هورالعظیم در آتش خودسوزی

 تالاب بین‌المللی هورالعظیم با وسعتی حدود ۱۲۰ هزار هکتار، یکی از تالاب‌های مهم جهان به شمار می‌رود که ۲ سوم مساحت آن در کشور عراق قرار دارد. این روزها حال و روز بخش عراقی هورالعظیم (هورالهویزه) مساعد نیست و کم‌آبی و کاهش بارندگی، بیشتر این منطقه را درگیر کرده است.

طی سال‌های اخیر، هورالعظیم در فصل‌هایی که میزان بارش کاهش یافته، دچار آتش‌سوزی شده است؛ اما امسال در پی خشکسالی بی‌سابقه، کم‌آبی و خشکی گسترده بخش عراقی تالاب، آتش‌سوزی شدیدی ناشی از پدیده «خودسوزی» رخ داده است.

وقوع آتش در بخش عراقی تالاب، علاوه بر تهدید جدی برای گونه‌های جانوری و پوشش گیاهی، به دلیل وزش باد به سمت ایران، موجب آلودگی هوای شهرهای غرب استان خوزستان به‌ویژه شهرستان‌های هویزه، دشت‌آزادگان و حمیدیه شده است.

به گفته مردم محلی، دود و بوی نامطبوع ناشی از سوختن پوشش گیاهی تالاب باعث سوزش چشم، تنگی نفس و حالت تهوع در بین ساکنان این مناطق شده است؛ این دود حتی به آسمان اهواز نیز رسیده و وضعیت آلودگی هوای این شهر را که از پیش تحت تاثیر آلاینده‌های صنعتی قرار دارد، تشدید کرده است.

ادارات برخی شهرستان‌های غرب خوزستان در یک ماه گذشته، چندین نوبت به دلیل شدت آلودگی هوا ناشی از دود تالاب تعطیل شده‌اند؛ فیلم‌های منتشر شده از شهرستان‌های هویزه و دشت‌آزادگان، شدت دود را به‌گونه‌ای نشان می‌دهند که حتی تأسیسات شهری نیز در دید قرار ندارند.

جمعیت هلال‌احمر استان نیز در چندین نوبت اقدام به توزیع ماسک رایگان در شهرهای هویزه و سوسنگرد کرده است، اما به دلیل غلظت بالای دود، این آلودگی به فضای داخلی خانه‌ها نیز نفوذ کرده و موجب ناراحتی ساکنان شده است.

یکی از شهروندان هویزه، عالیه سواعدی، که مادر سه فرزند است، در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت: در روزهای اخیر شدت دودگرفتگی در هویزه افزایش یافته و فرزندانم دچار سردرد و حالت تهوع شده‌اند؛ مراجعه به درمانگاه نیز تاثیری در بهبود وضع سلامتی‌مان نداشته و تنگی نفس امان ما را بریده است.

همچنین، سالم عبادی، از اهالی دشت‌آزادگان، در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در بسیاری از روزها، به‌دلیل شدت دودگرفتگی، امکان تردد در شهر و روستا وجود ندارد و انجام امور روزمره بسیار دشوار شده است.

وی افزود: تالاب هورالعظیم یکی از ظرفیت‌های مهم طبیعی برای غرب خوزستان است، اما در حال حاضر به‌دلیل آتش‌سوزی‌ها و انتشار دود، بیش از آنکه فرصت باشد، موجب آسیب و رنج مردم منطقه شده است.

او ادامه داد: تنگی نفس و سرفه‌های شدید، جان و رمق را از کودکان این مناطق گرفته و در کنار پدیده گرد و غبار، اکنون دود ناشی از آتش‌سوزی تالاب نیز به یکی از مشکلات جدی مردم تبدیل شده است.

در همین راستا، رییس دانشگاه علوم پزشکی اهواز وعده داده است که درمانگاه‌های شهرستان‌های هویزه و رفیع به دستگاه‌های پیشرفته برای شناسایی و درمان تنگی نفس مجهز خواهند شد.

