معاون اجرایی سد گتوند علیا نشست اراضی اطراف مخزن سد گتوند را نگران کننده ندانست. این در حالی است که مدیریت بحران استانداری خوزستان برای بررسی این پدیده کارگروه تشکیل می دهد.

یکی دو سالی می شود که سد گتوند خبرنگاران خوزستانی را به خود ندیده است. آخرین بار پائیز امسال بود که سفر تفریحی خبرنگاران به این سد با اعتراض برخی خبرنگاران و اعلام حمایت از روستائیان آواره اطراف سد لغو شد.

پیش از این «گنبدهای نمکی» و طرح علاج بخشی آن موسوم به «پتوی رسی» خبرنگاران را برای دیدن سد کنجکاو کرده بود. این بار اما خبر ترک خوردن اراضی اطراف مخزن است که ما را به این سد کشانده است. ویژگی این سفر همزمانی حضور مدیرکل جدید مدیریت بحران استانداری خوزستان بود که هاشم بالدی به همراه دو کارشناس را برای بازدید میدانی از ترک های سد، حل منازعات میان مسئولان سد و روستائیان و بررسی تحقق تعهدات سد گتوند به این نقطه استان کشانده است.


میزبان همیشگی، معاون اجرایی و مدافع سرسخت سد گتوند است که ما را تا منطقه «عنبل» با قایق همراهی می کند. «یار 20 ساله سد گتوند» که دل خوشی از رسانه ها ندارد؛ معتقد است که تاثیر سد گتوند در شوری آب کارون، گنبدهای نمکی و سازند گچساران و اخیرا ترک های ایجاد شده در اطراف مخزن به آن بزرگی که رسانه ها دامن می زنند نیست و هیچ نگرانی از بابت این مسائل وجود ندارد.

** نشست های مطلوب

سد گتوند علیا بلندترین سد خاکی کشور و پایین دست ترین سد روی رودخانه کارون است که بعد از سد کرخه بزرگترین مخزن را دارد. این سد مرداد ماه 90 با حضور احمدی نژاد و با وجود مخالفت کارشناسان، آبگیری را آغاز کرد. اکنون تراز سد به 135 متر رسیده و حدود سه میلیارد مترمکعب آب را در خود ذخیره کرده است. حجم مخزن سد چهار میلیارد و 670 میلیون مترمکعب برای زمانی که تراز آب 230 متر برسد برآورد شده است.

یک ماه پیش بود که منابع محلی خبر از وقوع ترک هایی در اطراف مخزن سد در منطقه عنبل دادند. این ترک ها در طول 2.2 کیلومتری سازند گچساران و فاصله 100 تا 350 متر از مخزن سد قابل مشاهده است.

اگر چه کارشناسان این ترک ها را جدی و هشداری برای سد می دانند، معاون اجرایی سد گتوند اما «ترک ها» را «نشست» های پیش بینی شده ای عنوان می کند که جای هیچگونه نگرانی ندارند.



محمدحسین معنوی فر توضیح می دهد: در مخزن و اطراف آن پدیده های زمین شناسی موسوم به فروچاله (sinkhole) از هزاران سال پیش وجود داشته. «سازند گچساران» واقع در ساحل شرقی مخزن سد، نیز پفکی، متخلخل و سست است. بنابراین کاملا طبیعی است که با آبگیری، اراضی اطراف مخزن نشست کنند. در سدهای دیگر نیز به دلیل توپوگرافی های خاص زمین، نشست هایی به مراتب بزرگتر از این رخ می دهد که ممکن است پایداری سد را تحت تاثیر قرار دهد که خوشبختانه در اینجا چنین چیزی اتفاق نیفتاده و نشست ها حتی با لغزش هم همراه نبوده است.

وی می افزاید: 70 درصد نشست ها دو سال پیش و بعد از آبگیری سد اتفاق افتاد و این واقعه در سد گتوند نه تنها پدیده جدید و نگران کننده ای نیست، بلکه کاملا مطلوب است. زیرا نشان می دهد سازند رو به تحکیم و تعادل است.

معنوی فر با اشاره به اینکه 75 درصد آبگیری سد انجام شده است، ادامه می دهد: در مقایسه این حجم آبگیری با حجم باقیمانده، انتظار اتفاقات یا لغزش های خاصی را نداریم. از سوی دیگر تا عمق 200 متری زمین را گمانه زنی کرده ایم و رفتارهای سازند 98 درصد با مدل سازی ها و پیش بینی های ما منطبق است.

وی همچنین تاکید می کند: به هیچ وجه نگران ریزش، یا بر هم خوردن تعادل مخزن یا اختلال لایه های شور و شیرین آب مخزن نیز نیستیم. زیرا با وقوع این نشست، منافذ و خلل های سازند نیز پر شده و ارتباط آب با نمک قطع می شود.

