فراوانی همراه بوده به رغم تصویب آئین نامه مقابله با اثرات زیانبار گرد و غبار در دولت قبلی و تعیین وظیفه برای وزارتخانه‌ها و ارگانهای مختلف و برنامه ریزی‌های سه گانه دولت فعلی در قالب کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای کاهش این موضوع، هنوز راه به جایی نبرده و از آنجاییکه سرچشمه اصلی این ریزگردها در کشورمان به ویژه شهرهای جنوبی خوزستان، باد شمال با زمان فعالیت از خرداد تا شهریور ماه است لذا مجال چندانی برای شروع مجدد این وضعیت در منطقه باقی نمانده و به همین دلیل اجرای راهکارهای اتخاذ شده برای مقابله و کاهش این پدیده آزار دهنده همت عالی و عزم جدی برای اجرای مصوبات خاک گرفته را می‌طلبد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان آبادان ریزگردها را یکی از جزئیات منجر به آلودگی هوا دانست و گفت: هر ناخالصی که ترکیب طبیعی هوا را برهم بزند (اعم از هوا، آب و خاک) آلودگی نامیده می‌شود.
سید احمد موسوی آزاد افزود: ذرات معلق در پایشهای سازمان محیط زیست به عنوان مرجع اعلام میزان آلودگی‌ها به شمار می‌رود که در سازمان به عنوان ذرات معلق یا همان گرد و غبار از آن یاد می‌شود.
وی با اشاره به اندازه گیری ذرات معلق در هوا براساس زیر ۱۰ میکرون و ذرات معلق زیر ۲. ۵ میکرون اظهار کرد: این‌ها ذراتی هستند که برای سلامت انسان به لحاظ تنفسی و برای سلامت موجودات و محیط بسیار مهم هستند. ذرات ۲. ۵ میکرون ذرات بسیار ریز و خطرناکی هستند که سیستم تنفس فوقانی قادر به کنترل آن‌ها نیست و لذا به سیستم تحتانی رفته و بر روی ریه‌ها نشست می‌کنند و به مرور زمان مشکلات زیادی را پیش می‌آورد اما ذرات ۱۰ میکرون از لحاظ بصری، افق دید را کاهش می‌دهند و بر روی کیفیت زندگی نیز اثر نامناسبی می‌گذارند ضمن آنکه بخش زیادی از آن بر سیستم تنفسی و بخشهای مختلف بدن نیز تاثیر می‌گذارد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان آبادان در خصوص منشاء این گرد و غبار‌ها تصریح کرد: تا پیش از سال ۹۳ منشاء بیش از ۸۵ درصد از ریزگردها خارج از مرزهای کشور به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس و عراق بود اما پس از آن بر اثر تداوم خشکسالی‌ها، افزایش بیابان زایی، سست شدن عناصر خاک و عدم پوشش گیاهی مورد نیاز به ویژه در استان خوزستان این وضعیت پر رنگ‌تر و شدید‌تر شد به نحوی که منجر به شکل گیری کانونهای گرد و غبار شد.
موسوی آزاد یادآور شد: بسیاری از تالابهای ما منابع آبی مورد نیازشان تامین نشد و خشک شدند، بسیاری از رودخانه‌های ما با کاهش رژیم آبی مواجه شدند و اراضی کلاس پایین زیادی که هیچگونه فعالیت کشاورزی و غیره در آن‌ها انجام نمی‌شد به صورت پهنه‌های بیابانی درآمدند و هرچند که کانون نبودند اما در طی چند سال گذشته به دلیل عوامل یاد شده تبدیل به کانون گرد و غبار شدند.
وجود ۵۶ هزار هکتار کانون گرد وغبار در شهرستان آبادان
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان آبادان گفت: در زمان حاضر در شهرستان آبادان ۵۶ هزار هکتار اراضی بیابانی و تالابی داریم که به کانونهای گرد و غبار تبدیل شده‌اند، با توجه به وضعیت خشکسالی که چند سالی است گریبان این استان و به تبع آن آبادان را گرفته چنانچه برای جلوگیری از توسعه بیابان‌ها اقدام جدی صورت نگیرد این رقم نه تنها در سالهای بعد کاهش پیدا نمی‌کند بلکه افزایش نیز می‌یابد.
