نقش آموزش و پرورش در توسعه استان خوزستان

اگر توسعه را، افزایش قابلیت و توان یک جامعه در بهروری از تواناییها و ظرفیت های تاریخی، اجتماعی، اقتصادی ، انسانی و طبیعی  بدانیم، باید بپذیریم استان خوزستان در توسعه نیآفتگی، بسیار توسعه یافته است. عقبه تاریخی  بیش از 2000 سال فرهنگ تمدنی پیش از اسلام ، قرار داشتن در دروازه ورود تمدن اسلامی به ایران، منابع عظیم اقتصادی ( آب، زمین، نفت و گاز) ، منابع اجتماعی عظیم تر ( وجود اقوام و ملل کوناکون ساکن درخوزستان)، وجود موسسات فرهنگی اثر گزار در رشد و توسعه  در یکصد سال گذشته، از امتیازات نسبی استان خوزستان است. با این همه استان ما به لحاظ شاخص های توسعه در نقطه ای قرار دارد که تعجب هر کارشناسی را بر می انگیزاند. حلقه مفقوده توسعه نیآفتگی ما کجاست؟ راستی مشكل ما چیست؟ چرا؟ پیوسته مشغول گذراندن یك سیكل معیوب و عقیم هستیم؟! واقعیت آن است مسئله توسعه نیافتگی استان خوزستان پدیده ای است که بدون توجه به روند توسعه در کل کشور قابل نقد و بررسی نمی باشد.

برخی معتقدند علت واماندگی استان خوزستان فقدان منابع سرمایه گذاری در زیرساختها و منابع مادی لازم برای پیشرفت است و برای رسیدن به نقطه مطلوب باید منابع بیشتری را صرف زیرساختهای مادی و امکانات زیر بنایی از جمله، توسعه راه ها و شبکه حمل نقل جاده ای و ریلی، توسعه شبکه های بهداشت و درمان و .....نمود.

نگارنده مقاله ضمن تایید این مسئله و تاکید بر  توسعه زیر ساختهای مادی استان برای جبران بخشی عقب ماندگی خود نسبت به استانهای برخوردار، آن را کافی ندانسته و معتقدم فقدان سرمایه گذاری کافی در بخش تربیت نیروی انسانی عامل مهمتر توسعه نیآفتگی ماست و اگر قرار باشد تحولی اتفاق بگیرد باید سرمایه گذاری در بخش منابع انسانی در اولویت قرار دهیم.

اگر بپذیریم «ما انسان ها آن گونه زندگی می کنیم که می اندیشیم و تربیت شده ایم) معنایش این است دانش ودانایی ملی، بنیاد حیات ملی ماست. دست یابی به هر هدفی به میزان و عمق این دانایی همگانی بستگی دارد. اگر از موقعیت فعلی راضی نیستیم اگر بدنبال توسعه و پیشرفتیم، هر تعبیری هم از توسعه داشته باشیم و یا در توسعه هر هدفی را دنبال کنیم، باید ابتدا برویم سراغ نیروی انسانی کار بلد . وقتی صحبت از نیروی انسانی می شود پای آموزش و پرورش به میان می آید زیرا، در دنیای ما انسانها، این آموزش و پرورش است که متکفل تربیت نیروی انسانی است.

لذا، برای  برون رفت از مشکل توسعه نیآفتگی و عبور از گردنه های صعب العبور تغییرات اجتماعی لازم در دوره گذار (از عقب ماندگی به توسعه یافتگی)، لازم است آموزش و پرورش بطور جدی مورد توجه قرار گیرد و صرفه نظر از فرصت سوزی هایی که تاکنون در مهندسی امکانات صورت گرفته، سهم آن را  در روند توسعه  جدی تر بگیریم. مطالعات و تجربیات بین المللی همه کشور های توسعه یافته بیانگر این نکته اساسی است که راه توسعه پایدار و همه جانبه  لزوما باید از بستر توسعه نیروی انسانی بگذرد. به عبارت دیگر سرمایه گذاری در تربیت نیروی انسانی پیش شرط و هسته اصلی موفقیت محسوب می شود.

