افسردگی، غول بی‌رحمی که چنگالش را به دور روح و روان می‌اندازد، می‌تواند زندگی را به کام تاریکی بکشاند. این اختلال روانی شایع، نه تنها بر روحیه‌ی فرد بلکه بر روابط اجتماعی و عملکرد روزانه‌ی او نیز تأثیر مخربی می‌گذارد. در میان روش‌های مختلف درمان افسردگی، گزینه‌ای وجود دارد که با نام "شوک درمانی" شناخته می‌شود و شاید برای بسیاری از افراد، تصویری ترسناک و آزاردهنده به همراه داشته باشد. اما آیا شوک درمانی واقعاً همان‌طور است که به نظر می‌رسد؟ اگر ساکن خوزستان هستید درصورت ابتلا به افسردگی شدید، یکی از راه‌های درمانی شوک درمانی است که با تحریک الکتریکی مغز به بهبود سریع‌تر بیماری کمک می‌کند. 

تجویز شوک درمانی در حیطه تخصص متخصص اعصاب و روان است و روانشناسان نمی‌توانند این درمان را تجویز کنند. در صورتی که احساس می‌کنید از افسردگی رنج می‌برید، پیشنهاد می‌کنیم این موضوع را با یک تراپیست یا روانکاو در اهواز مطرح کرده، و در صورت عدم درمان با تراپی، از ایشان بخواهید شما را به یک متخصص اعصاب و روان معرفی کنند.

شوک درمانی چیست؟

الکتروشوک درمانی یا الکتروکانوالسیو که با نام علمی "درمان با ضربه الکتریکی تشنج‌آور" (ECT) نیز شناخته می‌شود،  یکی از ایمن‌ترین و موثرترین درمان‌های موجود برخی از اختلالات روانی، از جمله افسردگی شدید به‌شمار می‌رود. در این روش، با عبور دادن جریان الکتریکی کنترل‌شده از مغز، به طور عمدی باعث ایجاد تشنج خفیف در فرد می‌گردد. این فرایند تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و فرد در طول درمان هیچ‌گونه دردی را احساس نمی‌کند. 

به‌طور کلی شوک‌درمانی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که افسردگی به هیچ‌کدام از درمان‌های دیگر پاسخ مناسبی نمی‌دهد و علائم فرد رو به وخامت می‌رود یا اینکه تشخیص داده شود که بیمار برای خود یا دیگران تهدیدی جدی است و صبرکردن برای اثرگذاری دارو بی‌فایده به‌نظر می‌رسد. با توجه به این مسئله باید گفت که معمولا بهترین متخصص روان با درنظرگرفتن شرایط فرد و اینکه وضعیت افسردگی او در چه مرحله‌ای قرار داد ممکن است استفاده از روش شوک‌درمانی را برای او پیشنهاد دهد.

هرچند الکتروشوک درمانی است که از دهه‌های 1940 و 1950 مورد استفاده قرار می‌گیرد اما هنوز هم عموم مردم باورهای اشتباهی دررابطه‌با این روش دارند و احساس می‌کنند که خطرات جدی برای آن‌ها دارد درحالی‌که این‌طور نیست.

روش انجام شوک درمانی چگونه است؟

درمان الکتروکانوالسیو روشی است که از یک جریان الکتریکی خفیف برای ایجاد تشنج کوتاه استفاده می‌کند که به‌طور موثر این قابلیت را دارد تا شرایط وخیم سلامت روان ازجمله افسردگی را بهبود ببخشد که برای این منظور انجام مراحل زیر الزامی خواهد بود. شوک درمانی معمولاً به صورت سرپایی و در طی جلسات درمانی متعدد انجام می‌شود. 