موسوی آزاد اراضی بیابانی و تالابی موجود در شهرستان آبادان را که تبدیل به کانونهای گرد و غبار شده است را شامل اراضی بیابانی میان شهر چوئبده و اروندکنار، اراضی تالابی حاشیه جاده قفاص و روستاهای بخش مرکزی و اراضی تالاب حاشیه جاده آبادان – اهواز نام برد و افزود: ۱۴ هزار هکتار از اراضی بیابانی میان شهره چوئبده و اروندکنار با توجه به عدم بارندگی و از بین رفتن پوشش گیاهی ضعیفی که از پیش داشت، پایداری خود را از دست داده و با وزش بادهای محلی فرسایش پیدا کرده و تبدیل به کانونهای مهم گرد و غبار در فاصله ۲۰ کیلومتری آبادان و در مجاورت مناطق روستایی و شهرهای چوئبده و اروند شده است.
وی اظهار کرد: اراضی تالابی حاشیه جاده قفاص و روستاهای بخش مرکزی نیز با وسعتی معادل ۲۹ هزار هکتار به دلیل آبگیری نشدن همچنان به صورت خشک باقی مانده‌اند لذا بافت سستی دارند و با کوچک‌ترین وزش باد به عنوان منشا گرد و غبار تبدیل می‌شوند، البته در صورت تداوم خشکسالی‌ها و عدم آبگیری اراضی مجاور آن، وسعت این اراضی به ۱۱۰ هزار هکتار بالغ می‌شود (این اراضی به صورت کمربندی در حاشیه شهر و روستاهای آبادان قرار دارد).
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان آبادان همچنین با اشاره به اراضی تالاب حاشیه جاده آبادان – اهواز با وسعتی معادل ۱۳ هزار هکتار تصریح کرد: این اراضی که از مجاور شهر آبادان آغاز شده و تا سه راهی دارخوین ادامه می‌یابد به دلیل احداث کانال زهکشی نیشکر ارتباط آبی این اراضی از تالاب شادگان جدا شده و در طول چند سال گذشته نیز به جز اندک بارندگی هیچگونه منابع آبی آن را تغذیه نکرده است و در سال اخیر نیز به دلیل فرسایش شدید تبدیل به کانون گرد و غبار شده است.
کاهش حق آبه مناطق بکر و طبیعت
موسوی آزاد در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به وجود چهار حق آبه شرب،
کشاورزی، صنعت و زیست محیطی در کشور یادآور شد: متاسفانه در طی سالهای اخیر
بهره برداری از منابع آب زیاد شده است. ضمن آنکه حق آبه مناطق بکر و طبیعی
اکنون بسیار کم یا اصلا نمی‌رسد.
وی در خصوص حق آبه زیست محیطی گفت: این بدان معناست که رودخانه، تالاب، دریا، دریاچه، آبگیر، حتی بیابان و تمام تعریفهایی که در محیط زیست هست نیاز به آب دارند و بایستی برای آن‌ها سهمیه‌ای تحت عنوان حق آبه در نظر گرفته شود.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان آبادان با بیان اینکه رودخانه و یا تالاب به عنوان یک موجود زنده نیاز به حداقل آب برای زیست دارد، افزود: زیست رودخانه‌ها و تالاب‌ها در راستای تداوم زندگی افرادی است که در این مناطق اسکان دارند، هرقدر که بتوانیم از دست اندازی در طبیعت که سبب برهم زدن تعادل طبیعی آن می‌شود، جلوگیری کنیم در اجرای طرحهایی که با بحرانهای زیست محیطی سر و کار دارد موفق‌تر خواهیم بود و این بدان معناست که بایستی تغییرات را سال به سال کاهش دهیم.
قرار داشتن یک سوم تالاب شادگان در حوزه آبادان
موسوی آزاد با اشاره به واقع شدن یک سوم از تالاب شادگان در حوزه شهرستان آبادان از تبدیل این بخش به عنوان یکی دیگر از کانونهای گرد و غبار در شهرستان نام برد و اظهار کرد: هرچند که تالاب بایستی پرآب باشد اما چون سیستم طبیعی‌اش برهم خورده (کاهش آب ورودی به آن) اکنون به عنوان یکی دیگر از کانونهای منشاء گرد و غبار در آبادان با وسعتی معادل ۴۰ هزار هکتار تبدیل شده است.
به گفته وی به دلیل نرسیدن آب مناسب و کافی به این تالاب در نتیجه خاک آن تثبیت نشده، چرخه پوشش گیاهی که سالانه در آن رشد می‌کرد، مختل شده و به دلیل ورود و ته نشین شدن خاک فرسایشی از بالا دست به این تالاب، خاک شکننده‌ای دارد و لذا به عنوان یک کانون با وزش باد گرد و خاک زیادی را سبب می‌شود.
