مدیریت تجهیز و تخصیص منابع در بازار پول را بانکداری می‌گویند و در واقع مجموعه‌ای از فعالیت‌ها در عملیات بانکی، شامل سیاستگذاری و برنامه‌ریزی و سازماندهی و اجرا، نظام بانکداری نام دارد.

نظام بانکداری پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل و رویه منسجم‌تری به خود گرفت و تا به امروز دستخوش تغییر و تحولاتی با فراز و نشیب شده است.

در استان خوزستان که وضعیت بانک‌ها با مشکلات ریز و درشتی همراه است با وجود منابع بزرگی چون نفت و گاز و سرازیر شدن میزان درآمدهای ناشی از این شرکت‌های بزرگ اما روند توسعه و درآمدزایی بانک‌ها سیر نزولی به خود گرفته و نسبت به آنچه که انتظار می‌رود قابل قبول مردم و البته خود مسئولان نیست.

استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز در گفت و گویی به تشریح در خصوص وضعیت بانکداری استان خوزستان و تغییر و تحولات و نقاط قوت و ضعف این بخش به ویژه در بخش اقتصاد پرداخت .

در ابتدا تعریفی از عملکرد بانک‌ها داشته باشید و توضیح دهید بانکداری در کشور ما چه وضعیتی دارد؟

بانک هم چون سایر بنگاه‌های اقتصادی به دنبال حداکثر سود و نفعش است حتی اگر دولتی باشد. البته بانک اگر دولتی باشد تابع سیاست‌های دولت می‌شود و الزاما به دنبال حداکثر سود نیست اما به هر حال همه بنگاه‌های اقتصادی چه دولتی و چه غیردولتی به دنبال کسب بیشترین میزان سود هستند.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بانکداری اسلامی شد و همیشه سوال این بوده که اسلامی بودن نقش مثبت و موثرتری در عملکرد بانک‌ها داشته یا اینکه بانک‌ها را کارآمدتر کرده است یا خیر؟

به نظر من در موقعیت کنونی، سیستم بانکداری ما متاثر از بخش دولتی ناکارا است و فرصت این وجود ندارد که بتوان موشکافی کرد که این ناکارآیی به دلیل ساختار اسلامی بودنش است و یا ضعف مدیریت دولتی! البته حدس من دومی است زیرا بدون در نظر گرفتن برداشتن نرخ بهره و اجرای سیستم بانکداری اسلامی، مهمترین اصل را باید در مدیریت کارآمد بانکداری به اجرا گذاشت.

آنچه امروز به شدت بانک‌ها با آن درگیر هستند نرخ‌های سود بسیار بالاست، علت این امر را در چه می‌بینید؟

افزایش نرخ سود در سیستم بانکداری ایران به دلیل بالا بودن نرخ تورم است، معمولا نرخ سود باید همیشه بالاتر از نرخ تورم باشد تا سپرده‌گذاران دچار ضرر و زیان نشوند. در چند سال گذشته به ویژه از سال‌های 85 به امروز که تلاش بر این بوده است که نرخ بهره کاهش پیدا کند سپرده‌گذاران ما عمدتا دچار زیان می‌شدند زیرا سودی که دریافت می‌کردند بسیار پایین‌تر از تورم بود و ارزش سودشان در سال کم می‌شد.

در این صورت دلالی در بانکداری صورت می‌گیرد...

بانک‌ها هر موقع ببینند بخش تولید ما سود زیادی ندارد گرایش به سمت فعالیت‌های دلالی پیدا می‌کنند و متاسفانه این امر حقیقتی‌ست که طی چند سال گذشته برای سیستم بانکداری کشور به وقوع پیوسته است زیرا تولید با موانع زیادی مواجه بوده و به همین دلیل سودآور نیست.

