از حدود سه سال پیش تاکنون نیروگاه سد کرخه تولیدی نداشته است؛ اگر چه این سخن از سوی مقام مرتبط در سازمان آب و برق خوزستان رد و این گونه توجیه می شود که تا یکم شهریور پارسال نیروگاه تولید برق داشته اما شایسته نیست این سد که به بزرگترین سد مخزنی خاورمیانه معروف است قربانی تامین آب در بالادست رودخانه شود.

زمستان پارسال بود که فریدون صالحی فر، مدیرعامل سد و نیروگاه کرخه درباره علت خارج شدن نیروگاه این سد از مدار تولید گفت: با کاهش آبدهی رودخانه، برای چندمین بار، از مهر 1393 نیروگاه را از مدار خارج کردیم تا به تجهیزات آسیبی وارد نشود.

پایان اردیبهشت، مصادف بود با چهارمین سالروز آبگیری سد سیمره، سدی که با آبگیری آن با توجیه تامین آب در بالادست رودخانه و در استان ایلام، حیات زیست محیطی و تولید نیروگاه سد کرخه به مخاطره افتاد.

به گفته کارشناسان، سد کرخه به دلیل خشکسالی با کاهش شدید ذخایر آبی رو به روست و حتی قادر نیست آب مورد نیاز اراضی پایاب خود را تامین کند.

به گفته آنان مطالعات طرح توسعه منابع آب و خاک حوضه آبریز رودخانه کرخه از سال 1335 توسط یک شرکت آمریکایی آغاز شد و متعاقب آن شرکت های ایرانی و خارجی مطالعاتی در رابطه با سدسازی روی این رودخانه انجام دادند که از مطالعات مرحله شناخت توسعه آبیاری حوضه بالادست رودخانه کرخه در سال 1345 آغاز و با مطالعات تکمیلی دو شرکت ایرانی و ایتالیایی در دو سال پس از آن ادامه یافت.

با ورود مهندسان مشاور عمران و منابع آب ایران در سال 1358 و پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسط جهاد سازندگی در نهایت مطالعات تکمیلی مرحله نخست سد توسط شرکت مهاب قدس در سال 1367 انجام شد.

عملیات اجرایی ساخت این سد در سال 1370 شروع شد و 10سال پس از آن به پایان رسید.

سد کرخه روی رودخانه کرخه در فاصله 22 کیلومتری غرب شهر اندیمشک ساخته شده است.

دلیلی برای تامین آب کرخه وجود ندارد

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خوزستان گفت: برای ساخت سد کرخه، شبکه های آبیاری و زهکشی و تجهیزات جانبی آن در مجموع 140هزار میلیارد ریال هزینه شده است.

احمد سیاحی افزود: این مساله را در نشست اخیر با وزارت نیرو در تهران مطرح کردیم که با هزینه های انجام شده دلیلی وجود ندارد که آب این ها تامین نشود.

وی نقش سد کرخه در بعد زیست محیطی و تامین آب اراضی پایاب سد و نیز تالاب هورالعظیم را حیاتی خواند و گفت: آب برای خوزستان نقش حیاتی دارد و این سد به عنوان یک سد مهم از نظر کنترل سیلاب ها و نیز تامین آب شرب و کشاورزی و نیز تامین برق از اهمیت بسیاری برخوردار است که متاسفانه بنا بر گزارش خود آب و برقی ها هزار روز است که تامین برق نداشته است.

تولید برق کرخه امسال هم تعطیل است

معاون سد و نیروگاه سازمان آب و برق خوزستان گفت: متوسط تولید انرژی سالانه نیروگاه 400مگاواتی این سد 934 میلیون کیلووات ساعت است که امسال هم به دلیل نبود منابع آبی در کنار نیروگاه 150مگاواتی سد مارون تولید برقی نخواهد داشت.

نادر افشاری افزود: این اتفاق ها تنها مختص دوران خشکسالی است و پس از پایان خشکسالی روال تولید برق نیروگاه ها به حالت طبیعی خود باز می گردد.