بیهوشی و آماده‌سازی‌های اولیه

در هنگام مراجعه به بهترین متخصص روانپزشک برای انجام روش ECT شما تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرید که مانع از احساس درد، ناراحتی یا اضطراب در طول عمل می‌شود. درضمن پزشک متخصص به شما شل‌کننده عضلانی می‌دهد تا در زمانی که شوک‌های الکتریکی اعمال می‌شود از هر گونه آسیب یا فشاری که ممکن است در طول تشنج رخ دهد جلوگیری شود. اقدام مهم دیگری که نیاز است مربوط به قراردادن یک محافظ در دهان می‌شود تا از دندان‌های شما محافظت کند، همچنین یک سرنگ داخل وریدی برای تزریق داروها نیز وارد رگ می‌کنند تا عوارض جانبی کم‌تر شوند.

قراردادن الکترود روی سر

در ادامه برای ارائه درمان، الکترودهایی را برای عبور جریان الکتریکی، روی پوست سر شما قرار می‌دهند که با توجه به نیازهای خاص هر فردی به‌طور معمول محل آن‌ها تغییر می‌کند. معمولا از 3 روش مختلف برای قراردان الکترودها روی سر بیماران استفاده می‌شود که در حالت اول بخش‌هایی مانند شقیقه، انتهای ابرو و بالای گوش سمت راست مد نظر قرار می‌گیرد. در حالت دیگری که معمولا با عنوان Bifrontal شناخته می‌شود، پزشک معالج روی پیشانی و دقیقا انتهای ابروهای شما الکترودهایی را برای اعمال شوک به مغز، متصل می‌کند. در نهایت نیز امکان دارد تنها با قراردادن یک الکترود روی شقیقه مراحل درمان پیگیری شود.

ازآنجایی‌که جریان الکتریکی مورد استفاده بسیار کم است اما در مواردی امکان سوزش و سوختگی پوست وجود دارد، به همین خاطر الکترودها با ژل رسانا پوشش داده می‌شوند که این کار از تحریک پوست جلوگیری می‌کند.

اعمال جریان الکتریکی

با توجه به تشخیص پزشک جریان الکتریکی مورد نظر به‌طور دقیق اندازه‌گیری می‌شود تا تشنج واردشده به مغز در حدی باشد که آسیب خاصی به فرد وارد نکند و تنها روی بهبود علائم متمرکز شود. درمان با الکتروشوک (ECT) با استفاده از جریان الکتریکی بسیار کم در حدود 0.4 آمپر انجام می‌شود و معمولا پزشک این شدت را در سطح پایین نگه می‌دارد و تا زمان رسیدن به نتیجه مطلوب کمی آن را افزایش می‌دهد. مدت زمان اعمال جریان نیز بسیار کوتاه است و تا چند ثانیه طول می‌کشد.

تشنج ناشی از اعمال شوک الکتریکی در ECT

ECT از یک جریان الکتریکی برای ایجاد تشنج استفاده می‌کند، یعنی زمانی که یک انفجار در مغز شما اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود سلول‌های آسیب‌دیده به‌سرعت واکنش نشان دهند که این فرایند باعث تغییرات الکتریکی و شیمیایی در نحوه عملکرد ناحیه مورد نظر خواهد شد. تشنج ناشی از ECT معمولا بین 30 تا 90 ثانیه طول می‌کشد و در مواردی ممکن است بیشتر از این باشد که پزشک معالج با استفاده از داروهای تزریقی می‌تواند این وضعیت را متوقف کند.

با توجه به اینکه فرد در حالت بیهوشی قرار دارد معمولا اعمال شوک و تشنج الکتریکی باعث می‌شود تا دست و پاهای او تکان خفیفی بخورند که در این مورد نیز پزشک مراقبت‌های لازم را انجام می‌دهد. زمانی که تشنج ناشی از شوک الکتریکی به پایان رسید و فرد از حالت بیهوشی خارج شد در ابتدا چیزی به‌خاطر نمی‌آورد و کمی گیج می‌شود که این حالت سردرگمی برای مدت کوتاهی باقی می‌ماند.

