«مگس میاز» باز هم خوزستان را تهدید می کند. شاید این بار فقط «گوزن های زرد» نباشند که قتل عام می شوند، حیات وحش و پستانداران دیگر هم ممکن است طعمه این حشره بومی شوند. کافی است شرایط محیط مهیا شود. دمای هوا و باران های بهاری دست به دست می دهند تا شرایط ایده آل «مگس میاز» فراهم شود. پیله های حشره که مدت ها در خاک مدفون و مترصد شرایط مطلوب هستند، سربرآورند و تبدیل به مگس بالغ شوند و چرخه تکثیر را تکرار کنند تا جمعیتشان به میلیون ها برسد. همان اتفاقی که بهار پارسال در جنگل های کرخه رخ داد. این بار اما معلوم نیست این حشرات چه جانورانی را نشانه می روند.

حالا دامپزشکی خوزستان است که نسبت به طغیان دوباره «مگس میاز» هشدار می دهد.

منوچهر قریب ممبینی رئیس اداره مبارزه با بیماری های دامی دامپزشکی خوزستان تاکید می کند: هشدارها نسبت به شیوع دوباره میاز جدی است. بارندگی های اخیر شرایط آب و هوایی را تغییر داده و نشانه های تحول در طبیعت مشاهده می شود. بر همین اساس احتمال طغیان دوباره حشره وجود دارد.

وی با بیان اینکه طغیان «مگس میاز» در سایت کرخه نخستین بار بود که اتفاق می افتاد و همه را غافلگیر کرد، می افزاید: عدم شناسایی به موقع گوزن های بیمار باعث پیشروی بیماری شد زیرا دام های بیمار خود به منبع تولید بیماری تبدیل می شوند. اکنون با توجه به شرایط آب و هوایی دامپزشکی خود را برای مقابله با بیماری آماده کرده و با اداره کل محیط زیست خوزستان نیز مکاتبه شده است تا وقایع پارسال تکرار نشود.

ممبینی اضافه می کند: البته این بیماری در اصل در دام های اهلی عارض می شود. در دام های امکان شناسایی سریع و مقابله وجود دارد اما گوزن ها بی دفاع هستند.

وی تصریح می کند: برای مقابله با مگس میاز باید سازمان محیط زیست کاری را که در گذشته نکرده، یعنی پایش و شناسایی سریع گوزن های آلوده را انجام دهد. تقویت سیستم مراقبت نیز در این راستا ضروری است.

به گفته وی، کنترل مگس ها به ویژه میاز در طبیعت بسیار دشوار و پیچیده است به همین دلیل شناسایی و کنترل بیماری در دستور کار قرار دارد.

این مقام مسئول ادامه می دهد: سازمان دامپزشکی با الگوبرداری از نمونه های موفق جهانی برای نخستین بار قرار است نوعی تله فرمونی (alure) را برای ردیابی و پایش جمعیت مگس های میاز در مناطقی که محیط زیست مناسب این حشره هستند جاگذاری کند. این تله ها به نوعی ماده چسبناک با بوی بسیار نامطبوع آغشته می شوند تا این مگس ها را به خود جذب کنند  و اصطلاحا فریب دهند تا به این ترتیب مشخص شود که جمعیت این حشره در طبیعت در چه وضعیتی است. این روش اعتبار زیادی لازم ندارد. فرمول این ترکیب شیمیایی را به اداره کل محیط زیست خوزستان ارائه دادیم اما این اداره کل هنوز این ابزار را تهیه نکرده است.

** کابوس «میاز» در کرخه

حدود یک سال پیش بود که بارندگی های بی سابقه اردیبهشت ماه باعث شد جمعیت نوعی حشره موسوم به «مگس میاز» در منطقه حفاظت شده کرخه خوزستان طغیان کند. بعد از سال 74 و هجوم میاز به دام های اهلی، این دومین بار بود که این بیماری شایع شد.

«میاز» در زخم هايي به کوچکي يک گزيدگي يا سوراخ هايي مثل سوراخ هاي گوش يا بيني حيوان تخم گذاري مي کند. اين تخم ها تبديل به لارو (کرمينه) شده و از بدن حيوان ميزبان مصرف کرده و به اين وسيله آن زخم را بزرگ تر مي سازد. اين انگل مي تواند چند سانتیمتر در بدن بيمار نفوذ کند. به همين ترتيب حشرات بيشتر (و انگل هاي ديگري) به وجود آمده که نتيجتا زخم را بدخيم تر مي کند. لارو مياز از مايع بافتي يک حيوان زنده تغذيه می کند و اين يکي از دلايلي است که اين حشرات را به عنوان يک آفت مهلک نمايان ساخته است.

نتیجه شیوع میاز در زیستگاه اصلی گوزن زرد، قتل عام گوزن ها بود.  50 راس از نادرترین گونه های گوزن جهان (بیش از دو سوم جمعیت موجود در سایت) در کمتر از دو ماه تلف شد. در نهایت نیز گرمای بالای 50 درجه خوزستان بود که «میاز» را متوقف کرد. در همان زمان کارشناسان محیط زیست هشدار دادند که این حشره ریشه کن نشده و با فراهم شدن شرایط محیطی احتمال دوباره طغیان میاز وجود دارد.

