در گذشته، اسکناس های منتشرشده در بیشتر کشورها را حداقل یک نفر امضا می کرد. این شیوه مبتنی بر یک سنت قدیمی مقدم بر خلق اسکناس است که در آن سندی رسمی معادل با پول کاغذی امروز منتشر میشد و تعهدات مالی معینی را میان دو طرف مشخص میکرد. همچنین انتقال سند همراه با تعهد مالی را نیز به طرف سوم امکان پذیر می نمود. علاوه بر این، سند مذکور دربردارنده امضا (و گاهی اوقات مهر) بود. در این روش، تعهد به لحاظ قانونی لازم الاجرا بود. علاوه بر پیروی از این سنت و دلالت های قانونی آن، وجود امضا روی اسکناسها میتواند عاملی برای جلوگیری از جعل آن و نیز محدودکردن تعداد اسکناسهای منتشرشده باشد؛ زیرا فرد یا افراد امضاکننده برای تعداد اسکناسهایی که میتوانند امضا نمایند با محدودیت مواجه هستند.

چه کسی اسکناس ها را منتشر می کند؟

اولین مسأله ای که در این بخش به آن پرداخته میشود، شناسایی مقام مسئول انتشار اسکناس است. رده های مهم سازمانی عبارت اند از:

* بانک مرکزی ملی

* یک مقام داخلی خارج از بانک مرکزی

* یک بانک مرکزی چندجانبه برای کشورهایی که بخشی از یک اتحادیه پولی هستند

* بانک مرکزی کشور دیگر (برای کشورهایی که پول رایج کشور خودشان را منتشر نمی ک‌نند).

یافته ها و نتایج اصلی در مورد کشورهای جهان به شرح زیر است:

- بانکهای مرکزی در بیش از سه چهارم کشورهای عضو صندوق بین المللی پول، مسئول انتشار اسکناس هستند. در تمام کشورهای منطقه آسیای میانه و خاورمیانه و نیز در دوسوم از کشورهای اروپا و زیر صحرای آفریقا، اسکناس های رایج توسط مقامات همان کشور منتشر می شوند.

- ایالات متحده تنها کشور عضو صندوق بین المللی پول است که در آن اسکناس های منتشرشده تعهد یک مقام داخلی خارج از بانک مرکزی است. در ایالات متحده، بدهی های مربوط به پول منتشرشده در ترازنامه خزانه داری وارد می شوند.

- چهار بانک مرکزی چندجانبه برای 33 کشور ( 18 درصد از کشورهای عضو صندوق بین المللی پول) اسکناس منتشر می ک‌نند. از چهار بانک فوق، دو بانک در آفریقا (بانک مرکزی کشورهای غرب آفریقا و بانک مرکزی کشورهای آفریقای مرکزی)، یک بانک در اروپا (بانک مرکزی اروپا) و یک بانک در نیمک‌ره غربی (بانک مرکزی کارائیب شرقی) هستند.

- اسکناس های منتشرشده توسط بانک مرکزی اروپا در 37درصد از کشورهای با درآمد بالا به کار می رفتند. علاوه بر 12 کشورعضو اتحادیه اروپا ( EU ) در پایان سال 2005 ، سان مارینو، آندورا، کوزوو، موناکو و ویتنام نیز از یورو استفاده کردند. در همان سال، مونته نگرو و صربستان در کی اتحادیه و به عنوان یک عضو از صندوق بین المللی پول بودند. پول رایج قانونی این اتحادیه در آن زمان دینار بود، اما پس از آن مونته نگرو به صورت یک جانبه از یورو استفاده کرد.

- هفت کشور از پول رایج کشور دیگر (دلار)استفاده میکردند ( 4 درصد از کل کشورهای مورد پژوهش) که چهار کشور در غرب اقیانوس آرام (جزایر مارشال، میکرونزی، پالائو و تیمور شرقی) و سه کشور در آمر کیای لاتین (پاناما، اکوادور و السالوادور) واقع شده اند.

چند امضا؟

184 کشور مورد مطالعه از لحاظ تعداد امضاهای روی اسکناسهای معاصر نیز بررسی شدند. خلاصه یافته ها و نتایج زیر به دست آمده است:

* روی 95 درصد از اسکناسها حداقل یک امضا وجود دارد.

اسکناسهای بدون امضا غیرمتداول هستند و تنها در هفت کشور مشاهده شدند (آذربایجان، بلاروس، لائوس، میانمار، روسیه، ویتنام و ازبکستان). در سه کشور دیگر (چین، ژاپن و جمهوری کره) نیز مهرهای چاپی (تمبر یا مهر)مورد استفاده قرار می گیرند.

