محمدامین حیات مقدم تحلیلگر سیاسی:

مغولها قبیله ای از اقوام زردپوست هستند.این زردپوستان در نزد مسلمانان به نام های مغول و تاتار خوانده میشوند.مغولها بدوی بودند.مغولها ساکن ناحیه کوهستانی در جنوب سیبری و اطراف دریاچه بایکال در کنار چین بودند.
چنگیز خان کل قبایل تاتار را زیر یک درفش گرد آورد.
چنگیز با تموچین در حدود سال 549 هجری در مغولستان زاییده شد.لقب تموچین چنگیز قا آن بود که به معنی پادشاه توانا و نیرومند بود.
چنگیز در چهل و چهار سالگی یگانه پادشاه قبایل مغول گردید.چنگیز در پاییز سال616 با سپاهی در حدود صد و پنجاه هزار تا دویست هزار تن به کشور سلطان محمد خوارزمشاه حمله کرد.
سپاه خوارزمشاهیان از چنگیز بزرگتر بودند ولی اتحاد نداشتند.چنگیز از لحاظ نظامی قوی بود.لشکریان چنگیز در تسخیر شهرها و کشتار و قتل عام چنان سریع بودند که ایرانیان به ایشان بلای آسمانی میگفتند.
چنگیز در 616 بخارا و سمرقند را فتح کرد.یکی از شهرهای ماورا النهر اترار بود و حاکم این شهر غایر خان بود که با کشتن تجار مغول سبب حمله چنگیز به ایران شده بود.
غایر خان پنج ماه در برابر مغول مقاومت کرد.در سال 618 چنگیز و پسرانش به خوارزم رسیدند و شهر جرجانیه را محاصره کردند و با منجنیق حصار آن شهر را خراب نمودند.
مذهب مغولان آیین شمنی منشعب از دین بودایی شمالی بود.مغول به روحانیون خود قام میگفتند.
چنگیز پس از فرونشاندن شورش ولایت تنگغوت که در شمال تبت واقع بود در رمضان سال 624 در هفتاد و دو سالگی درگذشت.چنگیز قبل از حمله به ایران به وضع قوانینی پرداخت که به آن قوانین به زبان مغولی یاسا میگویند.

منبع : کتاب تاریخ ایران زمین نوشته دکتر محمد جواد مشکور