در سال‌های اخیر چرا روند پرداخت تسهیلات بانکی به متقاضیان بسیار سخت و تقریبا غیرممکن شده است؟

دیدگاه من این است که در مجموع دستگاه‌های اجرایی و اداری و سازمان‌هایی که در خوزستان هستند چه دولتی و چه خصوصی، به طور کلی ناکاراتر از دستگاه‌های مشابه در کل کشور هستند. در حال حاضر اگر در سطح استان تسهیلات کم پرداخت می‌شود و یا به سختی به متقاضیان اعطا می‌شود بخشی از آن به مسائل اقتصادی کشور برمی‌گردد؛ به ویژه امسال که با وضعیت مطلوبی در عرصه اقتصادی روبه رو نبودیم زیرا اعلام شده که در سال جاری رشد اقتصادی حدود 6 درصد رشد منفی داشته و نرخ تورم 40 درصد است. این نابسامانی‌ها به همه دستگاه‌ها تسری پیدا می‌کند که بانک‌ها هم یکی از آنهاست. به همین دلیل نرخ بهره‌شان نسبت به نرخ تورم پایین است. اما در مجموع آنچه که در مورد سیستم بانکداری خوزستان مسلم است ناکارآیی سیستم بانکداری نسبت به سایر استان‌های پیشرفته در کشورمان است.

آیا بانک‌های خوزستان سپرده‌های موجود در استان را به ویژه از شرکت‌ها و واحدهای ملی موجود در منطقه توانسته‌اند جمع‌آوری کنند یا خیر؟

شرکت‌های ملی موجود در خوزستان از جمله بنادر، آب و برق، شرکت نفت، پتروشیمی‌ها، توسعه نیشکرها و صنایع ذوب و فلزی به دلیل بی‌تدبیری همیشگی مدیریت استان، نفعشان به خوزستان کمتر رسیده و ضررشان بیشتر متحمل شهرهای آن شده است. یکی از این دلایل این است که بنگاه‌های بزرگ معمولا خیلی بانک‌های استان را قبول ندارند و سپرده‌های عمده و اساسی‌شان را در بانک‌های تهران ذخیره می‌کنند بنابراین بانک‌های خوزستان از منابع اصلی این استان محروم هستند که این امر یکی از دیگر مشکلاتی‌ست که بانکداری استان با آن مواجه است.

دلیل بی‌توجهی سپرده گذاری این منابع ملی و شرکت‌های بزرگ در بانک‌های استان چیست؟

نه اینکه فقط بانک‌های استان را قبول ندارند، خیر؛ این منابع هر کدام به اندازه یک کشور خود را بزرگ و وسیع می‌بینند، مسئولان این شرکت‌ها خود را حد وزیر می‌بینند و مسئولان محلی را در حدی نمی‌دانند که بتوانند با آنها ارتباط موازین برقرار کنند به همین دلیل سپرده‌های عظیم را خارج از استان قرار می‌دهند. بیمه، پیمانکار و هیچ بخشی از خوزستان را قبول ندارند. به همین دلیل است که شهرهایی چون آبادان و اهواز بعد از مشهد بیشترین حجم تردد پروازی را به خود اختصاص داده است که دلیل این امر نیز رفت و آمد مسئولان این شرکت‌هاست که به دلیل ساز و کاری که برای آنها تعریف شده تنها ضررشان متوجه خوزستان می‌شود و سود و نفع را از استان به یغما می‌برند. این منابع با دادن سود اندک به استان، مشکلات و دردسرهایشان برای مردم و مناطق مختلف خوزستان رسوب می‌کند.