* حدود نیمی از کشورها اسکناسهایی با دو امضا منتشر میک‌نند که در این میان بیشترین نسبت در زیر صحرای آفریقا (حدود

سه چهارم کشورها) و کمترین نسبت در اروپا ( کیسوم)می باشد.

* 39 درصد از کشورها تنها یک امضا بر روی اسکناسهای خود دارند که بیشتر آنها در اروپا واقع شده اند.

* بر روی هیچ یک از اسکناسهای معاصر بیشتر از سه امضا وجود ندارد و تنها هفت کشور از سه امضا بر روی اسکناسهای خود استفاده میک‌ردند (مجارستان و شش کشور در آمریکای جنوبی و مرکزی از جمله: بلیز، گوآتمالا، هائیتی، هندوراس، پرو و اروگوئه.)

* میان تعداد امضاهای موجود بر روی اسکناسها و سطح درآمد کشور منتشرکننده همبستگی وجود دارد. کشورهای با درآمد بالا دارای بزرگ ترین سهم نسبی از اسکناسهای با یک امضا هستند، در حالی که کشورهای با درآمد متوسط رو به پایین و کم درآمد سهم بیشتری از اسکناسهای دو امضایی دارند.

* دو بانک مرکزی چندجانبه آفریقایی دو امضا و بانک مرکزی اروپا و بانک مرکزی کارائیب شرقی تنها یک امضا بر روی اسکناسهای خود دارند.

چه کسی امضا می کند؟

براساس تحقیقات، شش طبقه مختلف از امضاکنندگان اسکناسهای معاصر به ترتیب زیر است:

رئیس شورای بانک مرکزی، رئیس کل بانک مرکزی، یک معاون رئیس کل بانک مرکزی، سایر مقامات رسمی بانک مرکزی، یک مقام رسمی از وزارت دارایی/ خزانه داری، و غیره. همانطور که انتظار میرود، مقام دقیق موقعیت های رسمی متفاوت است، برای مثال در برخی شرایط، رئیس شورای بانک مرکزی اشاره به رئیس جمهور دارد، در حالی که گاهی آن مقام بر رئیس کل دلالت دارد.

همانطور که بیان شد، اکثر امضاکنندگان اسکناسها مقامات رسمی بانک مرکزی هستند. در 120 مورد از 177 کشور عضو، تنها امضای موجود بر روی اسکناسها امضای مقامات رسمی بانک مرکزی بود و پس از آن ( 31 مورد) ترکیبی از امضای مقامات رسمی بانک مرکزی و خزانه داری/ وزارت دارایی وجود داشت.

همچنین این نتایج به دست می آید:

* تنها در چهار کشور اسکناسها صرفاً به وسیله مقامات رسمی خزانه داری امضا میشدند (آمر یکا با دو امضا، بوتان، ساموا و سنگاپور).

* اسکناسهای یورو تنها امضای رئیس بانک مرکزی اروپا را دربردارند.

3. ترکیبات غیرمعمول تر امضا شامل موارد زیر است:

 امضای یک مقام رسمی از وزارت دارایی و یک شخص خارج از وزارت دارایی (تونگا).

 امضای یک مقام رسمی خارج از بانک مرکزی و وزارت دارایی/ خزانه داری (بحرین، برونئی و عمان).

56 درصد از کشورها دو یا سه امضا بر روی اسکناسهای خود دارند.

نتایج حاصل از بررسی کشورها به شرح زیر هستند:

1. رایج ترین امضا، متعلق به رئیس کل بانک مرکزی با 155 مورد است که معادل با 85 درصد کشورهای عضو صندوق بین المللی پول و55 درصد از تمام امضاهای مشاهده شده می باشد.

2. دومین رتبه، متعلق به مقامات رسمی بانک مرکزی و مقامات رسمی وزارت دارایی/ خزانه داری می باشد که هر یک از آنها تقریباً در یک چهارم از اسکناس های کشورهای عضو مشاهده شده اند.

3. سه دسته باقی مانده در 4 تا 8 درصد از کشورهای عضو مشاهده شده اند.

تحلیل منطق های، تفاوت های مهم زیر را نشان می دهد:

* اسکناسهای کشورهای عضو واقع در زیر صحرای آفریقا به وسیله رئیس کل بانک مرکزی امضا می شوند و 44 درصد از آنها شامل امضای سایر مقامات رسمی بانک مرکزی نیز هستند.