معنوی فر درباره اینکه آیا این نشست ها ناشی از انحلال نمک لایه های زیر سطحی است، می گوید: این مساله نیز یک فرضیه است اما پایش لحظه ای شرایط، نشان می دهد که ورودی نمک به مخزن رو به کاهش است که تاییدی است بر تحکیم سازند و پایداری شرایط.



این مقام مسئول در ادامه بیان می کند: نگرانی از بابت منازل مسکونی اطراف منطقه عنبل هم وجود ندارد. زیرا این خانه ها در فاصله زیاد از مخزن و روی «سازند آغاجاری» قرار دارند، که برخلاف سازند گچساران، احتمال نشست در آن به هیچ وجه وجود ندارد. ضمن اینکه جاده های منتهی به منطقه نیز مسدود و تابلوهای هشدار در آنها نصب شده است.

** «پتوی رسی»؛ یادگاری زیر آب

برون زدگی های نمکی سازند گچساران یا همان «گنبدهای نمکی» که در 4.5 کیلومتری ساحل شرقی مخزن سد رخ نمایی کرده، اولین چالش سد گتوند بود که آن را به سوژه رسانه ها تبدیل کرد. حل شدن نمک این سازند و تجمع نمک در مخزن سد که حتی «پتوی رسی» هم  جلویش را نگرفت کابوس شور شدن کارون را رقم زد. تحقیقات دکتر قمشی استاد دانشگاه چمران اهواز نشان می دهد که حدود هفت میلیون تن نمک در مخزن سد ذخیره شده است. حداکثر شوری (EC) آب که مربوط به لایه های پائینی آب مخزن است به 150 هزار میکروموس می رسد که حدود سه برابر شوری خلیج فارس است. در حال حاضر 140 میلیون مترمکعب آب در مخزن سد با شوری بین 10 هزار تا 150 هزار میکروموس ذخیره شده است.

معاون اجرایی سد گتوند می گوید: «پتوی رسی» یادش بخیر. این دیواره 15 متری رسی که برای تاخیر در انحلال نمک روی برون زدگی های سازند گچساران ایجاد شده بود، با بالا آمدن تراز آبگیری، حالا زیر آب رفته است.

وی درباره حجم نمک برآورد شده در سازند گچساران اظهار می کند: حجم نمک مهم نیست. مهم قسمت هایی است که با آب درگیر است و می تواند کیفیت آب را تحت تاثیر قرار دهد (حدود 12 درصد سطح سازند) که روی آن با پتوی رسی پوشانده شد.

معنوی فر از اعلام حداکثر شوری فعلی آب مخزن سرباز می زند و می افزاید: اعلام این ارقام ممکن است شبهاتی ایجاد کند. اما چیزی که هست جمع ورودی نمک از چشمه های ساحلی جناحین دریاچه سد و نمک سازند به کارون، کمتر از تحمل رودخانه است. شوری و دبی آب خروجی سد کنترل شده است. متوسط شوری آن یک هزار و 200 تا یک هزار و 400 میکروموس و متوسط دبی خروجی 270 مترمکعب بر ثانیه است که بسته به نیاز پایین دست متغیر است.

معاون سد گتوند تاکید می کند: پیش بینی می شود تا یکی دو سال آینده جرم نمکی که ایجاد نگرانی کرده است به کلی انحلال پیدا کند و از بین برود. پایش های لحظه ای نشان دهنده این است که شرایط مخزن رو به بهبودی و پایداری است و نگرانی ما نسبت به روزهای اول آبگیری به مراتب کمتر است.

مستندات می خواهیم

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان در این بازدید از تشکیل یک کارگروه برای بررسی ترک های اطراف مخزن سد گتوند خبر می دهد و می گوید: برای جلوگیری از مشکل به یک کار تیمی و تحقیقاتی نیاز است.

هاشم بالدی با اشاره به اینکه این بازدید برای مشاهده میدانی منطقه و ترک ها بوده است می گوید: اظهار نظر درباره این پدیده گمانه زنی و بررسی نیاز دارد.

وی می افزاید: مسئولان سد برای پاسخگویی به هر منبع و مرجعی اعلام آمادگی کرده اند و می گویند مطالعات سد با استفاده از مشاوران خارجی و داخلی انجام شده. اما استانداری برای تصمیم گیری نیاز به مستندات دارد بنابراین ارائه گزارشات و مستندات را خواستار شده ایم.

سدی پر از حاشیه

سد گتوند در سال های اخیر آنقدر حاشیه برانگیز بوده که همه عملکرد سازنده اش (شرکت توسعه منابع آب و نیرو) بلکه وزارت نیرو را تحت الشعاع قرار داده است. باید منتظر بود و دید «ترک» ها یا «نشست» های اراضی نیز به بی خطری «گنبدهای نمکی» است؟

عکس ها : عبدالوهاب کروشاوی
گزارش از نادره وائلی زاده