شب‌ها خوابِ برچسب هزارآفرین می‌بیند. از آن‌هایی که یک فرشته‌ کوچکِ صورتی بال‌هایش را باز کرده و بر دفتر مشق نشسته است. زهرا در دفتر مشق‌اش چهار فرشته دارد و ظهرها که از مدرسه برمی‌گردد دوان‌دوان به خانه‌ آنها می‌آید تا فرشته‌هایی که از دهان‌شان هزارآفرین بیرون زده است را نشان‌اش دهد. بعضی وقتا هم با کتاب فارسی‌اش روبه‌روی دربِ خانه‌شان مینشیند و برایش شعر خدای مهربان را می‌خواند:

" با این دو دست کوچکم/دست می‌برم پیش خدا/ با دل پاک و روشنم/  دعا کنم  دعا  دعا".

شعر خواندن زهرا که تمام می‌شود، او دستهایش را به سوی آسمان می‌گیرد. دعای همیشگی‌اش این است که روزی همانند زهرا و دیگر هم‌سالانش پشت میز و نیمکت‌های مدرسه بنشیند و به صدای خانم معلم گوش دهد. زهرا بارها از مهربانی خانم معلم‌ِشان برایش گفته است. از روزهای پرنوری که آفتاب صبحگاهی بر تخته‌ کلاس می‌ریزد و بر دست‌های خانم معلم می‌تابد.در گوشه و کنار شهرهای ما، کودکانی هستند که صدایشان شنیده نمی‌شود.

 آنها آینده‌سازان خاموشی هستند که از حق اولیه آموزش محروم مانده‌اند. آمارها می‌گویند که یک میلیون دانش‌آموز در کشور از تحصیل بازمانده‌اند. اما پشت این اعداد، چهره‌های غمگین کودکانی است که رویاهایشان را در کوچه‌پس‌کوچه‌های فقر و محرومیت جا گذاشته‌اند. هر عدد، داستان تلخ یک کودک است که از حق طبیعی خود برای آموختن و رشد کردن محروم شده است.بازماندگان از تحصیل کودکانی هستند که به دلیل تبعیض طبقاتی، تبعیض جنسیتی، فقر فرهنگی و سایر محدودیت‌ها و محرومیت‌ها از تحصیل بازمانده‌اند. کودکانی با گروه سنی ۶ تا ۱۸ سال که علی‌رغم لازم‌التعلیم بودن، به دلایل عدیده در هیچ یک از مقاطع تحصیلی مشغول به تحصیل نیستند.
وقتی نانِ شب مهمتر از مدرسه باشد
جامعه‌شناسان و پژوهشگران حوزه آموزش معتقدند که باید به ریشه‌های این مشکل پرداخت. فقرزدایی، فرهنگ‌سازی و ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی از مهم‌ترین راهکارهاست. آن‌ها بر این باور هستند که باید برنامه‌های حمایتی ویژه‌ای برای خانواده‌های کم‌درآمد طراحی شود تا فرزندانشان از چرخه آموزش خارج نشوند. فاطمه، مادر یکی از این کودکان می‌گوید: "دلم می‌خواست دخترم درس بخواند، اما نان شب مهم‌تر از کتاب و دفتر شد.

" فقر مالی، ازدواج زودهنگام، و فقر فرهنگی از دلایل اصلی این معضل هستند. پدری دیگر نیز با بغض می‌گوید: "پسرم باید کار کند تا شکم خانواده سیر شود. مدرسه برای ما یک رویای دست‌نیافتنی است."علی، کودک ۱۲ ساله‌ای که مجبور به ترک تحصیل شده است نیز به خبرنگار فارس گفت: "دلم می‌خواست مهندس شوم، اما حالا باید در خیابان دستمال بفروشم. روزانه بچه‌های زیادی را می‌بینم که از همین چهاراهی که من دست‌فروشی می‌کنم به سمت مدرسه می‌روند.