* در نیمک‌ره غربی، امضای رئیس کل بانک مرکزی تقریباً در تمام کشورها استفاده می شود (به جز ایالات متحده). همچنین، تقریباً در 40 درصد از کشورها، امضای سایر مقامات رسمی بانک مرکزی و امضای مقامات رسمی وزارت دارایی به یک اندازه وجود دارد.

* امضای رئیس کل بانک مرکزی تقریباً در 90 درصد از اسکناس های کشورهای اروپایی وجود دارد، اما برجسته ترین ویژگی مشترک این است که هیچ یک از اسکناسها امضای مقامات رسمی وزارت دارایی را ندارند. همچنین 12 درصد از اسکناسهای کشورهای اروپایی، شامل امضای رئیس شورای بانک مرکزی میباشند که بالاترین سهم در تمام مناطق است.

* بر روی اسکناسهای 76 درصد از کشورهای خاورمیانه و شرق آسیا، امضای رئیس کل بانک مرکزی وجود دارد. نسبت امضای مقامات رسمی وزارت دارایی در این منطقه برابر با نسبت امضای مقامات رسمی وزارت دارایی در نیمک‌ره غربی و برابر با 38 درصد است.

در نهایت، 56 درصد از کشورهای آسیا و اقیانوس آرام، کمترین امضای رئیس کل بانک مرکزی را در میان مناطق دارند. ترکیب رایج در این منطقه، امضای رئیس کل بانک مرکزی و مقامات رسمی وزارت دارایی است که روی اسکناسهای 52 درصد از کشورها مشاهده میشود.

مشخصه اصلی توزیع امضاکنندگان براساس سطح درآمد کشورها این است که ترکیب رئیس کل و رئیس شورای بانک مرکزی برای کشورهای با درآمد بالا به وضوح دارای بیشترین سهم است. برای کشورهای با درآمد متوسط رو به پایین، امضای رئیس کل بانک مرکزی اغلب همراه با امضای مقام رسمی وزارت دارایی است، درحالی که برای کشورهای با درآمد متوسط رو به بالا و کشورهای کم درآمد، اغلب ترکیب رئیس کل و سایر مقامات رسمی بانک مرکزی متداول است.

شاخص استقلال بانک مرکزی

نتایج حاصل از بررسی امضاهای موجود روی اسکناسها می تواند برحسب درجه استقلال بانک مرکزی تفسیر شود. داده ها به وضوح نشان می دهند که در کشورهای با درآمد بالا (که در آنها بحث، بیشتر روی حفاظت از استقلال بانک مرکزی در برابر دستورالعملهای وزارت دارایی متمرکز است) اسکناسها دیگر دربردارنده امضای مقامات رسمی وزارت دارایی یا خزانه داری نمی باشند که این موضوع می تواند از شواهد نمادین درخصوص استقلال بیشتر بانک مرکزی باشد.

یک مثال شهودی، کشورهای اتحادیه اروپا در سال قبل از انتشار یورو میباشد. در پایان سال 2001 ، تعداد اعضای اتحادیه اروپا 15 کشور بودند و 12 کشور نیز به این اتحادیه پیوستند. در این کشورها، دستورالعمل جدید بدین صورت بود که فقط رئیس کل بانک مرکزی اروپا، اسکناسهای یورو را امضا کند، در حالی که پیش از این، دو امضا بر روی اسکناسهای بیشتر کشورها و سه امضا بر روی اسکناسهای اتریش و فرانسه وجود داشت. به خصوص، امضای مقامات رسمی وزارت دارایی ایرلند و وزارت دارایی لوکزامبورگ حذف شد.

در مقابل، اگرچه یک اسکناس رایج آمریکایی به عنوان «اسکناس بانک مرکزی» مشخص میشود، دو امضای موجود بر

روی تمام اسکناس های آمریکایی امضای مقامات رسمی خزانه داری آمر کیا هستند و امضای مقامات رسمی بانک مرکزی روی این اسکناسها وجود ندارد. خزانه داری، قدرت انتشار اسکناس های بی نام را دارد و در عمل، از سال 1863 تا 1971 این کار را انجام داد. همچنین خزانه داری، مسئولیت کامل بازخرید این اسکناسها و نیز تمام اسکناس های بانک مرکزی را می پذیرد.

این مقاله ترجمه مقاله زیر است:

Lonnberg, Ake. (2008). Who Signs the Banknotes?. Quarterly Journal of Central Banking, 18(3), 48-52.

مرجع: خبرانلاین ترجمه: لیلا علیزاده و سودابه سراج