این در حالی است که امیدعلی سبزی، فرماندار دهلران در استان ایلام در جریان بازدید 25 فروردین امسال اعضای کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی از سد کرخه گفت: مردم ایلام در شهرستان های دهلران و آبدانان برای کشاورزی از بخشی از آب سد کرخه استفاده می کنند بنابراین ضرورت دارد مدیریت بخشی از آب سد کرخه به استان ایلام واگذار شود.

رودخانه کرخه سومین رود طولانی ایران پس از کارون و سفیدرود است. این رودخانه که از کوه های زاگرس سرچشمه می گیرد پس از گذراندن مسیری نزدیک به 755 کیلومتر در جهت جنوب غربی به تالاب هورالعظیم در مرز میان ایران و عراق می ریزد.

استاد دانشگاه شهید چمران اهواز متخصص در زمینه سد و نیروگاه می گوید: سد کرخه در ابتدا با هدف کنترل سیلاب ها ساخته شد تا در زمان خشکسالی از همین آب ذخیره شده در پشت سد برای تامین نیاز پایین دست رودخانه به منظور آشامیدنی و کشاورزی و نیز تامین آب هورالعظیم استفاده شود.

محمدعلی آخوندعلی افزود: نه تنها این کار عملی نشد بلکه همین سد خود در مقام متهم قرار گرفت که آب تالاب هورالعظیم را تامین نکرد و این خود دال بر بروز پدیده ریزگردها در خوزستان شد.

سوء مدیریت در آبگیری سیمره

کیخسرو چنگلوایی رییس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان اقدام وزارت نیرو در آبگیری سد سیمره در استان لرستان را غیراصولی می خواند و می گوید: این اقدام میزان آب موجود در رودخانه کرخه را به شدت کاهش داده و در صورت آزاد نشدن بخشی از آب های ذخیره شده در این سد به زودی شاهد خشک شدن رودخانه کرخه خواهیم بود.

وی افزود: در پایاب سد کرخه 134هزار هکتار اراضی کشاورزی وجود دارد که نیاز مبرم به آب دارند که به دلیل آبگیری سد سیمره در بالادست آن در این حوضه در جهت ممنوعیت یا محدودیت کشت بین کشاورزان و وزارت نیرو درگیری وجود دارد.

به گفته چنگلوایی تاکنون سد سیمره 800 میلیون متر مکعب آبگیری شده و با این اقدام بخشی از کشاورزی استان خوزستان قربانی تولید برق در کشور شده است.

وی گفت: در حالی که کشاورزی خوزستان به شدت به آب نیاز دارد سد سیمره در استان ایلام به شکل غیر اصولی و غیر کارشناسانه آبگیری می شود.

بهمن پارسال بود که رییس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان گفت: آبگیری سدهای سیمره و کوثر موجب خشک شدن بخش هایی از رودخانه های کرخه،زهره و خیرآباد شده و در صورت ادامه داشتن این روند با کاهش 40 درصدی تولیدات کشاورزی در خوزستان مواجه خواهیم بود.

این اتفاق هم افتاد و هم اینک در حوضه های آبریز کرخه و مارون به همراه زهره و جراحی در خوزستان به شدت با کمبود منابع آبی مواجه هستیم.

محمدعلی آخوندعلی، استاد دانشگاه شهید چمران اهواز و متخصص در حوزه سد و نیروگاه اضافه کرد: سد کرخه از جمله سدهای مهم و تاثیرگذار در کشور است که از زمان احداث تاکنون کنترل کننده سیلاب های عظیم حتی به میزان دو هزار متر مکعب بر ثانیه از زمان جنگ هم بوده و با هدایت سیلاب به سمت دشت آزادگان علاوه بر تامین آب هورالعظیم از بروز بسیاری خرابی ها جلوگیری می کرد.

وی با تاکید بر ضرورت حفظ حیات تالاب هورالعظیم افزود: علاوه بر این که از محل خروجی آب سد کرخه در زمان تخلیه برق هم تولید می شد از همین آب برای حفظ حیات تالاب هم مورد استفاده قرار می گرفت که هم اینک به دلیل نبود آب این دو مساله با مخاطره مواجه شده اند.