حق آبه مورد نیاز تالاب شادگان
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان آبادان با تاکید بر ضرورت برآورد و تامین حداقل میزان حق آبه مورد نیاز تالاب شادگان برای جلوگیری از تهدیدی که برای زندگی مردم شهری و روستا‌ها دارد، تصریح کرد: اغلب فکر می‌کنند که حیف است از این پهنه آبی موجود در منطقه استفاده نکنیم و لذا اقدام به تعریف و برداشتهای نادرست از آن برای کشاورزی، گردشگری و تفریح، صنعت و غیره می‌کنند غافل از اینکه با این اقدامات حق آبه این تالاب را رعایت نکرده‌اند که نتیجه‌اش خشک شدن تالاب، فرسایشی شدن خاک آن و در نهایت تبدیل به گرد و غبار و فرو ریختن آن بر سر مردم می‌شود.
موسوی آزاد یادآور شد: در زمان حاضر از تالاب شادگان چندین هزار نفر از طریق صید و صیادی و برداشت نی‌های رشد یافته به عنوان علوفه دام استفاده می‌کنند ضمن آنکه وجود این تالاب بر کنترل وتعدیل آب و هوا نیز تاثیر بسزایی دارد.
جلوگیری از برداشتهای بی‌رویه آب
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شور بودن آب دریا و شیرین بودن آب رودخانه بهمنشیر، موضوع جلوگیری از برداشتهای بی‌رویه آب از این رودخانه را امری لازم خواند و گفت: پیش‌تر مقداری آب شیرین از بالا دست وارد رودخانه بهمنشیر می‌شد که بسیاری از نخلستان‌ها از آن طریق آبیاری می‌شدند اما برخی‌ها پیش خود تصور کردند که رودخانه بهمنشیر به اندازه کافی آب شیرین دارد و دیگر نیازی به تزریق آب شیرین ندارد و لذا از بالا دست برای آن برداشت تعریف کردند تا اینکه با بالا رفتن شوری آب رودخانه، از بین رفتن میانه کاری‌ها و تهدید نخل‌ها مواجه شدیم و این بار برای جبران آن پروژه میلیاردی «آبیاری و ذهکشی» را تعریف و شروع به اجرا کردند تا از طریق کانال و لوله کشی از بهمنشیر بتوانند تمامی اراضی کشاورزی حوزه اروندکنار و روستاهای این بخش را آبیاری کنند.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست آبادان با اشاره به واقع شدن شهرهای آبادان و خرمشهر در انتهای فلات خوزستان افزود: موقعیت آبادان درحوزه آبریز ما به دریا (خلیج فارس و خور موسی) است و لذا با کاهش آب ورودی از بالا دست و افزایش برداشت آب، سهم کمتری از آب مورد نیاز شهر و روستا‌ها و حتی طبیعت به ما می‌رسد، ما چون آخر خطیم اگر سهم حق آبه به ما نرسد مشکلات متعددی را برایمان ایجاد می‌کند.
عدم تامین اعتبارات لازم
موسوی آزاد از عدم تامین اعتبارات لازم به عنوان اساسی‌ترین مشکل برای اجرای مصوبات نام برد و اظهار کرد: در طی سالهای اخیر که آئین نامه‌های مربوطه تصویب و ابلاغ شده، کشور ما به لحاظ مالی در بد‌ترین شرایط قرار داشته و این مسئله سبب کندی در اجرا و تحقق اهداف و برنامه‌ها شده است.
به گفته وی گستردگی مناطق بیابانی موجود، تشدید خشکسالی‌ها به دلیل کاهش بارندگی‌ها، برداشتهای بی‌رویه از سر شاخه‌های رودخانه‌های استان و کاهش حق آبه‌ها از دلائل تشدید گرد و غبار در خوزستان و به تبع آن در آبادان شده است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان آبادان با اشاره به آئین نامه مقابله با اثرات زیانبار گرد و غبار در دولت قبلی و تعیین وظیفه برای وزارتخانه‌ها و ارگانهای مختلف تصریح کرد: براساس یکی از بندهای این آئین نامه وزارت نفت موظف به تامین مالچ مورد نیاز و منابع طبیعی نیز موظف به اجرای طرح مالچ پاشی اراضی بیابانی شد ضمن آنکه وزارت جهاد کشاورزی نیز موظف به اشکوب بندی ۶۰۰ هزار هکتار (دسته بندی اراضی بر اساس نیاز به انجام مالچ پاشی، درختکاری و یا کاشت درختچه) از اراضی استانهای درگیر گرد و غبار همچون خوزستان، ایلام، بوشهر و کرمانشاه شد اما متاسفانه این مصوبات بر روی کاغذ ماند و کسی اجراییشان نکرد.
انجام برخی برنامه‌های کوتاه مدت
موسوی آزاد یادآور شد: در زمینه نحوه مقابله با گرد و غبار نیز دولت تدبیر و امید جلساتی را برگزار کرد و برای آن اقدامات کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدتی را پیش بینی کرد که در زمینه اجرای برنامه‌های کوتاه مدت حرکتهای خوبی صورت گرفت.
