خوزنیوز/ زینب جعفرزاده: هر خوزستانی اگر کمی کتابخوان باشد، دست کم چند نویسنده و شاعر خوزستانی را می شناسد: قیصر امین پور، سیدعلی صالحی، احمد محمود و مصطفی مستور در این میان سرشناس ترین ها به شمار می آیند؛ اما چه تعداد از آثار این نویسندگان و شعرای بزرگ به انتشارات و چاپخانه خوزستانی سپرده شده است؟ و چرا این عدد صفر است؟ شاید ضعف محتوایی و ظاهری کتب چاپ شده در خوزستان، کمبود امکانات و تجهیزات چاپخانه ای، نبود عامل پخش و توزیع کتاب در استان، قرارداشتن هزینه های چاپ برعهده خود نویسنده و مزایای بیشتر سپردن کتاب به ناشرین سرشناس تهرانی ازجمله محرک هایی باشد که مولفان را از اندیشه سپردن کتاب به ناشر استانی بازمی دارد.

به بهانه برگزاری نهمین نمایشگاه کتاب خوزستان در ماه گذشته، پایگاه خبری خوزنیوز برآن شد که به واسطه گفتگو با افراد صاحب نظر و مطلع در حوزه نشر، دلیل کمرنگ بودن فعالیت نشر در خوزستان را بررسی کند.

نشر را باید به دست اهل فرهنگ سپرد نه تاجر و کاسب

دکتر اردشیر صالح‌پور نویسنده، پژوهشگر، کارگردان و مدرس تئاتر متولد 1336 ایذه و صاحب مدرک دکترای تخصصی پژوهش هنر از دانشگاه هنر است. او سابقه 20 ساله تدریس در دانشکده‌های مختلف هنری را دارد و عضو هیات علمی مرکز فرهنگ و هنر است. با این هنرمند نام آوازه خوزستانی که دبیر سی و سومین جشنواره تئاتر فجر نیز هست و کتاب های "فتح طهران" و "تفنگ نه دال" را به رشته تحریر درآورده است، پیرامون وضعیت نشر در خوزستان صحبت کردیم.

آقای دکتر صالحپور، با توجه به این که شما خوزستانی هستید و این موضوع در کتاب های شما نیز تجلی بارزی دارد، آیا تاکنون چاپ کتاب خود را به ناشر خوزستانی سپرده اید؟

تابحال همه کتاب های من در تهران چاپ شده و از این بابت نیز متاسفم، زیرا بخش عمده ای از مخاطبان آثار من خوزستانی اند و بسیار مایل که آثارم ازسوی ناشر خوزستانی و در خوزستان چاپ شود و مطمئنم در این صورت کتاب به دست اهل آن و مخاطب خود می رسد؛ اما از آن جا که سازوکار این فرایند در خوزستان فراهم نبوده و ناشرین استان این امکانات را در اختیار نداشته اند، زمینه مهیا نشد. البته چاپ آثار من در خوزستان موجب خوشحالی من می شود و یکی از جدیدترین آثارم نیز که ظرف دو یا سه هفته آینده به چاپ می رسد به یک انتشارات خوزستانی سپرده شده است.

با توجه به این که گفتید تاکنون این زمینه فراهم نبوده است، در کتاب اخیر چگونه زمینه نشر در خوزستان برایتان میسر شد؟

مدیر انتشارات الیما خود یک فرد شاعر و ادبی است و واقعیت این است که امر نشر را باید به دست اهل فرهنگ سپرد نه به دست تاجر و کاسب؛ پدیده نشر با تجارت متفاوت است و اداره ارشاد باید برای ناشرین اهل فرهنگ، امتیاز ویژه ای در نظر گیرد تا این حضرات در زمره کار نشر قرار گیرند و این اقدام می تواند در پیشبرد امور موثر باشد.