کاربرد ECT در درمان افسردگی

مطالعات مختلفی درزمینه اثرگذاری الکتروشوک درمانی روی رفع علائم افسردگی انجام شده که بخش قابل توجهی از آن‌ها نتایج رضایت‌بخشی را به‌دنبال داشته و نشان می‌دهد که این روش به افراد کمک می‌کند تا با این مشکل مقابله کنند.

پژوهشگران آمریکایی در یک مطالعه به بررسی میزان اثرگذاری الکتروشوک درمانی و کتامین بر بهبود نشانه‌های افسردگی پرداختند که در نهایت نتایج نشان داد که ECT عملکرد بهتری در این زمینه دارد. در همین راستا محققان دانشگاه کالیفرنیا نیز در در یک مقاله به‌دنبال بررسی فرضیه‌ای مبنی‌بر افزایش فعالیت دوره‌ای مغز با استفاده از الکتروشوک درمانی بودند که به‌عنوان راه‌کاری برای درمان افسردگی مد نظر قرار می‌گیرد.

در واقع فعالیت دوره‌ای مربوط به فرایندهای الکتریکی در مغز است که از یک الگوی مشخص و ثابت پیروی نمی‌کنند و نقش بسیار مهمی دررابطه‌با نورون‌های مغز انسان دارند. ازآنجایی‌که اسکن‌های مغزی در افراد مبتلا به افسردگی شدید نشان می‌دهد که فعالیت دوره‌ای آن‌ها روبه کاهش است، درمان با استفاده از شوک الکتریکی در این مطالعه تغییر قابل توجهی را در این روند ایجاد کرد.

باید این را در نظر داشته باشید که در ایران نیز چندین پژوهش دررابطه‌با تاثیر شوک‌درمانی بر کاهش علائم افسردگی مورد بررسی قرار گرفته که در نهایت بر موفقیت بالای این روش تاکید دارند.

دوره درمان با الکتروشوک چقدر است؟

دوره درمان با استفاده از ECT معمولا برای هر فردی 3 بار در هفته است که با توجه به شرایط بدنی و وضعیت سلامت روان هر بیماری، پزشک معالج امکان دارد این جلسه‌ها را افزایش یا کاهش دهد. نکته حائز اهمیت این است که جلسه‌های درمانی با استفاده از شوک الکتریکی بین 8 تا 19 جلسه مد نظر قرار می‌گیرد که در هر نوبت مراجعه، فرد برای مدت 5 تا 10 دقیقه بیهوش است.

شما برای ریکاروی و آمادگی‌های قبل‌از درمان باید زمان بیشتری را صرف کنید و بهتر است تا موقع رسیدن به نتیجه مطلوب تمامی جلسه‌هایی را که دکتر روانپزشک برایتان در نظر می‌گیرد، دنبال کنید.

فواید شوک درمانی برای افراد مبتلا به افسردگی

شوک درمانی به عنوان یک روش درمانی خط دوم برای افسردگی در نظر گرفته می‌شود. این بدان معناست که در صورتی که روش‌های درمانی اولیه، مانند داروهای ضد افسردگی و روان‌درمانی، در بهبود علائم افسردگی فرد مؤثر نباشند، شوک درمانی می‌تواند گزینه مناسبی باشد. البته شوک درمانی برای درمان انواع مختلف افسردگی کاربرد ندارد، بلکه در موارد خاصی از افسردگی شدید، به ویژه موارد زیر، می‌تواند بسیار مؤثر باشد:

• افسردگی سایکوتیک (روان‌پریشانه): در این نوع افسردگی، علائم افسردگی همراه با توهمات و هذیان‌های نادرست بروز پیدا می‌کنند. شوک درمانی می‌تواند به طور مؤثر این علائم سایکوتیک را کاهش دهد.
• افسردگی با علائم کاتاتونیک: در موارد نادر، افسردگی می‌تواند با علائم کاتاتونیک، مانند بی‌تحرکی، بی‌تفاوتی عاطفی شدید، و عدم پاسخگویی به محرک‌های خارجی همراه باشد. شوک درمانی در بهبود این علائم بسیار کارآمد است.
• افسردگی مقاوم به درمان: در صورتی که فرد به داروهای ضد افسردگی و روان‌درمانی پاسخ مناسبی نداده باشد.
• افسردگی همراه با خطر بالای خودکشی: در شرایطی که فرد افسرده دارای افکار و اقدامات جدی به خودکشی باشد، شوک درمانی می‌تواند به عنوان یک روش درمانی سریع‌الاثر برای کاهش ریسک خودکشی و نجات جان فرد به کار رود.

