نیچیت، هنر اصیل عشایر دزفول
هنر نیچیتبافی یکی از صنایع دستی و مشاغل سنتی ارزشمند دزفول است که طی دهههای اخیر از ارزشهای کاربردی آن کاسته شده است و همین امر در کمیت و کیفیت تولید آن اثرگذار بوده است.
نیچیت نوعی پرده یا حصیر تزئینی است که اغلب برای پوشاندن ورودیها یا ایجاد سایهبان در تابستانهای گرم خوزستان و همجنین ایجاد حایل و جداکننده به کار میرفته است.
ماده اولیه اصلی نی چیت، نیهای منطقه است که پس از برداشت و خشک شدن، با استفاده از نخهای رنگی پشمی یا پنبهای به یکدیگر بافته و محکم میشوند.
ویژگی منحصر به فرد نیچیت، طرحهای هندسی و رنگارنگی است که با مهارت خاصی توسط بافنده روی سطح نیها ایجاد میشود؛ این طرحها معمولا شامل اشکال لوزی، مربع یا نوارهای متقاطع هستند که با وارد کردن الیاف رنگی بین نیها شکل میگیرند.
در گذشته نیچیت علاوه بر کاربرد سایهبانی به عنوان عنصری تزئینی و خنککننده در ایوانها و اتاقها استفاده میشد، اما امروزه این هنر تقریبا رو به فراموشی است و تعداد کمی از هنرمندان قدیمی به بافت آن مشغول هستند.
احیای نی چیت در راستای غنای فرهنگی
زهرا گیتی فروز یکی از پژوهشگران حوزه میراث فرهنگی با معرفی این هنر زیبا میگوید: هنر نی چیت از دوران قاجار رواج یافته و در فصل تابستان به عنوان خنک کننده استفاده میشده است.
به گفته وی، گذشتهها که چند خانواده همراه با عروسها و پسرها در یک خانه ساکن میشدند برای رعایت آداب و اصول اخلاقی از محصولات این هنر زیبا به علت سبک و قابل حمل بودن برای ایجاد فضاهایی انعطاف پذیر استفاده میکردند.
در گذشته که اهالی منزل در پشت بام منازل میخوابیدند، نی چیت برای آسایش و راحتی اعضای خانواده استفاده میشد؛ نیچیتها صبح برچیده شده و پشت بام دوباره به عنوان فضایی یکپارچه برای کارهای روزانه مانند گذاشتن محصولات کشاورزی و تولید سایر محصولات خانگی مورد استفاده قرار میگرفت.
این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی میگوید: امروزه از این دستبافتهها به علت داشتن روزنههایی جهت عبور هوا برای سایهاندازی استفاده میشود و پشت پنجرهها یا جلوی بالکنها نصب میشود تا هم مانعی برای دید از بیرون به داخل فضاها ایجاد و هم با سایه اندازی از وارد شدن نور و گرما به داخل فضاها جلوگیری کند.
او ادامه میدهد: احیای مجدد این هنر ارزنده در مرحله تولید میتواند در اشتغالزایی و تقویت صنعت گردشگری و در نحوه استفاده میتواند در غنای فرهنگی دزفول و تقویت خردهفرهنگهای آن اثرگذار باشد.
جلوی فراموشی نی چیت را بگیریم
به گفته یکی از اهالی روستای ابوالحسن بخش سردشت دزفول که علاقه زیادی به توسعه گردشگری در منطقه دارد، هنر چیته یا نی چیت از زمان اجدادشان در این منطقه فعال بوده است.
محمدزمان دودانگه ادامه میدهد: مواد اولیه برای این هنر زیبا را از نیزارهای اطراف که متعلق به اهالی است تهیه کرده و نی چیتهایی برای اقامتگاههای گردشگری، تولید میکند.
وی که همراه با دیگر اعضای خانوادهاش به این هنر زیبا مشغول است برای تزیین و خنک کردن سیاه چادرها از این هنرهای دستباف استفاده میکند و برخی از آنها را نیز به فروش میرساند.
دودانگه میگوید: اغلب عشایر منطقه این هنر زیبا را برای استفاده چادرهای عشایری خود و پس از آن برای فروش تولید میکنند ضمن اینکه علاوه بر عشایر شهرستان دزفول، عشایر بختیاری و قشقایی سایر استانها نیز محصولات این هنر زیبا را تولید میکنند.
این هنرمند معتقد است اگر سرمایهای در اختیار اهالی این روستاها قرار گیرد بیشتر به سمت این هنر اصیل سوق مییابند و اجازه نمیدهند این هنر با اصالت به فراموشی سپرده شود.
صنعتی دستی که تولیدکننده آن مردان هستند
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول نیز در این باره به خبرنگار ایرنا میگوید: صنابع دستی در قول لر و به تبع آن ایل بختیاری مانند سایر اقوام ایرانی از جایگاه ویژهای برخوردار است هرچند در بین عشایر ایل بختیاری صنابع دستی مانند فرش یا به زبان محلی قالی، خورجین، جاجیم دارای شهرت خاصی هستند اما صنایع دستی دیگری نیز وجود دارد که به سادگی نباید از آنها گذشت.
به گفته حمیدرضا خادم، یکی از این صنایع چیته یا نی چیت است که از نیهای نصف شده و تنیده به هم با ظرافت و زیبایی خاصی توسط عشایر بختیاری بافته میشود.
طول نیها به گفته رییس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول، معمولا حدود یک تا ۱.۵ متر است و بعد از آماده شدن تعداد زیادی نی بافنده با ظرافت خاصی آنها را به هم تنیده و چیتههایی با اندازههای مختلفی درست میشود که طول بعضی از آنها به ۱۰ متر نیز میرسد؛ برخلاف سایر صنایع بافنده که بیشتر توسط بانوان عشایر بختیاری بافته میشود نی چیت یا چیته را بیشتر مردان بختیاری میبافند.
به گفته وی، اکنون از چیته به عنوان حفاظ به دور بهون یا سیاه چادر برای زیبایی و جلوگیری از ورود باد و گردخاک و نیز استفاده از آن جهت نگهداری از گوسفندان استفاده میشود.
حمایت از نی چیت برای اشتغال و جذب گردشگر
احیای هنرها و صنایع دستی اصیل گذشته به عنوان یکی از راهبردهای توسعه گردشگری میتواند ضمن استمرار تولیدات فاخر دستی، موجب جذب گردشگران به سمت دزفول شود که انتظار میرود مورد حمایت قرار گیرند.
صنایع دستی دزفول، با محوریت خراطی چوب (که دزفول را به شهر ملی خراطی ایران تبدیل کرده) و حصیربافی بهویژه تولید کپو (به دلیل وجود نخلستانها)، دارای اصالت و تنوع فرهنگی بسیار بالایی است که نقش مهمی در اقتصاد محلی ایفا میکند.
حوزه صنایع دستی این شهرستان از یک سو با چالشهایی نظیر مشکلات بازاریابی مدرن و انتقال به نسل جوان مواجه است، اما از سوی دیگر، به دلیل کیفیت و بومی بودن محصولات، ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری و صادرات دارد و حفظ آن نیازمند توجه ویژه، حمایتهای دولتی و استفاده از روشهای نوین فروش است.