سپردن نشر به دست غیراهل آن چه مشکلاتی به همراه دارد؟

متاسفانه گاهی ناشر کتابی را چاپ می کند که شان و منزلت کتاب را به قدر کافی نمی داند و لازم است اهل فرهنگ، نشر کتاب را برعهده بگیرند و انتخاب آنان می تواند در پیشبرد نشر موثر باشد. به هرحال نویسندگان خوزستانی باید چاپ آثار خود را به ناشرین خوزستانی بسپارند و اداره ارشاد نیز کمک کند به پاگیری و رشد و شکل گیری هرچه بهتر نشر در خوزستان. استان خوزستان یک سرزمین فرهنگی است و از دیرباز فرهنگ و ادب در خوزستان ریشه دارد و نباید همه قضایا به برگزاری نمایشگاه کتاب ختم شود؛ بلکه ما این زمینه را داریم که همواره همانطور که در عرصه ورزش و هنر فعال هستیم، ادب و نشر خوزستان نیز فعال باشد.

از جمله مشکلات نشر به سپردن آن به دست افراد غیرفرهنگی اشاره کردید؛ دیگر مسائلی که موجب عقب ماندگی این صنعت در خوزستان شده است را چه می دانید؟

امر نوشتن به خودی خود رنج و زحمت خاصی با خود دارد و نشر مشکلی علی حده برای مولف به شمار می آید. باور کنید بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران پس از اتمام تالیف آثارشان، تازه دغدغه شان آغاز می شود و آن هم موضوعی به نام پخش است. متاسفانه امر پخش در کشور به دست یک بخش مافیایی افتاده است و عده ای به آن نگاه کاسب کارانه دارند و می خواهند حق تالیف یا پژوهش نویسنده را به قیمت نازلی بخرند و بسیاری از کتاب ها همینطور باقی می ماند. این خیلی برای نویسنده درناک است که پس از آن همه زحمت و تلاش و کوشش، کتابش در انبارها بماند یا در اختیار افراد غیرفرهنگی قرار گیرد.

شما برای حل مشکل پخش کتاب چه پیشنهادی دارید؟

ارگان ها و سازمان ها و نهادهای فرهنگی باید به منظور حمایت از نشر و مولف، پس از چاپ بخش عمده ای از کتاب ها را خریداری کنند و این کتاب ها را به عنوان یک کالای فرهنگی را یارانه در اختیار مردم قراردهند. دولت در حوزه فرهنگ باید همواره سوبسید دهد و این سوبسید در همه جای دنیا نیز مرسوم است و به منظور حمایت از نشر فرهنگ انجام می گیرد. همانطوری که برای تامین نان مردم سوبسید در نظر می گیرند، کتاب هم غذای روح است و در این صورت جامعه رشد و تعلی فرهنگی خواهدداشت. امر فرهنگ در درازمدت تاثیر خود را نشان می دهد و نباید اگر کاری در این زمینه انجام دادیم و هزینه ای کردیم، بلافاصله انتظار نتیجه داشته باشیم.


مردم کتاب نمی خرند

رضا پورعباس مدیر انتشارات دلاهنگ نیز در گفت و گو با خبرنگار خوزنیوز بیان کرد: مشکلات نشر کتاب در خوزستان به دو بخش پیش از انتشار کتاب و پس از آن تقسیم می شود و نویسنده ها با بخش نخست و ما انتشاراتی ها با بخش دوم آن سروکار داریم.

این ناشر که خود نیز شاعر است و تاکنون 10 عنوان کتاب را به چاپ رسانده همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب خوزستان گفت: نمایشگاه کتاب باید محلی برای بیان ویژگی های ناشران باشد، نه این که آن ها به عنوان کتابفروش در این محل حضور یابند؛ ناشران فروشنده دوره گرد نیستند.

وی مشکل اصلی نشر را در توزیع کتاب دانست و افزود: نویسندگانی که می خواهند کتاب چاپ کنند از پخش کتاب خود ناامیدند.

پورعباس ادامه داد: در خوزستان ما پخش کننده کتاب نداریم و اگر هم توزیع کتاب را تنها به دست پخش کننده استانی بسپاریم، دیگر نویسنده خارج از استان رغبتی به سپردن کتاب خود به انتشارات ما نخواهد داشت.
 

این ناشر که در حوزه شعر و ادب فعال است گفت: پخش کتاب شعر حتی در مرکز نیز با مشکل روبرو است، و پخش کننده ها تنها در شرایطی کتاب را توزیع می کنند که شاعر آن سرشناس باشد.

