چغامیش دزفول؛ زادگاه موسیقی و دریانوردی بشر  

 کهن‌ترین سند دریانوردی، قدیمی‌ترین سند موسیقی و مهمترین مرکز کتابت و شهرنشینی بشر از جمله اسنادی است که در کاوش های باستان شناسی در تپه‌های چغامیش دزفول کشف شده است.

چغامیش شهری از دوران پیش از اختراع خط است که پیش از دوران شکوفایی شوش به عنوان منطقه مهم کشاورزی و اقتصادی مطرح بوده است.

تپه‌های باستانی چغامیش دزفول با قدمت پنج هزار سال پیش از میلاد گنجینه اطلاعاتی کاملی از دوران متعلق به هفتمین هزاره پیش از میلاد تا شکوفایی کامل تمدن شوش است.
در جنوب شرقی شهرستان دزفول و حدفاصل بین دزفول و شوشتر، تپه‌های میان رودخانه دز و کارون از یک تپه بزرگ و نسبتا مرتفع و چند تپه کوچک تشکیل شده‌اند.

این تپه‌ها روزگاری پوشیده از کوزه شکسته‌های فراوانی بود که پس از نخستین مطالعه و بررسی روشن شد از عهد پیش از خط باقی‌مانده‌اند.

کشف‌هایی که تاریخ را بازنویسی کردند؛ نخستین ارکستر جهان روی یک مهر!

قدیمی‌ترین سند از تاریخ موسیقی ایران و جهان که تاکنون بدست آمده مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد است که تاریخ موسیقی ایران را به پنج هزار سال قبل می‌رساند.

به دنبال کاوش‌های باستان شناسان خارجی در منطقه چغامیش دزفول مهری استوانه‌ای شکل کشف شد که در نوع خود بی‌نظیر بود؛ این مهر که متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد است کهن‌ترین ارکستر جهان را نشان می‌دهد.
پرفسور دلوگاز یکی از کاشفان این مهر درباره این اثر ارزشمند باستانی گفته است: این نخستین سندی است که بشر از موسیقی به شکل هنری سازمان یافته دارد.
باستان شناسان آمریکایی کاوش‌های خود را در تپه‌های چغامیش به سرپرستی پرفسور دلو گاز و هلن کانتر از اساتید دانشگاه شیکاگو انجام دادند.
این باستان شناسان در طول کاوش خود در سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۶ موفق شدند آثار و اشیای ارزنده و توده‌های بزرگی از سفال دوره پیدایش خط را در تپه‌های چغامیش کشف کنند.

آغاز کتابت؛ از خشت تا خط

چغامیش یکی از مراکز مهم آغاز کتابت و شهرنشینی در ایران به شمار می‌رود و تعداد زیادی الواح گلی (شمارشی)، قطعات، ظروف و کاسه‌های سفالی که از سفالینه‌های شاخص دوره آغاز کتابت است، از این تپه بدست آمده است.
هلن کانتر از اعضای هیات حفاری و باستان شناسی دانشگاه شیکاگو از تپه‌های چغامیش دزفول به عنوان شهری از سپیده دم تاریخ نام برده است.
از خشت نوشته‌های هشت هزار ساله چغامیش دزفول به عنوان نخستین ابزار مبادله اقتصادی بشر نام برده می‌شود.

این خشت نوشته‌های کوچک که ابعاد آنها بین هفت تا ۱۰ سانتیمتر است در سال ۱۳۱۶ در حفاری‌های مشترک ایران و موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو در تپه‌های چغامیش دزفول کشف شدند.

در این حفاری‌ها تعداد ۲۶۴ کتیبه گل نوشته با ارزش کشف شد که این گل نوشته‌ها به آمریکا منتقل و پس از سال‌ها تعداد ۱۰۸ کتیبه اردیبهشت سال گذشته به ایران بازگردانده شد.
این خشت نوشته‌ها مربوط به پیش از میلاد و حدود هشت هزار سال پیش است که در چغامیش کشف شدند.