وی از پشتیبانی و مساعدت به مردم در ایام گرد و غبار به عنوان یکی از اقدامات کوتاه مدت قابل اجرا توسط برخی از دستگاههای اجرایی نام برد و گفت: تامین تجهیزات پزشکی مورد نیاز در مراکز درمانی توسط وزارت بهداشت برای ارائه خدمات درمانی مطلوب به مراجعان در روزهای گرد و غبار، تهیه و توزیع رایگان ماسک توسط سازمان جمعیت هلال احمر در میان مردم (ماسکهای رایج تنها برای یکی دو ساعت کاربری دارد نه بیشتر)، انجام پایش آلودگی و معرفی کانونهای منشاء آلودگی توسط سازمان محیط زیست برای مقابله با این پدیده، شناسایی و معرفی منابع آبی چه در بالا دست و چه از طریق زه آب‌ها برای تامین آب مورد نیاز و کاشت درخت و درختچه توسط منابع طبیعی و وزارت جهاد کشاورزی از جمله این اقدامات به شمار می‌رود.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان آبادان همچنین همکاری بسیج در زمینه نهال کاری و درختکاری توسط جهاد کشاورزی و محیط زیست را یادآور شد و افزود: هر چند که در زمینه اجرای برنامه‌های تعیین شده کوتاه مدت به ویژه از سال گذشته تاکنون اقدامات در خور توجهی انجام شده، اما در زمینه تثبیت، کنترل و تامین آب مورد نیاز بیابان‌ها، تامین و تحویل حق آبه‌ها با توجه به کاهش بارندگی‌ها، مالچ پاشی، نهال کاری، درختکاری با درصد کمی از انجام مواجهیم.
۱۴۹ روز آلودگی گرد و خاک در آبادان
موسوی آزاد با اشاره به اینکه در سال ۹۳، هوای آبادان ۵۶ روز آلوده به گرد و خاک بود، گفت: بر اساس استاندارد میزان گرد و خاک موجود در هوا برابر با ۱۵۰ میکروگرم بر مترمکعب است و این در حالی است که در این سال بالا‌ترین حد مجازی که اتفاق افتاده معادل سه هزار و ۶۰۰ میکروگرم بر مترمکعب یعنی ۲۴ برابر حد استاندارد بود.
وی افزود: در سال ۹۲ نیز در شهر آبادان ۹۳ روز (یک سوم از سال) آلودگی ناشی از گرد و خاک را داشتیم که بالا‌ترین رقم میزان آلودگی ۳ هزار میکروگرم بر مترمکعب یعنی ۲۰ برابر حد استاندارد بوده است.
به گفته وی آبادان در شش ماه نخست امسال ۱۱۴ روز هوای آلوده به گرد و خاک را پشت سر گذاشت.
راه حل‌های کوتاه مدت قابل اجرا
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان آبادان اظهار کرد: با توجه به کانونهای اشاره شده سه گانه در محدوده شهرستان آبادان که در کنار منابع آبی نیز قرار دارند، می‌توان اقداماتی را در قالب کوتاه مدت به اجرا در آورد که از جمله آن می‌توان به استفاده از کانال آبرسان طرح آبیاری و زهکشی (میان چوئبده و اروندکنار) به صورت شکستن این کانال به صورت ثقلی اشاره کرد که موجب جاری شدن آب، غرقابی شدن اراضی به مرور، فراهم شدن امکان رشد گیاهان می‌شود.
موسوی آزاد تصریح کرد: برای اراضی حاشیه جاده قفاص نیز با احیاء نهرهای منشعب شده از بهمنشیر که از زیر جاده نیز عبور می‌کنند ضمن هدایت این نهر‌ها و پمپاژ آب آن‌ها در اراضی، کمک زیادی به احیای مناطق تالابی خشک شده و جلوگیری از فرسایش آن می‌توان کرد.
وی یادآور شد: در سالهای گذشته اداره منابع طبیعی اقدام به جنگل کاری‌های زیادی در این مسیر کرد که متاسفانه به دلیل عدم تامین آب و وقوع خشکسالی درصد زیادی از آن‌ها از بین رفت.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست آبادان گفت: همچنین برای احیای اراضی خشک شده حاشیه جاده آبادان - اهواز نیز با توجه به اینکه مناطق تالابی پس از زهکش کارخانه نیشکر دارای آب کافی است می‌توان با برقراری ارتباط آبی دو طرف کانال از زیر آن در چند نقطه، به پایدار کردن خاک سبک منطقه یاد شده و همچنین رشد درختچه و گیاهان در کنار اینجاده کمک کرد.