اهکار شما برای برون رفت از این وضعیت چیست و اینکه خوزستان تا چه زمان باید شاهد تحمل چنین خساراتی باشد؟

یک طرحی را به عنوان الگوی توسعه خوزستان با حجم 40 - 50 صفحه نوشتم که یکی دو ماه پیش منتشر شد. پیشنهادم این است برای اینکه منافع ملی یا محلی و استانی این شرکت‌های بزرگ به منطقه برسد و زیان‌هایشان به حداقل کاهش یابد بهترین راه این است که مدیریت استان در حدی باشد که در برنامه‌ریزی این شرکت‌های استان و یا واحدهای ملی مشارکت داشته باشد. همچنین پیشنهادم این بود که استانداری که منصوب می‌کنند در حد یک وزیر موفق و باتجربه باشد تا بتواند از موضع بالا با این شرکت‌ها برخورد کند. متاسفانه این ساختار در کشور وجود ندارد و چون واحدهای محلی ما به شدت ضعیف هستند و نقش عمده‌ای در تولید ملی کشور دارند حتی دولت مرکزی هم اجازه نمی‌دهد زیرمجموعه واحدهای ضعیف استان قرار بگیرند بنابراین در شرایط کنونی چنین امری میسر نیست.

بحث فساد مالی در بانکداری و واسطه‌گری را در استان چگونه ارزیابی می‌کنید؟ در این زمینه خوزستان تفاوتی با دیگر استان‌های کشور از لحاظ شدت و ضعف دارد یا خیر؟

متاسفانه این مسئله در کل کشور یکسان است. افرادی که به دنبال رانت و سوءاستفاده هستند از درزهای موجود در قوانین استفاده می‌کنند برخی مواقع الزاما خلاف قانون نیست اما از شکاف‌های قانونی بهره می‌برند و دست به چنین اقداماتی می‌زنند. از سویی دستگاه‌های نظارتی ضعیف است و از سویی دیگر فساد اداری به گسترش این واسطه‌گری و دلالی‌ها کمک می‌کند اما خوزستان با توجه به حجم پولی که از شرکت‌های ملی به استان وارد می‌شود زیاد است زمینه این فساد بیشتر خواهد بود.

از نقش بانک‌های خوزستان در خصوص ارتقای بخش تولیدی و تعاونی نظیر کشاورزی و ... بگویید.

به دلیل اینکه تولید را با مشکلات و موانع زیادی مواجه کرده‌ایم بانک‌ها هم خیلی رغبت ندارند که در بخش تولید فعالیت کنند زیرا این بخش را سودآور نمی‌بینند به همین دلیل به دلالی روی می‌‌آورند. واحدهای دلالی پرسود هستند و زودبازده؛ چون قاعدتا از نظارت‌های مالیاتی به دور هستند. بانک‌ها هم به دلیل خصلت به دنبال سود بودنشان، از این فعالیت‌ها دوری می‌کنند. مگر اینکه بانک‌های دولتی را برای مشارکت در فعالیت‌های تولیدی تشویق کنیم.

دلالی در بانکداری را با ذکر مثال بیشتر توضیح دهید...

به عنوان مثال: تسهیلاتی را برای سرمایه‌گذاری در بخش تولیدی بگیرند و با توجه به سودآور بودن کالا در شرایط موجود آن را به هزینه و سرمایه در ارز و طلا و موارد مشابه اختصاص دهند. ساز و کارها هم طوری طراحی می‌کنند که ردی از دلالی آنها بر جای نماند. همیشه این امر بوده و متاسفانه از دید سیستم مالیاتی هم به راحتی مخفی مانده است.

بانک‌ها تا چه اندازه در مهار تورم و آرام کردن بحران‌های اقتصادی تاثیرگذار خواهند بود؟

بانک‌ها از نهادهایی هستند که می‌توانند پولی را که بانک مرکزی منتشر می‌کند و به آن پایه پولی گفته می‌شود چندین برابر کنند. بانک‌ها نقش موثری در تورم و مهار آن دارند به ویژه آنکه بخشی از تورم ناشی از افزایش نقدینگی‌ست. البته بانک مرکزی باید طوری سیاست‌های خود را تعریف کند که بانک‌ها قدرت واقعی‌شان کم و یا زیاد شود و بر همین اساس نرخ تورم را مشخص کنند. بانک مرکزی با مقررات خود می‌تواند بانک‌های دیگر را تحت کنترل درآورد و میزان دریافت و پرداخت وام‌های آنها را تحت شعاع قرار دهد. اما سیستم دلالی در بانکداری ارتباطی به بانک مرکزی ندارد و بحثش کاملا جداست.

