۲۹ دی، «روز هوای پاک» باز هم بهانه ای شد برای مرور شرایط شهری که عنوان آلوده ترین شهر جهان به آن داده شده، و طرح و برنامه هایی که قرار بود آن را از فهرست قرمز خارج کنند.

تنها سه روز هوای پاک در پارسال و یک روز هوای پاک در هشت ماه نخست امسال زنگ خطر را برای هوای کلان شهر اهواز به صدا درآورده است.

فاجعه بارتر اینکه پارسال 98 روز و در هشت ماه نخست امسال 116 روز هوای این شهر در شرایط ناسالم و خطرناک بوده است. این آمارها اگر چه مربوط به روزهای گرد و غباری است اما این همه ماجرا نیست.

از زمانی که طرح جامع آلودگی هوای اهواز در سال 83 از متهمان اصلی، پرده برداشت تا وقتی که سازمان جهانی بهداشت در سال 90 اهواز را به عنوان آلوده ترین شهر جهان معرفی کرد، سال ها می گذرد، اما تاکنون هیچ اقدام عملی جدی در این باره صورت نگرفته است.

اگر چه برخی ها تصور می کنند مهمترین آلودگی اهواز پدیده گرد و غبار است، اما در یک سال گذشته این شهر آلوده دستخوش بحران های بسیاری بوده است: علاوه بر توفان های گرد و غبار، تنگی نفس ناشناخته، دود و خاکستر نیشکر و بوی نامطبوع کارخانه الکل هر کدام در ماه هایی از سال خودنمایی کردند. در این میان البته حضور دائمی گازهای سمی نفت و فولاد را نمی توان نادیده گرفت. صنایعی که قرار بود حداکثر تا پایان امسال بخشی از آلودگی خود را مهار کنند.

طرح جامع کاهش آلودگی هوای اهواز در سال 83 سهم صنایع را در آلودگی هوای این شهر 65 درصد،و 35 درصد دیگر را ناشی از سایر آلودگی ها اعم از حمل و نقل، سوزاندن مزارع نیشکر و خانگی اعلام کرده است. بر این اساس در مجموع 56 درصد از آلودگی اهواز ناشی از صنایع نفت است.


مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان می گوید: این استان از انگشت شمار استان هایی است که بزرگترین پروژه های ملی و مادر را در خود جای داده است اما نبود قانون استقرار صنایع در زمان ساخت آنها باعث شده در موقعیت های جغرافیایی نامناسب با اقلیم و جهت باد غالب یا با فاصله از مراکز مسکونی یا منابع آبی احداث شوند؛ از سوی دیگر گذشت بیش از 40 سال از ساخت آنها و خرابی های ناشی از جنگ تحمیلی، امکان اصلاح و بازسازی این صنایع را سخت یا غیرممکن کرده است که شرکت های فولاد خوزستان، گروه ملی، نورد کاویان، نورد و لوله، نیروگاه های رامین و زرگان، نیشکر هفت تپه ، کارون و کاغذ پارس، و نیز پتروشیمی های بندرامام، رازی و فارابی نمونه های بارز این صنایع هستند.

احمدرضا لاهیجان زاده با بیان اینکه از یک دهه پیش برنامه های جدی برای ساماندهی و اصلاح صنایع آلوده خوزستان آغاز شده اضافه می کند: برای کاهش آلودگی نفتی طرح جمع آوری گازهای همراه نفت (آماک) اجرا شده که گام نخست آن به بهره برداری رسیده و با بهره برداری گام دوم که 95 درصد پیشرفت دارد از سوزاندن شش میلیون فوت مکعب گاز ترش همراه نفت جلوگیری می شود؛ اگر چه آلودگی مشعل های کوچک در شهر و تاسیسات نفتی در محور رامهرمز و آغاجاری و میدان آزادگان همچنان وجود دارد که به وسیله باد به اهواز منتقل می شود.

* کربن از اهواز می رود

دبیر کارگروه آلودگی هوای اهواز همچنین درباره شرکت کربن بلاک که آلاینده های آن باعث نارضایتی شهروندان اهواز شده می گوید: آلایندگی این شرکت نسبت به 10 سال پیش حدود 90 درصد کاهش پیدا کرده اما به دلیل مکان نامناسب این کارخانه و قرار گرفتن در منطقه مسکونی، جابجایی آن در دستورکار قرار گرفته و در آینده نزدیک از شهر خارج می شود.

وی اظهار می کند: برای کاهش آلودگی کارخانه فولاد خوزستان در اهواز نیز برنامه های زیادی مطرح شده که با اجرای بخشی از آن 60 درصد آلودگی ها کنترل شده و بخشی نیز در حال اجرا است که به دلیل تحریم ها با تاخیر روبه رو شده است.

