در میان مبارزان لیبیایی، حسام نجیر یكی از افرادی است كه بیش از آنكه نگران تهدید نیروهای وفادار به معمر قذافی باشد، نگران آن است كه شورشیان، پس از در دست گرفتن كنترل شهر طرابلس، علیه یكدیگر اسلحه به دست گیرند.

نجیر می گوید: «نخستین چیزی كه افراد تیپ من انجام خواهند داد این است كه در سراسر شهر ایست های بازرسی ایجاد و تمامی شهروندان، از جمله شورشیان، را خلع سلاح كنند. در غیر این صورت شاهد راه افتادن حمام خون خواهیم بود.»

این مبارز لیبیایی تأكید می كند: «همه گروه های شورشی خواهان كنترل طرابلس خواهند بود. [از این رو] می بایست بلافاصله نظم برقرار شود.»

به گزارش خبرگزاری رویترز، در حالی كه پایان بازی در لیبی نزدیك به نظر می رسد، گفته های حسام نجیر این پرسش اساسی را مطرح می كند كه آیا چهره ای وجود دارد كه بتواند پس از فروكش كردن شعله درگیری ها و در دست گرفتن امور كشور توسط مبارزان، رهبری لیبی را بر عهده گیرد و كشور را زیر چتر اتحاد نگاه دارد.

در حال حاضر پاسخ این پرسش منفی است.

كامران بخاری، مدیر بخش خاورمیانه استراتفور كامنتری، می گوید: «هیچ رهبر شورشی نیست كه كلیه گروه های حاضر بر سر او اجماع داشته باشند و مورد احترام همه باشد. مشكل ما بر سر همین مسئله است.»

معمر قذافی شركت تولید نفت لیبی را مانند یك رهبر فرقه ای هدایت می كرد. همین امر، و فقدان موسسات دولتی ناظر، انتقال قدرت و روند گذار را برای شورشیان بسیار آسان می كند كه روحیه بالا، اما چارچوب رهبری سازمان یافته ای ندارند و گرفتار انشعاب ها و گروهبندی های قومی و قبیله ای نیز هستند. در واقع، در شرایط فعلی، رویكرد نا مناسب قذافی در مدیریت شركت نفت به نفع مخالفان تمام شده است.

در عین حال، در میان فرماندهان موجود، برجسته ترین رهبر شورشی مصطفی عبدالجلیل است، كه ریاست شورای انتقالی قدرت را بر عهده دارد. شورای انتقالی قدرت لیبی متشكل از مخالفان قذافی مستقر در شهر بنغازی ، واقع در شرق آن كشور، است.

اعضای شورای انتقالی لیبی طیف وسیعی از افراد مختلف با گرایش های گوناگون را در بر می گیرد: از وزاری پیشین دولت تا اعضای گروه های مخالف با سابقه دارای ایدئولوژی های مختلف، از اسلامگراها تا سكولارها و از سوسیالیست ها تا بازرگانان.

عبدالجلیل، وزیر پیشین دادگستری، كه با لحنی آرام سخن می گوید، در یكی از اسناد دیپلماتیك دولت آمریكا كه توسط ویكی لیكس منتشر شد به عنوان «یك تكنوكرات معقول» توصیف شده بود.

این رهبر متعادل لیبیایی معتقد به وفاق ملی كه در سال های آخر دهه ششم زندگی اش است، به دلیل نقشی كه در اصلاحات قانون جنایی لیبی ایفا كرد، مورد تقدیر سازمان دیده بان حقوق بشر قرار گرفته است. عبدالجلیل در ماه فوریه سال جاری میلادی، و پس از اوج گرفتن سركوب مردم توسط دولت و در مخالفت با اعمال خشونت علیه معترضان، از مقام وزارت دادگستری استعفا داد.

فتح طرابلس، و از بین رفتن هدف مشترك نبرد علیه قذافی، می تواند به قوت گرفتن انشعابات در میان گروه های شورشی كمك كند.
مشكلی كه بر سر اجماع روی عبدالجلیل وجود دارد، بدگمانی برخی شورشیان نسبت به اعضای پیشین حلقه اطراف معمر قذافی است. این بخش از نیروهای شورشی به دنبال چهره هایی جدید، بدون هیچ گونه سابقه ارتباطی با رژیم قذافی هستند. 

درس های عراق

چالش موجود میان نیروهای مخالف معمر قذافی و نیروهای طرفدار او، كه به تازگی به صف شورشیان پیوستند، ممكن است تلاش ها برای انتخاب یك رهبر مناسب جنبش را با دشواری مواجه كند.