دلیل عدم پرداخت وام‌های تکلیفی چون ازدواج در شهرهای مختلف استان چیست؟ زیرا درصد بسیاری از زوج‌های جوان این روزها برای دریافت این تسهیلات با مشکلاتی مشابه مواجه هستند که راهی جز صبوری و در انتظار نشستن ندارند...

 این نوع وام‌ها زیاد مورد قبول بانک‌ها نیستند. این موضوع به سیاست‌های مدیریت بانک‌ها برمی‌گردد و ارتباطی به تکلیف تعیین شده دولت برای آنها ندارد. زیرا بانک‌ها دوست دارند پولشان را جایی بدهند که برای آنها سود بالاتری داشته باشد. این عدم هماهنگی در پرداخت تسهیلات ازدواج و مسکن در بانک‌های مختلف از روسای بانک‌ها سرچشمه می‌گیرد و تابع مقررات این افراد است. البته سوءتدبیرها در این میان نقش مهمی را ایفا می‌کنند و برای متقاضیان دریافت وام مشکل ساز می‌شوند.

در مورد بانک‌های خصوصی و نحوه عملکرد آنها چه نظری دارید؟

بانک‌های خصوصی با اینکه فضای رقابتی بین بانک‌ها ایجاد کرده‌اند و من نسبت به این بانک‌ها نظر خوبی ندارم. این بانک‌ها در ابتدای تاسیس‌ها تاثیر مثبتی داشتند اما امروز علاوه بر این بخش، تعداد بسیاری صندوق‌های قرض الحسنه و موسسات مالی اعتباری راه‌اندازی شده که حجم بسیار زیادشان نشان از بیمار بودن اقتصاد دارد. این بخش‌ها، فعالیت‌های دلالی را تا حد زیادی گسترش داده و کمک زیادی به تورم کرده‌اند؛ همانطور که اعلام شده در این زمینه 40 درصد در افزایش تورم نقش ایفا کرده‌اند. بانک‌های خصوصی خیلی گرایش به تبعیت از سیاست‌های دولت ندارند و تنها به سودشان می‌اندیشند. من فکر می‌کنم بانک‌های خصوصی قدرت بیشتری در جاخالی دادن از سیاست‌ها و قوانین دولت را دارند.

رشد قارچ‌گونه این بانک‌ها در طول سال‌های اخیر مطمئنا نشان از روی خوش دولت به این واحدهاست...

بله، تعداد زیادی از این بانک‌ها که در چهار، پنج سال اخیر راه‌اندازی شده‌اند به اختیار و اجازه دولت بوده اما جای تعجب اینجاست که مثلا خود رئیس بانک مرکزی می‌گوید بسیاری از بانک‌های خصوصی زیرمجموعه بانک مرکزی نیستند.

رویه و رویکرد این بانک‌های خصوصی در خوزستان چگونه است؟ آیا می‌توان آنها را در تعالی و رشد اقتصادی استان موثر دانست؟

می‌توانند، اما متاسفانه این کار را انجام نمی‌دهند. چون بخش تولید ما معیوب شده و دچار مشکل است بانک‌های خصوصی برای گرایش به این سمت و سو رغبت نشان نمی‌دهند. بخش تولید ما امروز سودآور نیست و این مهمترین دلیل بی‌توجهی بانک‌های خصوصی به بخش‌های تولیدی و به مراتب عدم کمک به شکوفایی بخش‌های اقتصادی خوزستان است. طبیعی‌ است که این بانک‌ها هم به سوی دلالی پیش می‌روند تا سود بیشتری عایدشان شود. پس، بخشی از معضلات هم به سیاست‌های کلی بر می‌گردد که باید موانع تولید را برداشت تا فعالیت‌های تولیدی سودآور شوند.