هورالعظیم؛ از فرصت تا تهدید

هورالعظیم یکی از منابع مهم زیست‌محیطی و اقتصادی جنوب غرب کشور است که به‌دلیل بی‌توجهی، خشکسالی و تامین نشدن حق‌آبه بخش عراقی، به کانون آلودگی تبدیل شده است. این تالاب ظرفیت ارزشمندی برای ۲ کشور ایران و عراق محسوب می‌شود و حفاظت و احیای آن نیازمند حمایت و همکاری جدی است.

فرماندار هویزه گفت: بخش عراقی تالاب هورالعظیم در سال‌های اخیر به دلیل بی‌آبی، تامین نشدن حق‌آبه و کاهش بارندگی، دچار آتش‌سوزی‌های مکرر شده و تاکنون اقدام مؤثری از سوی دولت عراق برای رفع این مشکل صورت نگرفته است.

عباس پورعاطف افزود: در حال حاضر، تالاب هورالعظیم دچار پدیده خودسوزی و خوداشتعالی شده است که به گفته کارشناسان، به‌دلیل نبود آب، تصاعد گاز و انعکاس نور به فضای خشک و پوشش گیاهی آن رخ داده است.

وی ادامه داد: دود ناشی از این آتش‌سوزی به اندازه‌ای است که زندگی روزمره مردم را مختل کرده و برای مهار آن، همکاری کشور عراق ضرورت دارد.

تلاش برای مهار آتش در دل هور

تلاش برای مهار آتش در دل هور، این روزها به یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولان و مردم خوزستان تبدیل شده است؛ در بازدیدهای میدانی و گفت‌وگو با ساکنان مناطق آسیب‌دیده، می‌توان عمق نگرانی و خستگی مردم را از دودگرفتگی مداوم، مشکلات تنفسی، و اختلال در زندگی روزمره به‌وضوح لمس کرد.

در چنین شرایطی، هرچند اعزام هواپیمای آب‌پاش اقدامی امیدبخش است، اما تا زمانی که راهکاری پایدار برای تامین آب تالاب و جلوگیری از خشکی مجدد آن اتخاذ نشود، این تلاش‌ها تنها مسکنی موقت بر زخمی عمیق خواهند بود.

فرماندار هویزه همچنین از پیگیری‌ها و رایزنی‌های استاندار خوزستان برای مهار آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب هورالعظیم خبر داد.

وی گفت: استاندار خوزستان در جریان دیدارها و نشست‌های متعددی که با مقامات کشوری و مسئولان عراقی داشته، تلاش کرده است تا راهکار موثری برای خاموش کردن آتش در این تالاب بیابد.

پورعاطف اظهار کرد: با جلب همکاری طرف عراقی و دریافت موافقت‌نامه کتبی، و همچنین همراهی مدیریت بحران کشور، هواپیمای اختصاصی مهار آتش‌سوزی از روز گذشته وارد استان شده و تاکنون در چند نوبت اقدام به آب‌پاشی در بخش عراقی تالاب کرده است.

فرماندار هویزه گفت: در چند سال اخیر که بخش عراقی تالاب هورالعظیم درگیر آتش‌سوزی بوده است، این نخستین بار است که هواپیمایی از سوی ایران برای مهار حریق در این منطقه اعزام می‌شود.

پورعاطف اظهار کرد: در صورتی که رویداد خاصی در نقطه‌ای دیگر از کشور رخ ندهد که منجر به اعزام این هواپیما شود، عملیات مهار آتش تا خاموش شدن کامل ادامه خواهد یافت.

به گفته خلبان هواپیمای ویژه مهار آتش‌سوزی، زمانی که دمای هوا به بالای ۴۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، امکان پرواز وجود ندارد و عملیات مهار آتش باید در زمان‌هایی که دما کاهش می‌یابد، انجام شود.