خشت نوشته‌ها که در مبادلات تجاری آن دوران استفاده می‌شدند مربوط به زمانی هستند که برای نخستین بار سکونتگاه بشر از کوه به سمت دشت منتقل و بشر در دشت چغامیش مستقر شد.

مساحت محوطه باستانی چغامیش دزفول ۱۵ هکتار تخمین زده شده که الحاقات دیگری نیز با فاصله از آن وجود دارد.
علاوه بر تپه اصلی چغامیش که با شماره ۴۸۷ در سال ۱۳۴۴ به ثبت ملی رسیده است، ۱۰ تا ۱۵ تپه دیگر نیز که جزو حریم این محوطه باستانی هستند، تعیین حریم شده‌اند.
بسیاری از اشیا و آثار باستانی کشف شده در چغامیش دزفول در موزه شیکاگوی آمریکا نگهداری می‌شوند.

چغامیش؛ گنجی که هنوز ناتمام مانده است

به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول، چغامیش بزرگترین محوطه پیش از تاریخ و آغاز تاریخ در محدوده کوه‌های زاگرس و بین دزفول و شوشتر است که بیش از ۱۷ هکتار وسعت دارد.
حمیدرضا خادم با بیان اینکه این محوطه ۱۱ فصل کاوش را پشت سر گذاشته است، افزود: کاوش‌ها از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۸۷ توسط موسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو به سرپرستی پرفسور دلو گاز و هلن کانتر انجام شد و از فصل چهارم تا دهم نیز دانشگاه کالیفرنیا کاوش‌هایی در چغامیش انجام داد.

وی با بیان اینکه چغامیش از اواخر هزاره ششم تا هزاره چهارم پیش از میلاد نقش کلیدی در توسعه فرهنگ اجتماع منطقه داشته است، ادامه داد: قدمت این اثر تاریخی حدود هشت هزار سال است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول بیان کرد: دوره پیش از سفال از دوره‌های تاریخی چغامیش مربوط به حدود ۶ هزار و ۸۰۰ سال پیش از میلاد و قوی‌ترین استقرارهای اسکانی در جنوب غرب ایران را داشته است.
خادم تصریح کرد: نشانه‌هایی از کشاورزی، خانه‌های گلی و کارگاه‌های کوچک سفالی در چغامیش وجود داشته که نشان می‌دهد از آن زمان همه چیز برنامه‌ریزی شده است.
به گفته وی، خط نگاری پیش از خط میخی نیز مربوط به دوره سفالی چغامیش است و پیدایش ساختارهای اجتماعی پیچیده نیز در چغامیش مشاهده شده است.

رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول گفت: چغامیش، مرکز فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی منطقه بوده و ابزارهای کشاورزی تزیینی نشانه کشاورزی در آن زمان بوده و شکل‌گیری کلونی‌های اجتماعی و زندگی سازمان یافته است.

وی افزود: نخستین پایگاه‌های اولیه تمدن ایرانی که تاثیر زیادی در جامعه شهرنشینی داشته نیز در چغامیش تشکیل شده است.

خادم بیان کرد: چغامیش نه تنها یکی از محوطه‌های تاریخی ایران بلکه تمدن بین النهرین بوده که پیشینه تمدن عیلامی‌ها نیز مربوط به این زمان است.

وی با بیان اینکه میراث‌دار چنین گنجینه تاریخی ارزشمندی هستیم و باید حافظ آن باشیم، ادامه داد: امید است زمینه کاوش‌های بعدی نیز فراهم شود و بتوانیم لایه‌هایی از تمدن ایران را از زیر خاک بیرون بیاوریم.

لزوم برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی درخصوص چغامیش

به گزارش ایرنا، چندی پیش همایش بزرگداشت روز چغامیش، کهن ترین شهر ایران باستان با حضور علاقه‌مندان میراث فرهنگی در محل تپه‌های باستانی برگزار و بر لزوم توجه به تپه‌ها و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای حضور گردشگران و مورخان ایرانی و خارجی تاکید شد.

ضمن قدردانی از برگزاری این همایش انتظار می‌رود همایش‌هایی در سطح ملی و بین المللی برای شناساندن بهتر شهر باستانی چغامیش برگزار شود.