سد گتوند علیا یکی از بزرگ ترین سدهای ایران است که بر روی رودخانه کارون در جنوب غربی ایران ساخته شده است. این سد در فاصله ۳۸۰ کیلومتری از ریزشگاه رودخانه کارون، در فاصله ۲۵ کیلومتری شامل شهرستان شوشتر و در ۱۰کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد.

دریاچه این سد با مخزنی چهار میلیارد و ۵۰۰ مییون متر معکبی دومین دریاچه مصنوعی بزرگ کشور پس از کرخه است. ارتفاع این سد سنگریزه ای با هسته رسی ۱۸۲ متر است که بلندترین سد خاکی کشور محسوب می شود. عملیات اجرایی این طرح در سال ۱۳۷۶ آغاز شده و در میان سدهای ساخته شده بر روی کارون از همه پایین دست تر قرار دارد.

ساخت این سد مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان محیط زیست و اساتید دانشگاه قرار گرفته است. انتقادهای بسیاری به ساخت این سد وارد شده اما مسئولان هرگز توجهی به ساخت غلط این سد نکرده و مردم خوزستان همچنان از تبعات منفی آن رنج می برند.

ممنوعیت کشت، سیاستی اشتباه

در همین زمینه عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با اشاره به سیاست غلط ممنوعیت کشت گفت: سیاست ممنوعیت کشت، سیاست غلط و غیر رسمی است که متاسفانه بر بخش کشاورزی سایه افکنده است.

حجت ‌الاسلام سید محمد سادات ابراهیمی اظهار کرد: برخی از مسئولان در شرایط کمبود آب به جای اقدام در جهت بهینه‌سازی مصرف، به سیاست ممنوعیت کشت و در نهایت واردات محصولات کشاورزی رضایت می‌دهند.

نماینده مردم شوشتر در مجلس شورای اسلامی افزود: ممنوعیت کشت سیاستی نادرست و برخلاف سیاست های ابلاغی اقتصاد مقاومتی است که این مسئله در بلند مدت مردم را روز به روز به کالاها و محصولات خارجی وابسته‌تر و رونق اقتصادی را کمتر می‌کند و بیکاری را شدت می‌بخشد.

سادات ابراهیمی تصریح کرد: معتقدیم در شرایط کمبود آب، به کارگیری راهکارهای نوین آبیاری در بخش کشاورزی می‌تواند بسیار اثربخش باشد که متاسفانه مسئولان متولی به جای آموزش کشاورزان در زمینه به کارگیری روش‌های نوین آبیاری، صورت مسئله را پاک و ممنوعیت کشت را اعلام می‌کنند.

وی با بیان اینکه خوزستان قطب تولید محصولات کشاورزی است و اقتصاد بیشتر مردم آن از بخش کشاورزی تامین می‌شود، گفت: ممنوعیت کشت اعلام شده در برخی حوضه‌های آبی قطعا ضربه بزرگی به اقتصاد این استان وارد می‌کند.

کابوسی به نام سد گتوند

در همین خصوص مدیر کمیته کنفرانس ملی رودخانه کارون معتقد است؛ یکی از مشکلات ایجاد سیاستی به نام ممنوعیت کشت، وجود سد گتوند است که همچنان به عنوان کابوسی برای مردم خوزستان بوده و سیاست غلط ممنوعیت کشت در این استان از تبعات منفی ساخت همین سد است.

سید حسین فاضلی اظهار کرد: گذر زمان نتوانست تاثیری در اجرای حکم قوه قضائیه در تخلیه سد گتوند داشته باشد. متاسفانه حتی عدم دقت در مطالعات اولیه سد (ارائه شده توسط دیوان محاسبات کشور)، اهتمام به نظر نمایندگان مجلس شورای اسلامی و موارد دیگر نتوانست تاثیری داشته باشد. هنوز از مقوله شوری سد گتوند به عنوان روانی - سیاسی  یاد می شود.

وی افزود: تذکر بعضی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به وزیر نیرو در ارتباط با معضلات سد گتوند، تاکید رئیس دیوان محاسبات کشور مبنی بر پاسخگویی به مشکلات سد گتوند، نابودی کشاورزی استان خوزستان و لم یزرع کردن زمین های آن در طولانی مدت (بنا به اعلام مدیرکل جهاد کشاورزی خوزستان)، معضلات زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و غیره که برای مردم استان خوزستان به وجود آمده نتوانسته است تاثیری در قبول شوری سد گتوند و به مخاطره انداختن زندگی مردم در ذهن متولیان سد گتوند یعنی شرکت آب و نیرو ایجاد کرده و نماینده وزارت نیرو در استان خوزستان همچنان به طور جدی برای حل معضل سد گتوند قدمی برنداشته است.

مدیر کمیته کنفرانس ملی رودخانه کارون تصریح کرد: جالب تر این است که به رغم همه تذکرها و نظرات اعلام شده به مجموعه ذینفع در ساخت و متولی سد گتوند، آنها این سد را مایه نجاتی برای استان خوزستان می دانند. این در حالی است که مشاور استاندار خوزستان در امور مديريت آب و صيانت از رودخانه ها بر این مورد تاکید دارد که ساخت سد گتوند از ابتدا اشتباه بوده است. همچنین آب دریاچه سد گتوند حدود ۹ ميليون تن نمک دارد که در مدت بهره برداري مقداري زيادي از شوري حاصل از نمک به پائين دست منتقل شده و این مسئله شوری آب رودخانه کارون را به طور قابل توجهي افزايش داده است. متاسفانه در محل فعلی احداث سد شاهد تبعات منفي هستیم اما متولیان سد گتوند نظری مخالف با نظرات و مسائل اعلامی از سوی مشاور استاندار خوزستان دارند.