در مقایسه با روش‌های درمانی استاندارد افسردگی مانند داروهای ضد افسردگی و روان‌درمانی، شوک درمانی از مزایای قابل توجهی برخوردار است:

الکتروشوک درمانی ایمن است

ازآنجایی‌که شما درحین انجام مراحل درمان بیهوش هستید و تمامی مراقبت‌ها توسط مسئولان مربوط انجام می‌شود، این روش نوعی راه‌کار ایمن و مطمئن برای درمان افسردگی به‌شمار می‌رود.

به‌طور معمول افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند نیز با درنظرگرفتن نکات مهمی که متخصص در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد قادر به استفاده از روش شوک‌درمانی هستند تا بتوانند علائم خود را کاهش دهند.

افرادی که به هر دلیلی نمی‌توانند برای کمک به درمان افسردگی از دارو استفاده می‌کنند بهترین گزینه برای دریافت شوک الکتریکی هستند که این امکان را برای آن‌ها فراهم می‌کند تا با گذراندن چندین جلسه احساس بهتری داشته باشند.

اثربخشی بالا برای درمان افسردگی

مسئله مهم دیگری که در زمان دریافت شوک الکتریکی باید مورد توجه قرار داد این است که در مقایسه با دیگر روش‌ها، درمان با الکتروشوک (ETC) اثرگذاری خیلی بالایی دارد. به‌طور تقریبی میزان اثربخشی االکتروشوک درمانی برای بیماران مبتلا به افسردگی در تحقیقات مختلف متغیر است که به‌طور معمول چیزی بین 40 تا 60درصد گزارش می‌شود که آمار قابل توجهی به‌نظر می‌رسد و اطمینان افراد را نسبت به درمان افزایش می‌دهد.

درمان سریع با الکتروشوک

افرادی که تحت درمان ECT قرار می‌گیرند معمولا بعداز گذشت 3 تا 5 جلسه، بهبودی در علائم خود به‌ویژه در اختلال افسردگی را مشاهده می‌کنند که می‌توان گفت این روش سرعت خیلی بالایی را درزمینه درمان ارائه می‌دهد.

آیا شوک درمانی خطرناک است؟

بسیاری از خطرات و عوارض جانبی این روش مربوط به استفاده نادرست از تجهیزات، مدیریت اشتباه زمان مورد نیاز برای اعمال شوک یا مراجعه به مراکز نامناسب است که باعث می‌شود تا ECT به‌جای سودمندبودن برای فرد مضر باشد. معمولا برای بسیاری از افراد باور اشتباهی که دررابطه‌با شوک‌درمانی وجود دارد مربوط به بروز تشنج‌های شدید است که به‌دلیل مشاهده تصاویری نامناسب در ذهن آن‌ها شکل می‌گیرد. این درحالی است که الکتروشوک درمانی مزایای خوبی برای فرد دارد و درصورتی‌که دارو به شما هیچ کمکی نکند باعث می‌شود تا علائم افسردگی را خیلی بهتر تحت کنترل داشته باشید. 

عوارض شوک الکتریکی برای درمان افسردگی

اگرچه در بیشتر مواقع انجام ECT کاملا ایمن و بی‌خطر است اما باید این را هم در نظر داشت که هر فرایندی عوارض جانبی مختص به خود را دارد که این مسئله دررابطه‌با ECT نیز صدق می‌کند.