شرایطی مشابه آنچه در لیبی در شرف وقوع است در عراق سال ۲۰۰۳، و در پی حمله آمریكا به آن كشور، در میان مخالفان رژیم صدام حسین پیش آمد.

در آن زمان، تصفیه بی رویه  منسوبان حزب بعث و افسران ارتش یك خلأ قدرت جدی در عراق ایجاد كرد كه تا سالها گروه های مختلفی از طرفداران سكولار صدام تا شاخه های القاعده در آن كشور را علیه حكومت وارد فاز مبارزه قهر آمیز كرد.

عاشور شمیس، فعال معترض ساكن بریتانیا، می گوید: «نمی توانید حكم صادر كنید كه هر كسی كه با قذافی كار كرده نمی تواند با ما همكاری كند. این امر به هیچ وجه انجام شدنی نیست.»

چنین رویكردی تلاش برای بازگرداندن افراد توانمند برای انجام مسئولیت بسیار مهم راه اندازی دوباره صنعت نفت را دشوار می كند.

احتمال دارد كسانی كه به دنبال كنار گذاشتن كینه جویی ها به نفع بازسازی بخش انرژی كشور هستند به سراغ شكری غانم، مقام ارشد پیشین آن بخش، بروند.

شكری غانم كه تحصیلكرده غرب است، نخست وزیر پیشین لیبی و از جمله گریختگان از حلقه اطرافیان قذافی است. غانم دارای كوله باری از دهه ها تجربه در بخش انرژی كشور است و افتخار آزادسازی اقتصاد لیبی و شتاب بخشیدن به روند سرمایه گذاری بین المللی در بخش نفت كشور را با خود دارد.

بازگرداندن كسانی مانند غانم تا حد زیادی منوط به این امر است كه آیا شورشیان لیبیایی مایل هستند كه تفاوت ها را به كنار نهاده و برروی یك چشم اندازمشترك برای آینده كشورشان هم پیمان شوند. 
  
فرقه گرایی

زیر نقاب موفقیت های اخیر، شورشیان لیبی دچار انشعابات و فرقه گرایی هستند. روستاهای بربرنشین و عرب نشین به یكدیگر به چشم دشمن نگاه می كنند و شورشیان برای نامیدن خود به جای «شورشیان لیبی» از عناوینی مانند «مبارزان روستای فلان» استفاده می كنند.

حسام نجیر، مدام این نكته را گوشزد می كند كه تیپ او بهترین گروه برای در دست گرفتن كنترل طرابلس است «چون همه نفرات طرابلسی هستند.»

فتح طرابلس، و از بین رفتن هدف مشترك نبرد علیه قذافی، می تواند به قوت گرفتن انشعابات در میان گروه های شورشی كمك كند.

نشانه ای از آنچه ممكن است در انتظار لیبی باشد را می توان در ماجرای قتل عبدالفتاح یونس، یك فرمانده نظامی شورشیان و از مقام های امنیتی پیشین حكومت قذافی، در ۲۸ ژوئیه یافت.

این قتل تردیدهایی را درباره میزان قدرت و یكپارچگی شورای انتقال قدرت لیبی و توانایی این شورا در پیشگیری از خونریزی برانگیخته است.

در همین حال، تحولات نگران كننده دیگری نیز در حال شكل گیری است. برای مثال، شمار زیادی از شورشیان در كوهستانهای غرب لیبی با بلند كردن ریش های خود به سبك اسلامگرایان این پیغام را به غرب می رسانند كه احتمال آن وجود دارد كه تركیب حاكمیت جدید در لیبی روابط چندان نزدیكی با غرب برقرار نكند.

این احتمال نیز وجود دارد كه شورشیان كوهستان های غربی كشور، به دلیل نقش پر رنگی كه در مبارزه علیه رژیم قذافی بر عهده داشتند، سهم بیشتری از حكومت آینده لیبی را مطالبه كنند.

گروه یاد شده شورشیان از هم اكنون متهم كردن دیگر گروههای مبارز را آغاز كرده و شورشیان بنغازی را متهم می كند كه «غیر خودی» هستند و اغلب اسلحه و دیگر منابع را با تأخیر به دست آنها می رساندند.

با شرایط موجود، اعضای رهبری شورشیان باید، در عین تلاش برای هدایت امور كشور، شیوه ای برای رفع تنش ها بین خود نیز بیابند.  
    
كامران بخاری خاطرنشان می كند: «كشور داری برای شورشیان بسیار دشوارتر از همه فعالیت هایی خواهد بود كه تا كنون انجام داده اند. یافتن اشخاصی كه مورد تأیید همگان باشند چالش بزرگ پیش روی آنهاست.»