نقش بانک‌ها در تجارت الکترونیک را تشریح کنید؟

خوب است، البته در این قسمت بانک‌ها خودشان را به نحو مطلوب تجهیز کرده‌اند. در تجارت داخلی به طور ملی، بانک‌ها چون منابع و ثروت‌های خوبی داشته‌اند توانسته‌اند خود را تجهیز کنند و شاید بیشتر از سایر واحدها در این زمینه پیش رفته‌اند اما در تجارت بین الملل به دلیل مشکلات سیاسی که با دیگر کشورها داریم نتوانسته‌اند عملکرد خوبی داشته باشند و حداقل اینکه کارت‌های بین‌المللی را هنوز آماده نکرده‌اند و در این زمینه نیز فعلا افق روشنی ندارند. اما در مجموع تجهیزات الکترونیکی و استفاده از این تجهیزات خیلی پیش‌روتر از سایر بخش‌ها بوده است.

برگزاری نمایشگاه‌های بانکداری در سطح استان تا چه میزان در ارتقای وضعیت بانک‌ها و کمیت و کیفیت کار بانکداری تاثیرگذار است؟

من خیلی به این نمایشگاه‌ها اعتقادی ندارم و فقط هزینه تراشی است. بانک‌ها در حال حاضر آنقدر مشتری و سپرده دارند که نیازی به این اقدامات نباشد. البته با این اقدام رقابت داخلی بین بانک‌ها ایجاد می‌شود، بد هم نیست زیرا می‌توان سود سپرده‌ها را در رقابت افزایش داد و نتایج مثبتی حاصل کرد اما تاکنون این روند محقق نشده و با وجود این همه بانک، هنوز هیچ گرایشی به کاهش نرخ سود صورت نگرفته است.

با توجه به افزایش نرخ سودگذاری در بانک های خصوصی به نظر شما گرایش مردم بیشتر به سوی بانک‌های دولتی‌ست یا خصوصی؟

طبیعتا گرایش مردم بیشتر به سمت کسب حداکثر سود است اما بسیاری از مردم مجبورند با بانک‌های دولتی کار کنند زیرا دستگاه‌های اجرایی آنها به این بانک‌ها وابسته‌اند.

یعنی دولت در حال مدیریت توزیع پول و سرمایه مردم بین بانک‌های دولتی و خصوصی‌ است؟

بله خب. البته بانک‌های محلی هم چه خصوصی و چه دولتی چون نیاز به سپرده دارند در خصوص رایزنی با ادارات برای واریز حقوق کارمندان و پرسنل نقش دارند و این امر رقابت بین بانک‌ها ایجاد می‌کند. همانطور که می‌دانیم بانک‌ها با سپرده‌هایشان است که مانور می‌دهند و اگر سپرده نداشته باشند امکان پرداخت تسهیلات ندارند به همین دلیل بانکداران به دنبال سپرده‌گذاران بیشتر هستند.

این موضوع در سطح استان خوزستان چگونه است؟

در سطح استان با توجه به اینکه واحدهای بزرگ و ملی زیاد است جای سودآوری و نفع زیاد است فقط نیاز به ترغیب و تشویق دارند که حقوق کارمندان و پرسنل خود را وابسته به بانک‌ها کنند که این امر در صورت تقویت تحقق گردش مالی در خوزستان نقش بسیار موثری ایفا خواهد کرد.

به عنوان سوال آخر، مهمترین مشکل بانک‌های خوزستان چیست؟

مشکل بانک‌های خوزستان با سایر بانک‌های کشور تفاوت زیادی ندارد اما در مجموع همان ناکارآیی سیستم مدیریت و شاید خلا ناشی از پول‌های شرکت‌ها و منابع اصلی و بزرگ ملی و محروم بودن بانک‌های استان از این منابع را به عنوان مهمترین مشکل بانک‌های استان می‌توان عنوان کرد.

گفتگو از مریم خبازی