تاثیرات شدید آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم بر سلامت شهروندان مرزنشین خوزستان

عبدالحسین شریفی، یکی از اهالی منطقه مرزی سوسنگرد گفت: نفس کشیدن در این هوا مثل این است که در دود غلیظ آتش ایستاده باشی؛ صبح‌ها که از خانه بیرون می‌آیم، چشمم می‌سوزد و گلوی خشک و خسته‌ام نمی‌گذارد حتی چند قدم بدون سرفه بردارم، چند بار به درمانگاه رفتم، اسپری تنفسی دادند، اما فایده‌ای نداشت چون آلودگی قطع نمی‌شود.

وی ادامه داد: ما با این تالاب زندگی کرده‌ایم، بزرگ شده‌ایم، اما حالا خودش بلای جانمان شده؛ نمی‌دانم تا کی باید دود این آتش‌سوزی را تحمل کنیم، زندگی‌مان مختل شده و هنوز کسی راه‌حل قطعی ارائه نکرده است.

فاطمه غبیشاوی، زن خانه‌داری از شهر رفیع، نیز از مشکلات خود و خانواده‌اش اظهار کرد: بوی دود آن‌قدر تند و ماندگار شده که حتی داخل خانه هم قابل تحمل نیست؛ چند شب پیش، دختر کوچکم از شدت سرفه تا صبح بیدار ماند. بارها مجبور شدیم پنجره‌ها را ببندیم و با ماسک بخوابیم، اما باز هم بی‌فایده بود؛ انگار دود به همه جا نفوذ کرده.

او با نگرانی خاطرنشان کرد: من سه فرزند دارم و همه‌شان در این وضعیت مریض شده‌اند؛ دارو جواب نمی‌دهد وقتی هوای سالمی برای تنفس نیست، هیچ‌کس هم نمی‌گوید این شرایط تا کی ادامه دارد، واقعا زندگی در این آلودگی غیرممکن شده است.

کاظم زبیدی، کشاورزی از اطراف هویزه، نیز به خبرنگار ایرنا گفت: هر بار که تالاب آتش می‌گیرد، ما اولین کسانی هستیم که دود و ضررش را می‌کشیم، این بار اما شدت آن بیشتر از همیشه است؛ نه می‌توانم سر زمین بروم، نه به خانواده‌ام آرامش بدهم، سینه‌ام از سرفه می‌سوزد و خسته‌ام از نفس‌تنگی مداوم.

او با ناراحتی دامه داد: اگر این آتش ادامه پیدا کند، ما باید بین ماندن و جان سالم به در بردن یکی را انتخاب کنیم؛ امیدواریم مسئولان این بار فراتر از وعده‌ها عمل کنند و واقعاا کاری برای مهار دائمی این فاجعه انجام دهند.

تنها راه مهار پایدار آتش در تالاب هورالعظیم، رهاسازی آب از سوی عراق است

با وجود برگزاری نشست‌ها و دیدارهای متعدد بین مسئولان استانی و کشوری با مقامات عراقی، تاکنون اقدام موثری برای حل معضل آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب هورالعظیم از سوی این کشور انجام نشده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در این زمینه گفت: استفاده از هواپیمای آب‌پاش می‌تواند به‌صورت موقت در کاهش دود ناشی از آتش‌سوزی موثر باشد، اما راهکار اصلی و بلندمدت برای مهار این بحران، رهاسازی آب از سوی عراق به سمت دریاچه ام‌النعاج و بخش عراقی تالاب هورالعظیم است.

محمدجواد اشرفی اظهار داشت: با پیگیری استاندار خوزستان، هواپیمای ویژه مهار آتش‌سوزی عملیات خود را در منطقه آغاز کرده است.