پورعباس با اشاره به نخستین کتاب چاپ شده در انتشارات دلاهنگ (مجموعه اشعار علی بداغی) عنوان کرد: این کتاب به دلیل پخش مناسب و شناخته شده بودن شاعر در مرکز، در تهران فروش بهتری نسبت به استان داشت. متاسفانه مردم کتاب و به ویژه کتاب شعر نمی خرند.

این ناشر یادآور شد: امیدوارم روزی برسد که با تغییر شرایط، ما ناشرین به نویسندگان برای انتشار کتاب هایشان اصرار کنیم و هیچ شاعری برای چاپ کتابش از جیب خود هزینه نکند.

وی افزود: ازسوی دیگر ما ناشرین نباید تنها بر روی اسب برنده شرط بندی کنیم و تنها به چاپ آثار شعرای مطرح اقدام نماییم.

پورعباس یکی از مشکلات نشر کتاب در خوزستان را ضعف ظاهری کتاب ها دانست و گفت: افراد صاحب اثر استان ناچارند با هزینه خود کتاب را چاپ کنند و به منظور صرفه جویی در هزینه ها گاه ویراستاری، طراحی صفحه، طراحی جلد و کارهای گرافیکی کتاب را شخصا در خانه انجام می دهند؛ یعنی عملا کاری کاملا غیرحرفه ای را تحویل می دهند. گاه نیز ناشر با هزینه شخصی خود صفحه آرایی را انجام می دهد.

این ناشر مشکل دیگر را در رویکرد انتشاراتی ها دانست و گفت: ناشران خوزستانی مناسفانه انواع کتاب را چاپ می کنند و رویکرد تخصصی ندارند؛ در حالی که بطور مثال خریدار کتب فنی و مهندسی به ناشر تخصصی این رشته بیشتر اعتماد می کند.

«نیمه راه در مدرسه»، «غزل یعنی فقط از عشق گفتن» «دلگرد» و «برای دل تنهای خود می گریم» عنوان کتاب های رضا پورعباس است که توسط نشر دلاهنگ و دارینوش منتشر شده اند.


صدور مجوز کتاب در خوزستان باید انجام شود

حامد کیانی مدیر انتشارات الیما نیز در گفت و گو با خوزنیوز اظهارداشت: نگاه مدیریتی که اکنون در ارتباط با ناشران در استان وجود دارد نگاه موفق تریست و با وجود تلاش هایی که در ادوار گذشته صورت گرفته است، مدیران استانی توجه جدی تری را به حوزه نشر در خوزستان دارند.

وی افزود: در خوزستان بیش از 60 انتشاراتی وجود دارد که اغلب غیرفعالند و تنها گاه گدار به انتشار کتاب می پردازند و اینگونه نیست که طی یک فرایند مشخص به چاپ کتب بپردازند.

مدیر انتشارات الیما یادآورشد: به عنوان یک ناشر خوزستانی، اولین انتظار من از از اداره کل ارشاد و متولیان کتاب استان این است که در خوزستان ظرفیت صدور مجوز را ایجاد کنند؛ مانند استان های اصفهان، قم، آذربایجان شرقی و خراسان، خوزستان نیز به دلیل تنوع قومیتی و فرهنگی موجود در آن، تولیدکننده کتاب های متنوعی است و نباید روند مجوز گرفتن این کتاب ها با تاخیرهای طولانی مواجه شود.
 

کیانی عنوان کرد: گاه در روند ارسال کتاب ها به تهران، اخذ مجوز شش ماهی به طول می انجامد و درخواست من به عنوان یک ناشر خوزستانی این است که این مشکل برطرف شود؛ البته پیگیری های خوبی شده و قرار است تا پایان امسال به این موضوع رسیدگی شود که امیدواریم این اتفاق بیفتد.

این ناشر خوزستانی که چاپ بیش از 80 عنوان کتاب را در کارنامه خود دارد افزود: در مرحله دوم از اداره کل ارشاد خوزستان انتظار داریم در خرید کتاب از ناشر و پخش کتاب ورود کند. درحال حاضر ما ناشران خوزستانی در پخش کتاب مشکل داریم و جایی وجود ندارد که کتاب را تحویل آن دهیم و تمام کشور را پوشش دهد.