لاهیجان زاده با اشاره به طرح پرونده آلایندگی شرکت فولاد در مراجع قضایی تاکید می کند: بر همین اساس این شرکت برنامه های خود را در رابطه با کاهش آلودگی ارائه کرده و تا پایان سال آینده حدود 95 درصد از آلودگی این شرکت باید مهار شود و تا پایان سال 97 نیز باید پروژه های تکمیلی اجرا شود.

وی می افزاید: فولاد جزو صنایعی است که به راحتی و با استفاده از تکنولوژی روز می تواند به استاندارد لازم برسد.

* یک گام تا تعطیلی

لاهیجان زاده اضافه می کند: آلودگی نیروگاه رامین نیز جزو آلودگی هایی است که بدون هزینه و فقط با تامین گاز طبیعی قابل حل است.

وی مشکل نیروگاه رامین را استفاده از سوخت فسیلی (مازوت) عنوان می کند و می افزاید: از شش واحد این نیروگاه چهار واحد آن از مازوت به عنوان سوخت استفاده می کند که حجم زیادی از آلودگی را وارد هوا و محیط زیست می کند به همین دلیل علیه این نیروگاه طرح دعوی و حکم نیز برای آن صادر شده است.

لاهیجان زاده تصریح می کند: وزارت نفت با مشکل فروش مازوت روبه روست و به ناچار مازاد تولید خود را به خورد نیروگاه رامین می دهد به همین دلیل این نیروگاه امسال در تابستان نیز از مازوت استفاده می کرد که غیرقابل قبول است و در صورت ادامه این روند ناچار هستیم نسبت به تعطیلی واحدهای مازوت سوز این نیروگاه اقدام کنیم.

وی می گوید: پرونده صنایع آلاینده هر چند یکبار در مراجع قضایی مطرح می شود و هم اکنون 18 صنعت آلاینده در اهواز به دادگاه معرفی شده و پرونده آنها هنوز مفتوح است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان البته معتقد است: مشکل اصلی اهواز ذرات معلق است و اندازه گیری آلاینده های صنعتی هوا نشان می دهد بیش از 90 درصد روزها در حد استاندارد هستند.

* ورود آلاینده ها ممنوع

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، اما اثر آلاینده های صنعتی هوا را دائمی و طولانی مدت می داند و می افزاید: دستگاه های سنجش آلودگی هوا که از سوی سازمان حفاظت محیط زیست نصب شده اند پنج شاخص تعریف شده از سوی سازمان جهانی بهداشت را پایش می کنند اما حتی در روزهایی که هوا گرد و غباری نیست و این دستگاه ها شرایط استاندارد را نشان می دهند نیز به معنی بی خطر بودن این آلایندگی ها برای انسان نیست، زیرا آلودگی هوا اثر بلند مدت دارد و این مساله را هم تحقیقات ما و هم مدل ها و هم سایر تحقیقات علمی ثابت کرده است.

غلامرضا گودرزی تاکید می کند: صنایع آلاینده باید از اهواز رخت ببندند و من پس از تحقیقات دو سال پیش، نظر قطعی خود را درباره صنایع فولاد ارائه کردم که این صنعت نباید در اهواز باشد زیرا آسیبی که فولاد به مردم می رساند بلند مدت است و موادی که از خروجی های آن بیرون می آید و وارد بدن انسان می شود اثر تجمعی داشته و آسیب رسان است.

این متخصص آلودگی هوا اظهار می کند: صنایع آلاینده باید از اهواز خارج شوند و توسعه سایر صنایع نیز باید ممنوع شود.

گودرزی اضافه می کند: در صورتی که مباحث اقتصادی ناشی از خروج این صنایع مطرح باشد، حداقل کاری که می شود انجام داد این است که این صنایع از جمله فولاد با استفاده از تکنولوژی روز آلودگی خود را کاهش دهند.

* مه دودآلود اهواز

یک محقق و استاد دانشگاه نیز معتقد است: شهر اهواز به دلیل وضعیت خاص خود در منطقه صنعتی قرار گرفته و به دلیل تمرکز صنایع در آن با آلودگی زیادی رو به ور است که این مساله هم در آلودگی آب و هم آلودگی هوا خود را نشان داده است.

مهران افخمی می افزاید: انواع صنایع آلاینده در این شهر مستقر هستند و حتی جانمایی شهرک های صنعتی در اهواز نیز مشکلاتی دارد، این در حالیست که بر اساس استاندارد، صنایع باید با مناطق شهری فاصله داشته و از محل های تجمع انسانی مانند شهر و روستا دور باشند.