احساس گیجی بعد از انجام الکتروشوک درمانی

امکان دارد فردی که تحت درمان الکتروکانوالسیو قرار می‌گیرد، برای چند دقیقه تا چند ساعت حالت گیجی داشته باشد و متوجه نشود که در اطراف او چه اتفاقی می‌افتد، برای جلوگیری از این حالت استراحت‌کردن بهترین راه‌کار خواهد بود.

بروز حالت گیجی برای افراد مسن که از شوک‌درمانی برای رفع علائم افسردگی استفاده می‌کنند شایع‌تر است و امکان دارد مربوط به دریافت بیهوشی عمومی باشد که مدت زیادی دوام نمی‌آورد.

از دست دادن حافظه با الکتروشوک درمانی

برخی از افراد برای به یاد آوردن رویدادهایی که قبل‌از درمان رخ داده‌اند، دچار مشکل می‌شوند که به این حالت فراموشی رتروگراد می‌گویند و امکان دارد حدود چند هفته یا چند ماه طول بکشد و بعداز آن فرد بهبود پیدا کند.

البته ممکن است فرد در یادآوری وقایعی که در طول هفته‌های آتی بعداز درمان اتفاق می‌افتند نیز کمی مشکل داشته باشد که در این حالت همراهان بیمار باید تمامی نکات ارائه‌شده برای مراقبت از آن‌ها را رعایت کنند.

عوارض جسمی بعداز درمان ECT

درکنار حالت‌های روانی و گیج‌شدن که برای فرد به‌وجود می‌آید ممکن است احساس تهوع، سردرد و درد در ناحیه فک نیز مشاهده شود که معمولا پزشک با تجویز داروهای مناسب این عوارض را کاهش می‌دهد.

برخی از افراد در این مدت دچار سفتی عضلات می‌شوند که مشکلاتی را برای آن‌ها به‌دنبال دارد، به همین خاطر پزشک برای کاهش این عوارض داروهای شل‌کننده عضلانی را تجویز می‌کند.

علاوه‌بر این موارد، در طول ECT، ضربان قلب و فشار خون شما برای مدت محدودی افزایش پیدا می‌کند، پس اگر با مشکلات قلبی و عروقی مواجه هستید باید با احتیاط بیشتری شوک الکتریکی به سر شما اعمال شود.

مراقبت های بعد از شوک درمانی

به‌طور کلی، هر فردی چند ساعت پس از الکتروشوک درمانی می‌تواند به فعالیت‌های معمول خود بازگردد اما برای اینکه عوارض جانبی احتمالی تا حد امکان کم شوند، بهتر است که برای 24 ساعت بعداز هر جلسه سر کار نروید و در خانه استراحت کنید.

با توجه به علائمی مانند گیجی و سردرد بهترین کار این است که تا زمان رفع این نشانه‌ها از رانندگی و انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید تا دچار آسیب‌های جدی نشوید.

آمار شوک درمانی و افسردگی در خوزستان

مطابق با آمارهای موجود در سطح کشور میزان شیوع افسردگی در میان مردم رو به افزایش است و در چند سال اخیر تعداد مراجعه‌های بیماران به متخصصان بیشتر شده که در استان خوزستان نیز چنین وضعیتی قابل مشاهده خواهد بود. روند روبه رشد افسردگی و بروز علائم مختلفی همچون ناامیدی، افکار خودکشی، بی‌اشتهایی شدید و دیگر موارد در میان بسیاری از گروه‌های سنی در اهواز و دیگر شهرهای خوزستان به چشم می‌خورد که امکان دارد در موارد حاد فرد نیازمند این باشد تا با مراجعه به روانپزشک تحت شوک‌درمانی قرار بگیرد.

به‌طور کلی آمار دقیقی دررابطه‌با استفاده از روش شوک‌درمانی برای بیماران مبتلا به افسردگی در خوزستان قابل دسترس نیست. البته با درنظرگرفتن این مسئله که میزان شیوع افسردگی در این استان بالا است این روش درمانی در بسیاری از مواقع کمک‌کننده خواهد بود.