وی ادامه داد: پس از انتظار کتاب، ناشر خوزستانی ناچار است حجم کل کتب را تحویل مولف دهد و جا دارد اداره ارشاد استان در کنار کارهای خوبی که انجام می دهد، علاوه بر فراهم کردن زمینه صدور مجوز در استان و خرید کتاب از ناشر، این امکان را ایجاد کند که پخش کننده خوبی نیز در استان ایجاد شود.

کیانی یادآور شد: استفاده ناشر از پخش کننده تهران نیز ناموفق است زیرا عمدتا کتاب را به دست مخاطب آن نمی رساند.

مدیر انتشارات الیما با اشاره به کمک هایی که ازسوی اداره ارشاد استان به مولفان کتاب قابل انجام است گفت: این اداره می تواند علاوه بر خرید کتاب از مولف یا ناشر، امکاناتی را در اختیار مولف قرار دهد تا بتواند کتاب خود را زودتر چاپ کند، مثلا به لحاظ مالی شاعران و نویسندگان را پوشش دهد.

وی عنوان کرد: خود من تعدادی از شعرا و نویسندگان استان را می شناسم که هزینه لازم برای چاپ کتاب خود را ندارند و تنها به دلایل مالی، موفق به انتشار آن نمی شوند.

کیانی افزود: در استان خوزستان ناشران برای چاپ کتاب خود سرمایه گذاری نمی کنند زیرا این کار برایشان سودآوری به دنبال ندارد و مولف ناچار است با هزینه شخصی خود کتابش را چاپ کند.

این ناشر یادآورشد: پیشنهاد من این است که اداره کل ارشاد با یکی از بانک ها یا موسسات مالی تفاهم نامه ای امضا کند که برمبنای آن به هر شاعر یا نویسنده ای که توانایی چاپ آثار خود را ندارد مبلغی با بهره کمتر از چهار درصد وام اعطا شود تا با چاپ این آثار, هم صنعت نشر در خوزستان قوی تر شود، هم مولف به آرزوی خود برسد و هم این فرصت فرهنگی برای مخاطبان ایجاد گردد.

وی افزود: ایرادات نشر در خوزستان به دو دسته کلی شکلی و محتوایی برمی گردد و ما در خوزستان در حوزه گرافیک و مباحث شکلی کارها ضعف داریم؛ یعنی کارها از نظر ویراستاری، صفحه بندی، طراحی جلد، گرافیک و طراحی به گونه ای اجرا نمی شود که چشم نواز باشند و این ایراد به نشرهای خوزستانی وارد است.

کیانی تاکید کرد: اکثر اوقات خود ناشر باید خلاقییت به خرج دهد و کارهای صفحه بندی، طراحی جلد، گرافیک و طراحی را انجام دهد که این کار حرفه ای نیست.

وی ادامه داد: ازسوی دیگر کارهای ما از نظر محتوایی ضعف دارد، یعنی آثار شاعران و نویسندگان خوزستانی بزرگی مثل احمد محمود، سیدعلی صالحی، مصطفی مستور و هرمز علی پور توسط ناشران پایتخت ربوده می شود و در نهایت می بینیم محتوایی که برای ما باقی مانده از نظر کیفی اثربخش نیست.

مدیر انتشارات الیما بیان کرد: باید ارتباطی دوسویه میان مولف و ناشر وجود داشته باشد و ناشر به مولف و مولف با ناشر اعتماد کند؛ هیچ ایرادی ندارد اگر کتاب های بزرگان توسط نشر خوزستانی منتشر شود و چاپ و نشر برعهده ناشر باشد و حق التالیف به نویسنده پرداخت شود، اما متاسفانه گناه چاپ کتاب با هزینه مولف را خود ما هم انجام می دهیم.

کیانی تاکید کرد: برای بهبود وضع نشر در خوزستان همه ما عبارت از نویسنده، شاعر، ناشر و اداره کل ارشاد اسلامی استان دست به دست هم دهیم.

