امام سجاد و معماری شبکه مقاومت
امام سجاد علیه‌السلام در دل سرکوب و سکوت، نه به انزوا، بلکه به بازسازی هویت و سرمایه اجتماعی شیعه پرداخت؛ رهبری که از دل دعا و زهد، مقاومتی ماندگار را بنیان گذاشت.
امام سجاد علیه‌السلام در دل سرکوب و سکوت، نه به انزوا، بلکه به بازسازی هویت و سرمایه اجتماعی شیعه پرداخت؛ رهبری که از دل دعا و زهد، مقاومتی ماندگار را بنیان گذاشت.
در نگاه جامعه‌شناختی، امام سجاد علیه‌السلام را باید به‌عنوان رهبری اجتماعی در دوران بحران هویت دینی و سیاسی جامعه اسلامی تحلیل کرد؛ رهبری که در دوران سرکوب شدید، توانست با بهره‌گیری از ابزارهای فرهنگی، شبکه‌سازی اجتماعی و کنش‌های نمادین، جنبشی زیرپوستی و ماندگار را هدایت کند. ایشان نه فقط یک شخصیت عبادی و زاهد، بلکه یک مبارز و کنشگر اجتماعی-سیاسی تمام‌عیار در شرایط سخت پس از عاشورا بود
۱. امام سجاد و بازسازی سرمایه اجتماعی شیعهپس از فاجعه کربلا، شیعیان دچار فروپاشی شبکه‌های اجتماعی و ترس گسترده شده بودند. امام سجاد علیه‌السلام در چنین شرایطی، فرآیند بازسازی سرمایه اجتماعی شیعه را آغاز کرد:
شکل‌دهی به یک هسته سخت از خواص فهمیده و متعهد؛تقویت شبکه‌های پنهانی ارتباطی؛فعال‌سازی روابط اعتمادمحور مبتنی بر ایمان و هدف‌مندی دینی.در جامعه‌شناسی سیاسی، این اقدام نوعی بازسازی هویت جمعی در شرایط سرکوب محسوب می‌شود
۲. کنشگری پنهان: سیاست در سایهبا توجه به قدرت سرکوب دستگاه اموی، امام سجاد الگوی مبارزه پنهان و تدریجی را در پیش گرفت؛ چیزی شبیه به جنبش‌های مقاومتی در جوامع بسته و تمامیت‌خواه.شبکه‌های مخفی؛ارتباطات رمزآلود (مثل استفاده از باب‌ها و ابزارهای پنهانی)؛بهره‌گیری از ابزارهای نرم مثل دعاها و خطبه‌ها برای القای مفاهیم عمیق دینی و انقلابی.این شیوه در جامعه‌شناسی سیاسی به «مقاومت نمادین» (Symbolic Resistance) معروف است
۳. دعا به عنوان ابزار اجتماعی‌سازی و آموزش هویت
صحیفه سجادیه صرفاً دعا نیست، بلکه یک مانیفست تربیتی-اجتماعی است که در قالب معنویت، مفاهیم عدالت‌طلبی، توحیدمحوری، نقد ظلم و آموزش انسانِ مسئول را به جامعه آموزش می‌دهد.در جامعه‌شناسی دین، این کارکرد دین به عنوان ابزار نهادینه‌سازی ارزش‌های اجتماعی مقاومت شناخته می‌شود
۴. تقابل با علمای درباری و مهندسی فکری جامعهامام سجاد علیه‌السلام به‌شدت در برابر تحریف‌های فکری و دینی علمای درباری ایستاد. نامه تند ایشان به محمد بن شهاب زهری را می‌توان یک کنش اعتراضی علیه نخبگان همدست با قدرت سرکوبگر تحلیل کرد؛ مشابه رفتارهای روشنفکران معترض در جوامع استبدادی
۵. زهد اجتماعی، نه انزوازهد امام سجاد (ع) نوعی رهایی از جاذبه‌های نظام ارزشی حاکم بود، نه کناره‌گیری از جامعه. زهد او بازتعریف ارزش‌های اجتماعی در مقابل ارزش‌های تحمیل‌شده نظام ظالم بود.
در جامعه‌شناسی فرهنگی، این نوع زهد را نوعی مقاومت فرهنگی و ارزشی می‌دانند.۶. گریه به عنوان کنش سیاسیاشک‌های امام سجاد صرفاً عاطفی نبود؛ نوعی احیای حافظه تاریخی جامعه و جلوگیری از فراموشی مظلومیت اهل‌بیت و جنایت امویان بود. در علوم اجتماعی، این را نوعی یادمان‌سازی اجتماعی (Social Memory Construction) می‌دانند که مانع تحریف تاریخ می‌شود.
امام سجاد علیه‌السلام در جامعه‌ای که سرکوب، سانسور و تحریف حقیقت حاکم بود، با ابزارهای فرهنگی و شبکه‌ای، یک جنبش تدریجی و ماندگار را پایه‌گذاری کرد. ایشان را باید رهبر یک جامعه مقاومت دینی در شرایط سرکوب تمام‌عیار دانست؛ نه یک عابد منزوی.او نشان داد که در دل دعا، اشک، زهد و سکوت ظاهری، می‌توان عمیق‌ترین شکل‌های مبارزه اجتماعی را پنهان کرد و جامعه را برای قیام‌های بعدی آماده ساخت.
مرجع / فـارس
ایمیل مستقیم: info@khouznews.ir
پیامک: 5000205020
آخرین اخبار
