یکی از اهداف عمده ای که در ساخت سدها لحاظ می شود تغذیه آب های زیرزمینی است که خشکسالی ها و کمبود منابع آبی راهکار جدیدی به نام تغذیه مصنوعی این منابع را پیش روی متولیان امر گذاشته است رویکردی که به عقیده کارشناسان در کشور مغفول مانده است.

به مجموعه عملیاتی که در جهت افزایش آب ورودی (جریان ورودی) به آبخوان (سطح آب زیرزمینی) انجام می شود تغذیه می گویند که در شرایط کم آبی و محدودیت ذخایر پشت سدها در شرایط خشکسالی این عمل به صورت تغذیه مصنوعی صورت می گیرد.

رییس دانشکده امور آب دانشگاه شهید چمران اهواز می گوید: تغذیه مصنوعی در جهت تعادل رسیدن آب در سفره های زیر زمینی به اجرا در می آید که با وجود داشتن تجربه سال های گذشته از جهت خشکسالی و تبعات ناشی از آن به این امر توجه زیادی نشده است.

سعید برومند نسب می گوید: حدود 24 سال قبل دکتر کوثر طرح تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی را ارائه کرد که در حوضه های آبی استان فارس و برخی مناطق استان ایلام در این چارچوب انجام شد اما پس از آن متوقف شد.

وی افزود: وجود سدهای عظیم مزیت های عمده ای برای کشور داشته اعم از کنترل سیلاب ها و مهم تر از این تغذیه آب های زیرزمینی، اما در شرایط فعلی که ذخایر پشت سدها وضعیت مناسبی ندارد و با کمبود شدید منابع آبی مواجه هستیم بهترین و ارزان ترین راه در جبران این نارسایی، تغذیه مصنوعی این منابع است.

کارشناسان بر این عقیده اند که برداشت های غیراصولی و بیش از حد مجاز از منابع آب های زیرزمینی به همراه حفر چاه های غیرمجاز موجب افت شدید کمی و کیفی در این منابع شده که پیامدهای سوء آن به صورت تخریب کیفی آب زیرزمینی، نشست سطح زمین، افزایش هزینه پمپاژ و گاهی کاهش جریان آب رودخانه ها با توجه به تعاملات هیدرولیکی بین آب زیرزمینی و سطحی نمایان شده است.

خوزستان از استان های برخوردار از منابع آبی بسیار است که با داشتن سدهای عظیم در حوضه کارون بزرگ(رودخانه کارون و دز) و دیگر حوضه های آبریز اعم از کرخه، مارون، زهره، جراحی و ... تامین کننده بخش عمده ای از منابع آبی مورد نیاز کشور است.

اگر چه خشکسالی تنها منحصر به خوزستان نبوده و تمام کشور را در بر گرفته و افزون بر یک دهه است که تبعات منفی ناشی از آن را در این استان شاهدیم اما به عقیده متولیان امر و کارشناسان حوزه آب، اعمال مدیریت های نامناسب در بحث آب و نبود طرحی جامع در این زمینه باعث شده که با افت شدید منابع آبی به خصوص در حوضه های کرخه، مارون و زهره و جراحی مواجه شویم.

به عقیده اینان ، در سال های اخیر گرایش به حفر چاه های عمیق لطمه شدیدی به منابع آب های زیرزمینی زده که جبران این لطمات شاید سال های بسیاری زمان ببرد.

نصرالله کلانتر استاد تمام هیدرولوژی دانشگاه شهید چمران اهواز هم برداشت بی رویه آب از سفره های آب زیر زمینی را باعث کاهش بیش از حد منابع آب می داند و آن را تهدیدی جدی برای آینده خوزستان می خواند.

وی این توضیح را می دهد که در چند سال گذشته به علت برداشت نکردن اصولی آب از منابع زیرزمینی در بخش های مختلف کشاورزی و صنعتی، متاسفانه سطح آب این مخازن به کمترین حد خود رسیده که همین موضوع به کاهش بهره برداری و افت کیفیت منابع آب زیرزمینی منجر شده است.

چندی است از تخریب سدها برای حفظ محیط زیست حوضه های آبریز سخن به میان می آید و برخی نیز این اقدام را راهکاری عملی برای تامین آب در حوضه های پایین دست می دانند و می گویند: با تخریب سدها و رهاسازی آب پشت سدها نه تنها کمبود آب برطرف می شود که محیط زیست منطقه هم محفوظ باقی می ماند.

برومند نسب، رییس دانشکده امور آب دانشگاه شهید چمران اهواز می گوید: وجود سدهای عظیم در بالادست رودخانه ها باعث تغذیه منابع زیرزمینی در پایین دست می شود و ضرورت دارد به عنوان سرمایه های ملی از این منابع حفاظت شود.

وی توضیح داد: در آمریکا به جای احداث سد از تغذیه مصنوعی استفاده می کنند که این امر در کشورمان مغفول مانده است اما با این وجود و با توجه به سرمایه گذاری های عظیم در ساخت سدها هیچ گونه تخریب سدی توجیه فنی و اقتصادی ندارد و باید به دنبال راه های نوین اعم از تغذیه مصنوعی و مدیریت بهینه مصرف آب بود.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: اگر صحبت از تخریب چنین منابعی می شود باید در یک طرح مدلینگ ثابت شود که وجود یک سد به عنوان نمونه چه مزیت ها و چه معایبی می تواند داشته باشد اما برداشتن هر سدی بی شک تبعات منفی بسیاری به دنبال خواهد داشت.

وی گفت: سدها نه تنها از بروز سیلاب ها جلوگیری می کنند که ذخایر آنها در شرایط کمبود و بحرانی بسیار اثرگذار است.

این استاد دانشگاه مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی را موثرترین روش در تطبیق با شرایط خشکسالی موجود می داند و می گوید: در آبیاری شبکه های آبیاری و زهکشی مدیریت ضعیفی اعمال شده و این اتلاف و هدررفت آب را به دنبال داشته است.

وی اصلاح الگوی کشت را دیگر روش مدیریت منابع آبی می داند و می افزاید: در شرایط فعلی بویژه در خوزستان کشت محصولاتی که نیاز به آب بیشتری دارند باید محدود یا متوقف شود.

حال با توجه به شرایط موجود و خشکسالی ها که کمبود ذخایر پشت سدها را به دنبال داشته است تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی و ارائه الگوهای صحیح در کشت و مصرف بهترین راهکارهای مقابله موثر با هر گونه تبعات احتمالی ناشی از کمبود منابع آبی است.