پخش کتاب بدون رانت در کشور وجود ندارد

اما هادی مدرس نیا، مدیر انتشارات تراوا که تاکنون 320 جلد کتاب به انتشار رسانده در گفت و گو با خبرنگار خوزنیوز با ابشاره به نقص تکنولوژی چاپ در خوزستان بیان می کند: از چهار پنج سال پیش امکان چاپ کتاب معمولی در خوزستان فراهم شده که پیش از آن همین هم در استان نبود؛ الان نیز به طور مثال الان از تمام سررسیدهایی که می بینید، هیچ کدام در خوزستان چاپ نمی شود زیرا امکانات صحافی و تولید کتاب با جلد گالینگور در خوزستان وجود ندارد و بر این باورم که اگر مسئولان دولتی سوبسید ندهند هیچ وقت این تکنولوژی وارد خوزستان نمی شود.

وی می افزاید: وارد کردن تکنولوژی صحافی به خوزستان سرمایه گذاری زیادی می خواهد و یک بازاری هیچ گاه این ریسک را نمی کند؛ تا زمانی که وضع به همین منوال باشد ما ناچاریم کتاب های خود را به چاپخانه های اصفهان و قم و تهران بدهیم و این موضوع را به اطلاع استاندار نیز رسانده ام. در این استان ها نیز وجود حمایت هایی باعث ورود تجهیزات شده است و دولت باید در این کار ورود کند.

مدیر انتشارات تراوا با اشاره به عملکرد بهتر مدیر کنونی ارشاد خوزستان می گوید: از مدیرانی چون مدیر ارشاد خواسته ام لااقل اگر نمی توانند درزمینه سخت افزاری کاری برای توسعه نشر خوزستان انجام دهند، دست ناشران را در دست مدیر صداوسیما بگذارند تا ازطریق معرفی کتاب و اطلاع رسانی، فروش کتاب های استان بهبود یابد. اگر از نویسنده خوزستانی حمایت شود، مسلما مردم هم می آیند و کتاب او را می خرند.

مدرس نیا دررابطه با مشکل ظاهری کتاب های چاپ شده در خوزستان نیز عنوان می کند: چیزی که باید بدانیم این است که در خوزستان گرافیست خوب اصلا کم نداریم و این گرافیست ها به گرافیست های درجه یک تهران نیز تنه می زنند؛ اما مسئله ای که وجود دارد این است که تامین هزینه ها برعهده نویسنده است و از من ناشر انتظار دارد باید به گونه ای کتاب را چاپ کنم که با کمترین هزینه بیرون بیاید و متاسفانه اغلب اوقات نویسنده اصلا کاری ندارد کتابش به چه شکل چاپ شود. ازلحاظ ویراستاری انتشارات ما از ویراستاران متخصص در حوزه شعر و نثر بهره می گیرد و صفحه بندی و طراحی جلد کتاب نیز توسط خود ما یا هریک از طراحان مطابق میل صاحب اثر انجام می شود.

وی دررابطه با مشکل بزرگ پخش کتاب می گوید: ما در کشور اصلا سیستم پخش کتاب بدون رانت نداریم و نظام رانتی بر این حوزه مستولی است و مانع فعالیت دیگران در این حوزه می شود. پخش کتاب نیازمند یک عزم ملی و برنامه ریزی است و لازمه آن این است که دولت، نهادی را مسئول این کار نماید تا زمانی که کار راه بیفتد. اگر این کار انجام نشود همچنان استان های غیر از تهران در بخش نشر عقب می مانند.

مدرس نیا ادامه می دهد: اما پخش به طبع نشر است، یعنی زمانی پخش مناسب به وجود می آید که کتاب چاپ شود و به این منظور، اول باید زیرساخت های نشر در استان فراهم شود. توصیه دیگر من این است که سایت های خبری استانی در صفحه اصلی خود ستون ثابتی را به اخبار حوزه نشر استان اختصاص دهند و کتاب هایی را که با سیاست های کلی خود مطابقت دارد در آن معرفی کنند. می توان برای انتشار هر کتاب یک مراسم رونمایی در نظر گرفت و با انعکاس خبری آن، ضمن انجام یک کار فرهنگی، هم مخاطبان رسانه و هم مخاطبان کتاب را افزایش داد.