فاضلی بیان کرد: اگرچه تبعیت از فرمایشات و تاکید مقام معظم رهبری در حفاظت از محیط زیست و احترام به حقوق مردم (به عنوان بالاترین سرمایه ملی کشور) از اصول پایداری در قانونمندی امور قضایی و اجرایی کشور است، ولی نماینده وزارت نیرو در استان خوزستان باز هم نتوانسته است قدم قابل توجهی در حل معضل سد گتوند از جمله خطرات سدسازی به وجود آمده برای خوزستان بردارد.

وی عنوان کرد: نماینده وزارت نیرو در خوزستان به رغم عدم حل مشکل، عدم مدیریت منابع آبی استان برای ارتقای کشاورزی استان و کمک به زندگی کشاورزان و جلوگیری از به مخاطره انداختن این سرمایه ملی، سیاست غلط ممنوعیت کشت را سرلوحه خود قرار داده است که این سیاست با مخالفت بعضی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مسئولین استانی همراه است.

مدیر کمیته کنفرانس ملی رودخانه کارون ادامه داد: اگرچه امروزه مسئله، فراتر از سد گتوند و معضلات آن است. به عنوان نمونه این سئوال پیش می آید که چگونه یک ارگان ذینفع از رودخانه کارون می تواند سخن از حق آبه تالاب، حق آبه کشاورزی، حق آبه آبزیان خلیج فارس و غیره به میان بیاورد در حالی که خود با بهره برداری از رودخانه کارون باعث نابودی کشاورزی و اعلام آن از سوی طرف وزارت جهادکشاورزی و همچنین اعلام نابودی تالاب ها از طرف سازمان حفاطت محیط زیست و دیگر موارد باشد.

مشکلات کارون ناشی از بی مدیریتی است

فاضلی یادآور شد: پیامدها، مخاطرات و تبعات کنونی رودخانه کارون نتیجه غفلت در مدیریت این رودخانه از طرف وزارت نیرو بوده است که امروزه اینگونه زندگی مردم استان خوزستان را به مخاطره انداخته است. معضلات کارون به طور یقین تا زمانی که امروزه مشکل را به دلیل عملکرد گذشتگان یا نتیجه عملکرد ارگانی به غیر از خودشان می دانند، ماندگار خواهند بود.

وی تاکید کرد: راه نجات کنونی معضل سد گتوند، برنامه ریزی بر اساس جلوگیری از به مخاطره انداختن زندگی مردم به عنوان بالاترین سرمایه ملی کشور است که هر نوع برنامه ریزی به غیر از این به طور کامل مخالف و متضاد با نظر مقام معظم رهبری، منافع ملی و قوانین کشوری است. امیدواریم این گونه برنامه ریزی ها به طور جدی و در اولویت کار نماینده وزارت نیرو در استان خوزستان قرار بگیرد. انجام چنین قدمی به نوعی تبعیت و تحقق شعار سال (دولت و ملّت، همدلی و هم‌ زبانی) است.

مدیر کمیته کنفرانس ملی رودخانه کارون گفت: هیچ وقت فراموش نکنیم که بنا نهادن حفاظت از رودخانه کارون بر اساس تجارب آکادمیک بنیادی موفق جهانی باشد. یعنی اینکه حفاظت و تصمیم گیری تخصصی درباره آب و رودخانه ها، تداعی علمی با تولید برق نداشته بلکه این تداعی را با حفاظت از محیط زیست دارد.

فاضلی عنوان کرد: باید نگرش به معضل سد گتوند به صورت چند بعدی و علمی باشد. یعنی تصمیم گیری درباره معضل سد گتوند فقط شامل بررسی مسائل زیست محیطی نبوده و بررسی اجتماعی، روانی، اقتصادی و بسیاری مسائل دیگر را نیز شامل می شود. البته برای این امر نیاز به کمک و همیاری علمی روانشاسان، جامعه شناسان و سایر اقشار فرهیخته در بررسی ابعاد دیگر آن دارد.

نابودی کشاورزی به علت سد گتوند

در همین خصوص کیخسرو چنگلوایی رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان معتقد است، احداث سد گتوند باعث شورشدن آب رودخانه کارون شده که تداوم این مسئله سبب نابودی کشاورزی منطقه می شود.

وی گفت: کسانی که مدعی هستند که آب سد شور نشده است، ساده ترین راه حل اندازه گیری میزان شوری آب است. میزان نمک آب ورودی به سد گتوند بسیار پایین تر از میزان نمک در دریاچه سد است.

چنگلوائی درباره علت شوری آب این سد نیز گفت: کوه های نمک اطراف سد، آب ورودی به سد را شور کرده و این موضوع کشاورزی منطقه را تهدید می کند. زمین هایی که تحت آبیاری سد گتوند هستند بیش از ۴۲۰هزار هکتار است که محصولات متنوع از قبیل گندم، ذرت و نیشکر در این زمین ها کشت می شود.

وی گفت: محصولات زراعی نسبت به شوری آب آستانه تحمل متفاوتی دارند و باید میزان شوری آب آبیاری متناسب با حساسترین گیاه منطقه باشد. باید برای شوری آب سد گتوند علاج اندیشی شود و هر چه سریع تر اقدام عاجل صورت بگیرد.