** یک سال انتظار برای 3 میلیارد

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان اما معتقد است: اکنون نمی توان احتمال طغیان دوباره مگس میاز را پیش بینی کرد و شیوع دوباره آن بسته به شرایط آب و هوایی است.


احمدرضا لاهیجان زاده می گوید: بارندگی های اردیبهشت پارسال در 50 سال گذشته بی سابقه بود (200 میلیمتر بارندگی در سه روز) و این باران ها باعث طغیان میاز شد.

به گفته وی، اکنون حدود 15 راس از گوزن های زرد سایت کرخه باقی مانده اند.

لاهیجان زاده آبرسانی به جنگل های کرخه را مهمترین گزینه مقابله با طغیان میاز عنوان می کند و می افزاید: مگس میاز عامل ثانویه تلقی می شود. تحقیقات نشان داد که مگس ها روی زخم های ایجاد شده به وسیله کنه روی بدن گوزن تخمگذاری می کنند. بنابراین یکی از مهمترین راهکارها مقابله با کنه هاست.

وی ادامه می دهد: چيزي که هست اينکه با ساخته شدن سد کرخه، رودخانه کرخه کم آب تر از آن است که تالاب ها و حوضچه هاي منطقه را پر کند. تالاب هاي کوچکي که قبلاگوزن ها در آن شنا مي کردند و با ماليدن گل و لاي کنه ها را دور مي کردند خشک شده اند. به همین دلیل آبرسانی به جنگل و پرآب کردن حوضچه ها می تواند مهمترین اقدام باشد.

لاهیجان زاده اظهار می کند: ساخت قرنطینه استاندارد، تقویت پاسگاه محیط بانی و نصب دوربین های پایش در مناطق حفاظت شده دز و کرخه و تهیه دارو به میزان کافی از دیگر ضروریات برای پیشگیری است. سال گذشته درخواست اختصاص سه میلیارد تومان اعتبار کردیم اما تاکنون این اعتبار محقق نشده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان تصریح می کند: اثرات سدسازی روی رودخانه و آسیب های ناشی از آن به تدریج خود را در طبیعت نشان می دهد.

** همه میزبانان «میاز»

دکتر مهرداد پرچمی عراقی حشره شناس، متخصص و پژوهشگر دوبالان (Diptera) در موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور در سال گذشته دو بار برای بررسی مگس میازیس به خوزستان سفر کرده است. او یکی از دست اندرکاران پروژه ای است که اخیرا توسط سازمان محیط زیست آغاز شده. در این پروژه قرار است حشرات (با تاکید بر دوبالان) در سایت های نگهداری گوزن زرد کشور (ساری، ارومیه، گیلان، ایلام، فارس، یزد و خوزستان) بررسی و شناسایی شوند.

پرچمی عراقی راه اصلی مبارزه با بیماری را مبارزه با «کنه» ها به عنوان عامل ایجاد زخم می داند: علت یابی این بیماری نشان داد که میازیس علت ثانویه است و کنه ها عامل اصلی هستند. این دستاورد تحقیقاتی در استراتژی مبارزه بسیار اهمیت دارد.

او معتقد است: احتمالا حادثه سال گذشته امسال برای گوزن ها تکرار نشود. زیرا شرایط آب و هوایی و بارندگی و به تبع آن ازدیاد کنه ها بود که سال گذشته موجب طغیان بیماری شد. از سوی دیگر جمعیت گوزن ها در سایت کرخه به شدت پایین آمده است. البته در مسائل زیست شناسی نمی توان قاطعانه گفت چه چیزی اتفاق می افتد زیرا عوامل مختلف هستند.


این محقق البته تاکید می کند: احتمال طغیان دوباره بستگی به شرایط آب و هوایی دارد. از سوی دیگر مگس میاز میزبان مشخصی ندارد و فقط به گوزن زرد حمله نمی کند. انسان ها و دام ها و سایر حیات وحش نیز در معرض هجوم این حشره قرار دارند. میاز اکنون میزبان خود را پیدا کرده است. شاید خطر برای گوزن زرد دوباره تکرار نشود اما این مگس به وفور در طبیعت وجود دارد و ممکن است برای دیگر حیات وحش و پستانداران منطقه که اطلاعی از وضعیت آنها در منطقه نداریم و نظارت و پایش نمی شوند (مثل خرگوش ها، سنجاب ها و...) این اتفاق بیفتد.

پرچمی می افزاید: مگس میاز بومی کشور است و به وفور در شهرهای جنوبی یافت می شود و از هیچ جای دیگر نیامده است. مبارزه با آن مانند مبارزه با مگس خانگی است. بنابراین امکان ریشه کنی وجود ندارد و فقط باید از بروز زخم در بدن حیوان جلوگیری شود.

به گفته وی، مراقبت از جمعیت «کنه» و استفاده از مواد ضد کنه، رعایت اصول قرنطینه، مراقبت در زمینه دام های وارداتی زنده، کنترل و پایش مداوم و تقویت دوربین های مداربسته می تواند در شناسایی سریع و اقدام به موقع موثر باشد.

گزارش از نادره وائلی زاده