وی افزود: از ساعت پنج صبح روز شنبه، عملیات خاموش‌سازی، مرطوب‌سازی و کنترل دود در منطقه آتش‌گرفته تالاب و دریاچه ام‌النعاج آغاز شده که امید می‌رود بخشی از دود ناشی از این حریق کاهش یابد.

اشرفی تاکید کرد: هرچند مهار مقطعی آتش می‌تواند از شدت آلودگی هوا و رنج مردم غرب خوزستان بکاهد، اما راهکار اصلی برای پایان دادن به این بحران، تامین آب مورد نیاز تالاب و جلوگیری از خشکی آن است تا پدیده خودسوزی تکرار نشود.

مذاکرات با مسئولان عراقی برای رهاسازی آب

در کنار تلاش‌های صورت‌گرفته برای مهار آتش در هورالعظیم، مذاکراتی نیز با طرف عراقی برای رهاسازی آب به منظور کنترل پدیده خوداشتعالی در جریان است.

استاندار خوزستان درباره این مذاکرات گفت: با مسئولان عراقی درباره رهاسازی آب از رودخانه دجله به سمت دریاچه ام‌النعاج و تالاب هورالعظیم رایزنی‌هایی انجام شده است. طرف عراقی مدعی است که در حال حاضر آب کافی در اختیار ندارد و از سوی دیگر، ما نیز در حوضه کرخه با محدودیت منابع آبی مواجه هستیم.

سیدمحمدرضا موالی‌زاده تصریح کرد: آب موجود در رودخانه کرخه باید برای مصارف شرب، کشاورزی و تامین آب دام‌های سنگین مدیریت شود و لازم است برنامه‌ریزی دقیقی برای عبور از این شرایط صورت گیرد.

فرماندار هویزه نیز پیشتر با اشاره به بررسی‌های کارشناسی درباره امکان رهاسازی آب از سد سیمره گفت: مطالعات لازم در خصوص امکان انتقال آب از سد سیمره به بخش عراقی تالاب در حال انجام است.

بر اساس این گزارش، با توجه به موقعیت راهبردی تالاب هورالعظیم در حفظ تعادل اکولوژیکی جنوب غرب کشور و مناطق همجوار در کشور عراق، لزوم ورود جدی دستگاه‌های مسئول به‌ویژه در حوزه سیاست خارجی و محیط زیست برای پیگیری این موضوع در سطح بین‌المللی احساس می‌شود. استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی محیط زیستی، سازمان‌های بین‌المللی حفاظت از تالاب‌ها و نهادهای بین‌دولتی می‌تواند نقش موثری در الزام کشور عراق به رهاسازی حق‌آبه تالاب ایفا کند.

هورالعظیم به عنوان بزرگ‌ترین تالاب دائمی منطقه بین‌النهرین، نه تنها زیستگاه گونه‌های نادر گیاهی و جانوری است، بلکه نقش بی‌بدیلی در کنترل گرد و غبار، تنظیم رطوبت هوا و تامین معیشت هزاران خانواده ساکن در این منطقه دارد. خشک شدن بخش‌هایی از این تالاب و بروز آتش‌سوزی‌های مکرر، ضمن تهدید تنوع زیستی، سلامت عمومی ساکنان غرب خوزستان را نیز به خطر انداخته و هزینه‌های سنگینی به حوزه بهداشت و مدیریت بحران تحمیل کرده است.

نجات تالاب هورالعظیم نیازمند عزم ملی و همکاری فراملی است؛ هم‌افزایی میان دستگاه‌های اجرایی، سازمان‌های مردم‌نهاد، پژوهشگران، و نهادهای بین‌المللی برای تدوین یک برنامه جامع احیای تالاب، تامین حق‌آبه، و نظارت پایدار بر وضعیت آن ضرورتی انکارناپذیر است. هرگونه تاخیر در این مسیر، می‌تواند به نابودی کامل یکی از ارزشمندترین ذخایر زیست‌محیطی منطقه منجر شود.