حدود ۹۰ درصد آب شیرین در بخش کشاورزی مصرف می‌شود/ بهره‌وری آب در کشاورزی ایران، یک‌پنجم میانگین جهانی
دکتر مهدی قمشی اظهار کرد: حجم آب شیرین حاصل از بارندگی که به صورت آب زیرزمینی قابل بهره‌برداری است و می‌توان آن را در بخش‌های مختلفی نظیر شرب، بهداشت، صنعت و کشاورزی استفاده کرد، پیش از این ۱۳۰ میلیارد مترمکعب بود که بر اساس آخرین برآوردها امسال به ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیارد مترمکعب رسیده است.
وی افزود: این میزان در سال‌های خشک به ۷۰ میلیارد مترمکعب و در سال‌های پربارش به ۱۶۰ میلیارد مترمکعب می‌رسد. با این وجود، میانگین فعلی حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود که باید بر اساس این مقدار برنامه‌ریزی کنیم.
قمشی ادامه داد: از نظر شاخص‌های علمی، نباید تمام این ۱۰۰ میلیارد متر مکعب را در بخش‌های شرب، بهداشت، صنعت و کشاورزی مصرف کنیم، زیرا محیط زیست و اکوسیستم نیز سهم عمده‌ای از این آب دارند.
نتوانسته‌ایم در بخش کشاورزی از آب به‌خوبی استفاده کنیم
وی بیان کرد: طبق قواعد جهانی، ۴۰ درصد از این آب را باید مصرف کنیم و ۶۰ درصد دیگر باید در بستر طبیعی خود باقی بماند تا وظیفه اکوسیستمی و زیست‌محیطی خود را انجام دهد. متأسفانه در سال‌های اخیر به این شاخص‌های جهانی توجهی نداشته‌ایم و بر تمام این ۱۰۰ میلیارد متر مکعب حساب باز کرده‌ایم. همچنین، با توجه به شرایط اقلیمی کشور، حدود ۹۰ درصد آب شیرین را در بخش کشاورزی مصرف می‌کنیم.
این استاد دانشگاه بیان کرد: از نظر اشتغال‌زایی، اگر کشوری عادی بودیم، پیشنهاد نمی‌شد این مقدار آب را در کشاورزی به کار ببریم بلکه باید بیشتر در صنعت مصرف می‌شد. در کشور ما، بهره‌وری آب در بخش صنعتی بیشتر از بخش کشاورزی است و با نُرم‌های جهانی مطابقت دارد اما با وجود مصرف ۹۰ درصدی آب در کشاورزی، بهره‌وری ما نسبت به متوسط جهانی یک‌پنجم است. بنابراین، نتوانسته‌ایم در بخش کشاورزی از آب به‌خوبی استفاده کنیم.
راندمان آبیاری در بخش کشاورزی بسیار پایین است
قمشی افزود: متأسفانه راندمان آبیاری ما در بخش کشاورزی بسیار پایین و حدود ۳۰ درصد است، در حالی که این مقدار در کشورهای دیگر به ۵۰ تا ۶۰ درصد می‌رسد. این نشان می‌دهد که با مقدار آبی که در کشاورزی مصرف می‌شود، می‌توان بهره‌وری را دو برابر افزایش داد. ما به ازای هر مترمکعب آبی که در بخش کشاورزی استفاده می‌کنیم، ۲۰ سنت به دست می‌آوریم، در حالی که در دنیا این مقدار یک دلار است.
وی اظهار کرد: طبق شاخص جهانی، در بخش صنعت هر مترمکعب آب ۲۰ دلار ارزش‌آفرینی دارد که در کشور ما نیز به همین میزان است. بنابراین در بخش صنعت مانند سایر کشورها بهره‌وری مناسبی داریم اما می‌توانستیم در این بخش بهتر عمل کنیم.
عضو هیات علمی گروه آب دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: در حالی که در دنیا از آب‌های غیرمتعارف استفاده می‌شود، ما همچنان از آب‌های شیرین بهره می‌بریم و صنایع آب‌بر را به دل کویر برده‌ایم و آب آن‌ها را از چاه‌ها و رودخانه‌ها تأمین می‌کنیم. در سایر کشورها، صنایع آب‌بر در کنار دریا مستقر می‌شوند، آب مورد نیاز را تصفیه می‌کنند و پساب را به دریا بازمی‌گردانند.