ناشران باید در پخش هم فعال شوند؛ توجه به بازار پیش  از انتشار کتاب لازم است

مدیرکل ارشاد خوزستان در گفت و گو با خبرنگار خوزنیوز گفت: وقتی درباره نشر و کتاب و توسعه کتاب صحبت می کنیم، دو مسئله را باید در کنار هم قرار دهیم؛ نخست این که کتاب ضمن این که هویت فرهنگی دارد، یک کالای فرهنگی نیز هست و کتاب باید پس از نشر، به نوعی از دست تولیدکننده به دست خریدار برسد. یعنی تولید، عرضه و فروش کتاب یک جریان است که در آن چندین حلقه و زنجیره باید در کنار هم قرارگیرند تا این فرایند تکمیل شود. مشکل آن جاست که در این زنجیره ما گاها فقط به تولیدکننده اثر توجه می کنیم، درصورتی که در این جریان هم تولید کننده اثر که نویسنده است و هم متولی نشر و چاپ و فروشنده دخیلند که اداره ارشاد قصد دارد طی چندین نشست با ناشران، این حلقه های گمشده را بررسی کند تا زنجیره تولید کتاب تکمیل شود.

قنواتی عنوان می کند: در چاپ کتاب، باید ناشر موارد مختلفی را بررسی کند و اگر تنها به دلیلی علاقه شخصی به یک کتاب آن را منتشر کنیم، در فروش آن به مشکل برمی خوریم. بنابراین ناشر باید پیش از چاپ کتاب، به بررسی بازار آن و نظرسنجی مردم بپردازد. کتاب یک کالای فرهنگی و دارای بازار عرضه و تقاضاست و ما نباید فقط به دنبال این باشیم که تعداد چاپ کتاب افزایش یابد، بلکه باید به بازار کتاب و ذائقه مردم نیز توجه داشته باشیم.

وی ادامه می دهد: زمانی که من دوهزارجلد کتاب چاپ کنم و نتوانم این تعداد را توزیع و پخش کنم و به فروش برسانم، عملا چاپ انجام نشده و ازاین رو نباید به هرکسی به خود اجازه ورود به این حوزه را بدهد، بلکه باید کار را به آدم های فنی و حرفه ای بسپاریم.

مدیرکل ارشاد خوزستان با بیان این که استان خوزستان چه در حوزه ادبیات داستانی و چه شعر، یکی از پایه های اصلی ادبیات معاصر ایران به شمار می رود، می گوید: استان ما نویسندگان و شعرای صاحب سبک و بزرگی را در خود پرورانده است، بنابراین این استعداد و توان در خوزستان وجوددارد و علاقمندان زیادی هم در این استان هست؛ اما موانعی که برسرراه توسعه نشر در خوزستان وجود دارد و مسائلی همچون دلیل تفاوت قیمت نشر و نبود عامل پخش کتاب را در استان باید همراه با خود ناشران بررسی کنیم.

قنواتی با بیان این که ناشران نباید تنها در حوزه چاپ فعال باشند می افزاید: الان این نیاز وجود دارد که ناشر در حوزه پخش نیز ورود کند؛ به این منظور به هماهنگی اداره کل ارشاد استان و برخی ادارات دیگر نیاز است تا با ایجاد ابزارهای حمایتی، در آینده حتما ناشران را موظف کند برای این امر برنامه ریزی کنند.

صحبت قنواتی درباره توجه کمتر ناشر به بازار هر کتاب، نکته ایست به وضوح در خوزستان دیده می شود و اغلب اوقات، ناشر تنها کتاب را به چاپ رسانده و حجم انبوه تیراژ را تحویل مولف می دهد؛ این درحالی است که در اغلب کشورها ناشران قبل از چاپ کتاب اقدام به بازاریابی می‌کنند و بر اساس میزان تقاضا کتاب چاپ می‌کنند. با همه این‌ مشکل ها، اما ناشران همچنان به کار خود ادامه می‌دهند و نشر خوزستان، نحیف و کم جان به کار خود ادامه می دهد و مردم کتاب نمی خوانند و مسئولان از حال ناشران خبر ندارند و ناشران از حال نویسندگان و نویسندگان از حال بازار و بازار از حال کتاب.