وی با بیان اینکه آلودگی هوای اهواز حتی در شرایط عادی و بدون گرد وغبار نیز بالاتر از استانداردهاست می گوید: علاوه بر آلودگی های معمول در هوای اهواز، به دلیل بالابودن رطوبت، تابش نور خورشید و گازهای آلاینده، پدیده خاصی موسوم به مه دود فتوشیمیایی نیز اتفاق می افتد که منجر به ایجاد آلودگی های ثانویه شده و بسیار خطرناک و آسیب رسان است.

افخمی اظهار می کند: اگر چه پدیده وارونگی هوا (اینورژن) در اهواز اتفاق نمی افتد اما این تفکر سطحی است که نبود وارونگی هوا را نشانه پاکی هوا بدانیم و اندازه گیری ها نیز این مساله را ثابت می کند.

وی اضافه می کند: دستگاه های پایش هوا سازمان حفاظت محیط زیست پنج شاخص مورد نظر سازمان جهانی بهداشت (شاخص PSI) را که به آلاینده های پایه تعبیر می شود (شامل مونوکسیدکربن، ترکیبات اکسیدهای ازت، اکسیدهای گوگرد، ازن و ذرات معلق) اندازه گیری می کند اما اشکال کار در این است که این پارامترها در شرایط خاص و توسط منابع ثابت و متحرک تولید می شوند؛ بنابراین زمان و مکان سنجش آلودگی های صنایع مهم است، این در حالیست که با دستگاه های فعلی سنجش آلودگی هوا به دلیل مکان استقرار، زمان و نحوه اندازه گیری آلاینده ها نمی توان اطلاعات درست و قابل اطمینانی از میزان آلودگی هوا به دست آورد.

این محقق محیط زیست می گوید: آلودگی های هوا مختص به این چند پارامتری که سازمان محیط زیست اندازه گیری می کند نیست و ما در خوزستان و به ویژه اهواز با آلودگی های ناشی از صنایع نفتی نیز سر و کار داریم که علاوه بر مشعل ها، متصاعد شدن و سوزاندن گازهای اولیه نیز آلوده کننده است.

وی جابجایی صنایع را از اقدامات اصلی برای کاهش آلودگی هوای اهواز می داند و می گوید: اولویت بندی خروج صنایع بر اساس میزان آلودگی، حائز اهمیت است به طور مثال هوای مناطق زیباشهر و آریاشهر در اهواز در بیش از 80 درصد مواقع از استاندارد خارج است که این مساله نشان می دهد برخی مناطق شهری وضع بغرنج تری دارند.

افخمی، اصلاح ارتفاع دودکش ها، نصب فیلتر و افزایش فضای سبز،همچنین تغییر سوخت مصرفی را برای کاهش آلودگی برخی از این صنایع ضروری عنوان می کند و می افزاید: نیروگاه رامین برای کاهش آلودگی خود باید گاز طبیعی را جایگزین سوخت فسیلی (مازوت) کند، اما در شرایط فعلی می بینیم که به دلیل قطع صادرات مازوت، مازاد این محصول به اجبار به نیروگاه رامین تحمیل می شود و این نیروگاه نه تنها در زمستان بلکه در تابستان نیز از مازوت که بسیار آلوده کننده است استفاده می کند.

وی یکی از ویژگی های اهواز را جریانات بادی می داند که باعث می شود برخی آلودگی های خارج از این شهر مانند دود و خاکستر ناشی از سوزاندن مزارع نیشکر و زباله به شهر بیاید و آن را آلوده کند.

افخمی، با اشاره به تصویب طرح جامع آلودگی هوای اهواز می گوید: مطالعات خوب بوده اما در اجرا به خوبی عمل نشده است بنابراین برنامه های عملی باید نوشته و مرحله به مرحله به اجرا درآید و باید به این مساله توجه داشت که آلودگی های صنعتی در اهواز جدا از پدیده گرد و غبار است.

* میزبانان سرطان

موسسه بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) دو سال پیش بطور رسمی آلودگی هوا و ذرات معلق در آن را در گروه نخست مواد سرطان زا قرار داد و آن را از عوامل ابتلا به سرطان اعلام کرد. آثار این آلودگی چند سال است که خود را نشان داده است. مدیرعامل جمعیت هلال احمر خوزستان به تازگی اعلام کرده سالانه شش هزار مبتلای جدید سرطان در خوزستان داریم.

آیا اهواز همچنان در صدر آلوده ترین شهرهای جهان می ماند؟