تولید فولاد در استان‌های کویری، سیاستی نادرست
قمشی تاکید کرد: متأسفانه در مدیریت صنایع آب‌بر خوب عمل نکرده‌ایم. امروز استان‌های کویری در حال تولید فولاد هستند که سیاست نادرستی بوده است. با این حال، بهره‌وری ما در بخش صنعت منطقی است و می‌توانیم صنایع را به سمت استفاده از آب‌های غیرمتعارف سوق دهیم.
وی بیان کرد: مشکل اصلی ما استفاده غیرمعقول از آب‌های شیرین است؛ به‌طوری که ۱۰۰ درصد متوسط تاریخی آب کشور را مصرف می‌کنیم که اشتباه است. این مقدار باید به ۵۰ تا ۶۰ درصد کاهش یابد، در حالی که هم‌اکنون ۹۵ درصد آب‌های شیرین را مصرف می‌کنیم و تنها ۵ درصد باقیمانده به صورت سیلاب از دسترس خارج می‌شود.
قمشی گفت: بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است که در کشور ما رویکردی نادرست محسوب می‌شود، در حالی که میانگین جهانی مصرف آب در کشاورزی ۷۰ درصد و در کشورهای توسعه‌یافته ۳۰ تا ۴۰ درصد است.
وی اظهار کرد: باید تحویل حجمی آب به کشاورز را در دستور کار قرار بدهیم، از کشت‌های آب‌بر جلوگیری کنیم و سیاست‌هایی اعمال کنیم تا به سمت کشاورزی کم آب‌بر برویم. وقتی که وارد سال خشک می‌شویم، به ستوه می‌آییم و صدایمان در می‌آید زیرا برنامه‌ریزی ما بر اساس ۱۰۰ متر مکعب بوده اما امسال ۷۰ متر مکعب آب در کشور بود. در چنین شرایطی در کشور محدودیت ایجاد می‌شود و معیشت کشاورزان و روستاییان دچار اختلال می‌شود.
باید به طور جدی از الگوی کشت آب‌بر فاصله بگیریم
قمشی در خصوص جلوگیری از خسارت به کشاورزان در زمان قطعی برق و آب اظهار کرد: وقتی که به بحران می‌رسیم برنامه‌ریزی سخت‌تر می‌شود اما در حال حاضر می‌توان به طور جدی از الگوی کشت آب‌بر فاصله بگیریم و این الگوها را باید کنار بگذاریم.
این استاد دانشگاه گفت: ما باید کشاورزان و انجمن‌های کشاورزی را به الگوهای کشتی هدایت کنیم که می‌توانند جایگزینی خوب و کم مصرف باشند و خرید تضمینی برای آن‌ها قائل شوند. توسعه آب در بخش کشاورزی را باید تمام کنیم و حتی اگر بتوانیم رو به کاهش ببریم.
لزوم کنترل مصرف آب در شرکت‌های نیشکری
وی ادامه داد: البته در برخی از بخش‌ها آب به خوبی مصرف نمی‌شود و باید کنترل بسیار شدیدی بر این بخش‌ها اعمال شود. برای مثال شرکت‌های توسعه نیشکر که ممکن است مصارف آن‌ها مقداری بیش از اندازه باشد. از این رو باید برنامه‌های کنترلی اجرا کنیم تا به اندازه نیاز اصلی خود از آب مصرف کنند.
قمشی در خصوص نقش دولت برای رفع مشکلات آبی بیان کرد: در سال آبی گذشته وضعیت بارندگی خوبی داشتیم و همه سدهایمان پر شد اما به دلیل مشکلاتی که در زمینه برق داشتیم اکثر مخازن برای تولید برق خالی شدند و بدون برنامه‌ریزی آب را رهاسازی کردند که به نظر من این سوءمدیریت است.
وی ادامه داد: ما در سدها بخش‌هایی به نام منابع آب استراتژیک داریم و باید محاسبه کنیم تا ببینیم آیا می‌توانیم از این منابع استفاده کنیم. باید بررسی شود که سال آبی بعدی که از مهر شروع می‌شود، سالی خشک، متوسط یا پربارش خواهد بود.
قمشی اضافه کرد: اگر سال آبی خشکی نداشتیم، می‌توانیم روی حدود ۲ تا ۳ میلیارد مترمکعب از این آب حساب باز کنیم. می‌توان برای بخشی از این آب برنامه‌ریزی کرد و آن را از سدها رهاسازی کرد تا دو ماه باقیمانده را پشت‌سر بگذاریم و فشار بر رودخانه‌های پایین‌دست کارون و کرخه را کاهش دهیم.