این استاد دانشگاه گفت: در پایین دست سد کرخه بندهای تنظیمی هم احداث شده بود که آب را به سمت دشت های واقع در مسیر و آبیاری اراضی آنها هدایت کند البته کانالی هم به این منظور طراحی شده بود که در عمل با اشکالاتی رو به شد.

سیمره، تهدیدی برای محیط زیست کرخه

وی اظهار کرد: خشکسالی تنها منحصر به خوزستان نبوده و به عنوان یک عامل می تواند در هر نقطه ای بروز کند اما می شد و می شود با اعمال یک مدیریت صحیح و با حفظ ذخایر آب در پشت سدها تا حد امکان از بروز تبعات ناشی از خشکسالی جلوگیری کرد نه این که سدی به این بزرگی را رها کرد و در بالادست آن سد دیگری ساخت که منجر به تخریب محیط زیست منطقه شود.

وی ادامه داد: 12 سال است که خوزستان دچار مساله خشکسالی است اما احداث بی حساب و کتاب سدها در بالادست رودخانه ها عامل مهمی است که حیات آنها در پایین دست و نیز تولید انرژی و نیز کشاورزی آن را به مخاطره می اندازد و این اتفاق با ساخت سد سیمره در مورد سد کرخه اتفاق افتاده است.

آخوندعلی گفت: در یک طرح بین المللی هم که در مورد رودخانه های مرزی از 12 سال پیش آغاز شد رودخانه کرخه به عنوان یکی از این منابع در نظر گرفته شده بود که با مطالعات صورت گرفته با استفاده از روان آب ها و زهاب ها می شد مانع از بروز مشکلات ناشی از دوران خشکسالی شد.

وی اضافه کرد: از آنجایی که ساخت سد کرخه در نوع خود به عنوان تجربه نخست در حوزه سد سازی بوده ایرادهایی در کار بود و جای سرزنش ندارد اما با اعمال مدیریت نامناسب از سوی وزارت نیرو در تامین آب مورد نیاز مصارف کشاورزی و آشامیدنی پایین دست این رودخانه نه تنها این ها عملی نشد که هم اینک در عمل تولید انرژی هم از این نیروگاه صورت نمی گیرد.

وی افزود: به فرض اینکه به دلیل نبود آب کافی تولید برق نیروگاه سد از مدار خارج شود اما اگر آب تلف نشود و درست مصرف شود نمی بایست با توجیه کنترل سیلاب در بالادست رودخانه سد سیمره احداث و این اقدام موجب به مخاطره افتادن سد کرخه و حیات کشاورزی و زیست محیطی پایاب آن می شد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: وزارتخانه هایی مانند نیرو و جهاد کشاورزی که مدیریت جامع آب کشور را باید در دست گیرند با اعمال مدیریت نامناسب آب را تقسیم می کنند و گمان می کنند این چنین مدیریتی صحیح است.

احداث تونل انتقال، مدیریت جامع نیست

وی از احداث تونل های کوهرنگ یک، دو و سه و نیز چشمه لنگان به عنوان سوء مدیریت وزارت نیرو نام برد و گفت: این مدیریت جامع آب نیست؛ باید هدف را حفظ کرد و آن حفظ آب در پایین دست است.

آخوندعلی افزود: اراضی پایاب سد کرخه انبار غله کشور است و باید این اراضی را حفظ کرد.

وی گفت: به جای پر کردن مخزن سد سیمره این آب باید به سمت تالاب هورالعظیم هدایت شود تا دوباره شاهد بروز گرد و غبار در منطقه نباشیم.

نادر افشاری معاون سد و نیروگاه سازمان آب و برق خوزستان می گوید: نیروگاه سد کرخه با وجود کم آبی و نبود منابع آبی حدود یک میلیون مگاوات ساعت برق تولید کرد و تا یکم شهریور پارسال تولید برق داشت.

با سرمایه های کلانی که برای سد کرخه هزینه شده به هیچ وجه توجیه پذیر نیست که چنین منبع عظیمی با ظرفیت تولید انرژی بالا قربانی تامین آب مورد نیاز در بالادست رودخانه شود.