 آنها را که می‌بینم قلبم پر از اندوه می‌شود.مریم نیز دختر ۱۴ ساله‌ای که به دلیل ازدواج زودهنگام از مدرسه بازمانده است. نگاه که می‌کند از چشمانش دردِ حسرت پیداست. او هم به خبرنگار فارس گفت: کاش می‌توانستم دوباره مدرسه بروم. تا دوره دبستان تحصیل کرده‌ام و خانواده‌ام اجازه ثبت‌نام در دوره‌های بالاتر را ندادند. این روزها که تازه مدرسه‌ها باز شده است دلم برای کتاب و دفترهایم پر می‌زند.
فقر از مهمترین دلایل ترک تحصیل در خوزستان
فرانک موسوی معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش خوزستان معتقد است که اجرای طرح بازگشت دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل به کلاس درس تا زمانی که به یک دغدغه اجتماعی تبدیل نشود به درستی انجام نخواهد شد.وی در این باره اظهار کرد: بیشترین علت بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان در خوزستان ازدواج، فقر مالی، فقر فرهنگی و دلایل زیاد دیگری است که برای حل این مشکلات نیاز به همراهی همه دستگاه‌ها و انجمن‌ها با آموزش و پرورش است تا دانش‌آموزی در این سرزمین از مدرسه جا نماند.معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش خوزستان ادامه داد: آموزش و پرورش خوزستان برای حمایت از دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل و ماندگاری آن‌ها در کلاس درس نیاز به تامین اعتبار دارد. تنها جذب این دانش‌آموزان در کلاس درس مهم نیست و باید اقدامات لازم برای ماندگاری آن‌ها در مدرسه انجام شود.
طرحی امیدبخش برای بازگشت کودکان به مدرسه
عبدالله حبیبی مدیرکل آموزش و پرورش خوزستان طرح شهید محمودوند را یکی از اقدامات امیدبخش برای بازگرداندن دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل به مدرسه می‌داند. وی در این باره اظهار کرد: برای تحقق مدیریت بازماندگی از تحصیل، برنامه انسداد مبادی بیسوادی با تاکید بر شناسایی، جذب، آموزش و نگهداشت کودکان بازمانده از تحصیل و تکمیل پوشش تحصیلی دانش‌آموزان این دوره با محوریت "سامانه شهید محمودوند" به منظور شناسایی چهره به چهره کودکان بازمانده از تحصیل، در دستور کار قرار گرفته است.وی ادامه داد: این سامانه ذیل سامانه سیدا، استقرار یافته و فرآیند اجرایی آن نیز طبق بخشنامه ضمیمه به دستورالعمل و راهنمای سامانه، برای اجرا به ادارات کل آموزش و پرورش ابلاغ شده است.

 بر این اساس روند شناسایی بازماندگان از تحصیل توسط استان‌ها با تخصیص پیگیری‌کننده که غالبا فردی جهادی و از کارکنان رسمی آموزش‌ و پرورش است به هر یک از کودکان بازمانده از تحصیل آغاز می‌شود. حبیبی گفت: فرد پیگیری‌کننده بر اساس آدرس و چک‌لیست پیش‌بینی‌شده، نسبت به شناسایی و تعیین وضعیت فعلی کودکان با استفاده از ظرفیت نیروهای محلی، اقدام می‌کند، به گونه‌ای که این عملکرد در سامانه و در سطوح مختلف توسط منطقه، استان و کشور قابل رصد است.

وی این را هم گفت که این سامانه وضعیت بازماندگان از تحصیل را در دو مولفه‌ فاقد پیگیری‌کننده و دارای پیگیری‌کننده اعم از شناسایی نشده، در حال پیگیری، در انتظار تایید و پیگیری شده و همچنین علت بازماندگی از تحصیل کودکان را در ۲۰ گویه به ‌منظور پایش و برنامه‌ریزی و اتخاذ تدابیر لازم، مورد بررسی قرار می‌دهد.

بر اساس گزارش‌های رسمی در سال گذشته ۱۶۴ هزار کودک بازمانده از تحصیل در کشور وجود داشتند که با پیگیری‌های انجام شده 31 هزار نفر از آنان به چرخه‌ تعلیم و تربیت بازگشتند. اگرچه چالش‌های پیش رو بزرگ و پیچیده هستند، اما امید به تغییر همچنان زنده است. با تلاش همه‌جانبه دولت، جامعه مدنی و خانواده‌ها، می‌توان امیدوار بود که روزی هیچ کودکی از حق تحصیل محروم نماند. هر قدم کوچک در این مسیر، می‌تواند آینده‌ای روشن‌تری را برای این کودکان و جامعه ما رقم بزند.