درست است سرمایه گذاری در بخش نیروی انسانی دیر بازده است اما نباید از نظر دور داشت وقتی نیروی انسانی در سایه سرمایه گذاری در بخش آموزش و پرورش به سرمایه انسانی اثر بخش تبدیل می گردد ثروتی در جامعه شکل می گیرد که نتایج آن را به شکل پایدار می توان در نسل های بعدی نیز مشاهده کرد.  کنش فردی و اجتماعی افراد اعم از رفتار، گفتار،تولید، مصرف، بهداشت، نرخ جمعیت و .... و در نتیجه در بهروری و بهینه کردن فرآورده ها و هزینه های فرهنگی ، اجتماعی، بهداشتی ، قضایی ، و ... از کمترین نتایج آن است جامعه دانش بنیاد قدرت حل مسئله، درک موقعیت و انتخاب بهتر را به مراتب بیش از جامعه فاقد دانایی در اختیار دارد. کشور های آلمان و ژاپن در دو جنگ جهانی اول و دوم آسیب های بسیاری دیدند ولی همچنان امروزه جزو توسعه یافته ترین کشورها محسوب می شوند. توسعه در این کشورها محصول منابع مادی و ذخایر انرژی موجود در جامعه نیست که محصول اندیشه های آماده ایی است که می توانند هر ویرانه ایی را آباد کنند. جالب است که بدانیم نرخ کار مفید و نرخ مطالعه در این کشور ها از سرانه های بالا در دنیاست.

سالهاست دولت ها در ایران سعی کرده اند توجه به آموزش و پرورش را افزایش دهند از این رو سالانه حدود 15درصد از بودجه و منابع دولتی در آموزش و پرورش هزینه می‌شود، اما با توجه حجم گسترده و پوشش وسیع فعالیتهای آن ، حدودا 95 درصد این بودجه، صرف هزینه‌های جاری و پرسنلی می‌شود (در کشورهای دیگر این نسبت حداکثر 70 درصد است) و قاعدتاً دیگر چیزی برای بالا بردن كیفیت و به روز كردن معلمان و سیستم آموزشی و تجهیز مدارس كه اغلب فرسوده و غیر استاندارد هستند باقی نمی‌ماند.

متاسفانه اقتصاد و منابع کنونی آموزش و پرورش چنان نا کافی است که معلمانش به پدیده نامطلوب اضافه‌كاری یا شغل دوم  سالهاست رو آورده اند و این به معنای نابود شدن تدریجی کسوت معلمی است که باید در مقام ساختن جامعه از اقتدار و اعتماد بنفس شایانی برخوردار باشد ؛ سالهاست در کشور حرفه معلمی‌در حال زوال و نسل معلمان واقعی در حال نابودی است و در استان ما بدلیل محرومیتها و احساس تبعیض این مشکل مضاعف تر است. ممکن است شما سوال کنید آسمان آموزش و پرورش در سراسر کشور یکسان است پس چرا،  روند توسعه انسانی و تکنولوژیک در برخی استانها بهتر از استان خوزستان است. پاسخ این سوال را باید در چند مسئله جستجو کرد که مهمترین آن فرار مغزها از استانهایی نظیر خوزستان به آن مناطق است آنها با سرمایه های مادی و معنوی در حال فرار استانهایی چون ما خود را بهسازی می کنند. در بحث فرار سرمایه های انسانی همان نسبتی که بین روستا ها با اهواز وجود دارد بین استان ما با سایر استانهای برخوردار نیز دیده می شود ( بین کشور ما و کشورهای توسعه یافته نیز ) هر چند عوامل طبیعی ، فرهنگی ، توزیع ناعادلانه منابع ملی و .... نیز در آن بی تاثیر نمی باشد.

متأسفانه به رغم همه نقش و اهمیتی كه نظام آموزشی در اعتلا و انحطاط، و توسعه و عقب ماندگی جامعه دارد، ما فرهنگیان هنوز قادر به احراز جایگاه واقعی خود در نظام مدیریت سیاسی- اجتماعی و فرهنگی .... نشده ‌ایم و همچنان در ذهن مسئولان ارشد نظام و در زندگی مردم نه تنها «سوژه اصلی» كه مسأله‌ای فرعی قابل بررسی هم به حساب نمی آییم تا زمانی که نسبت به اصلی ترین مسئله توسعه و پیشرفت کشور یعنی نهاد تاثیر گذار بر تربیت نیروی انسانی بی توجهیم همین آش است و همین کاسه و مائیم سوالات تکراری ( که چرا ، کشورهایی که در مجاورت استان ما در ابتداء انقلاب بادیه نشین بودند امروز به قبلگاه سفرهای خارجی مردم  تبدیل شده و درآمد سرانه آنها ده ها برابر درآمد مردم ماست) که چرا؟ پیوسته مشغول گذراندن یك سیكل معیوب و عقیم هستیم؟