منطقه
عمومی عملیات بیت المقدس در میان چهار مانع طبیعی محصور است، که از شمال به
رودخانه کرخه کور، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه کارون و
از غرب به هور الهویزه منتهی میشود.
منطقه مزبور به جز جاده نسبتا
مرتفع اهواز – خرمشهر، فاقد هر گونه عارضه مهم برای پدافند است. همین امر
موجب شد تا زمین منطقه – به دلیل مسطح بودن – برای مانور زرهی مناسب، و
برای حرکت نیروهای پیاده – به دلیل در دید و تیر قرار داشتن – نامناسب
باشد. نقاط حساس و استراتژیک منطقه شامل بندر و شهر خرمشهر، پادگان حمید،
جفیر، جاده آسفالت اهواز – خرمشهر، شهر هویزه و رودخانههای کارون، کرخه
کور و اروند بود.
اهداف عملیات بیت المقدس
مهمترین اهداف این عملیات عبارت بودند از:
انهدام حداقل دو لشکر از نیرویهای عراقی
بازپس گیری حدود ۵۴۰۰ کیلومتر مربع از خاک ایران؛ از جمله شهرهای خرّمشهر، هویزه و پادگان حمید.
خارج نمودن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه عراق.
تأمین مرز
تهدید بصره
تداوم رزم علیه دشمن
کاهش توان رزمی دشمن
شرح عملیات بیت المقدس
سرانجام
عملیات بیت المقدس در ۳۰ دقیقه بامداد روز ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱ با قرائت رمز
عملیات بسم الله الرحمن الرحیم. بسم الله القاسم الجبارین، یا علی ابن ابی
طالب از سوی فرماندهی آغاز شد.
شهید آیت الله صدوقی و آیت الله
مشکینی نیز که در کنار فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه کربلا حضور
داشتند، هر یک به طور جداگانه، پیامهایی را به وسیله بی سیم خطاب به
رزمندگان اسلام قرائت کردند.
عملیات بیت المقدس را به چهار دوره زمانی به شرح زیر میتوان تقسیم کرد:
۱) مرحله اول
در
محور قرارگاه قدس (شمال کرخه کور) به دلیل هوشیاری دشمن و وجود استحکامات
متعدد، پیشروی نیروها به سختی امکان پذیر بود و در این میان تنها تیپهای
۴۳ بیت المقدس و ۴۱ ثارالله موفق شدند از مواضع دشمن عبور کرده و منطقهای
در جنوب رودخانه کرخه کور را به عنوان سرپل تصرف کنند. عدم پوشش جناحین این
یگانها باعث شده بود که فشار شدید دشمن برآنها وارد شود.
در محور
قرارگاه فتح، یگانهای خودی ضمن عبور از رودخانه به سرعت خود را به جاده
اهواز – خرمشهر رسانده و به ایجاد استحکامات و جلوگیری از نقل و انتقالات و
تحرکات دشمن در جاده مذکور پرداختند.
در محور قرارگاه نصر، به دلیل
تاخیر در حرکت و وجود با تلاق در کنار جاده اهواز – خرمشهر و هم چنین
تمرکز دشمن در شمال خرمشهر، نیروهای این قرارگاه نتوانستند به اهداف مورد
نظر دست یافته و با قرارگاه فتح الحاق کنند.
الحاق کامل قرارگاه نصر
با قرارگاه فتح و هم چنین تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور کار
عملیات شب دوم قرار گرفت که با انجام آن تا حدودی اهداف مورد نظر محقق شد،
لیکن برخی رخنهها همچنان باقی بود تا این که سرانجام پس از ۵ روز، جاده
اهواز – خرمشهر از کیلومتر ۶۸ تا کیلومتر ۱۰۳ تثبیت و کلیه رخنهها ترمیم
شد.
۲) مرحله دوم
در این مرحله آزاد سازی خرمشهر از دستور
کار عملیات خارج و تصمیم گرفته شد که قرارگاههای فتح و نصر از جاده اهواز –
خرمشهر به سمت مرز پیشروی کنند و قرارگاه قدس نیز ماموریت یافت تا به صورت
محدود برای تصرف سرپل در جنوب کرخه نور اقدام نماید و سپس آن را گسترش
دهد.
عملیات در این مرحله در ساعت ۲۲:۳۰ روز ۱۶/۲/۱۳۶۱ آغاز شد.
نیروهای قرارگاه فتح در همان ساعات اولیه به جاده مرزی رسیدند. یگانهای
قرارگاه نصر نیز با اندکی تاخیر و تحمل فشارهای دشمن، به مرز رسیده و با
قرارگاه فتح الحاق کردند.
دشمن با مشاهده جهت پیشروی نیروهای ایران
به طرف مرز، لشکرهای ۵ و ۶ خود را به عقب کشاند. به نظر میرسید این عقب
نشینی با دو هدف انجام شده باشد: یکی جلوگیری از محاصره و انهدام این
لشکرها، و دیگری تقویت هر چه بیشتر خطوط پدافندی بصره و خرمشهر.
در
پی این عقب نشینی که از ساعات اولیه روز ۱۸/۲/۱۳۶۱ آغاز شده بود، نیروهای
قرارگاه قدس ضمن تعقیب نیروهای دشمن، تعدادی از آنها را که از قافله عقب
مانده بودند، به اسارت خود درآوردند و در نتیجه جاده اهواز – خرمشهر (تا
انتهای جنوب منطقهای که توسط قرارگاه نصر به عنوان سرپل تصرف شده بود) و
نیز مناطقی همچون جفیر، پادگان حمید و هویزه آزاد شدند.
۳) مرحله سوم
در
این مرحله، قرارگاه نصر ماموریت یافت تا حرکت خود را به سمت خرمشهر آغاز
نماید. نیروهای عمل کننده که متشکل از چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و دو
تیپ ارتش بودند، در آخرین ساعات روز ۱۹/۲/۱۳۶۱ عملیات خود را آغاز کردند؛
اما به دلیل هوشیاری دشمن و تمرکز نیرو در خطوط پدافندی اش، نیروهای خودی
در انجام ماموریت خود توفیق نیافتند. تکرار این عملیات در روز بعد نیز به
شکست انجامید. به همین خاطر تصمیم گرفته شد تا برای انجام عملیات نهایی
فرصت بیشتری به یگانها داده شود. هم چنین مقرر شد دو تیپ المهدی (عج) و
امام سجاد (ع) از قرارگاه فجر نیز در حرکت بعدی استفاده شود.
۴) مرحله چهارم عملیات از ۱ تا ۴ خرداد ۱۳۶۱
سرانجام
در ساعت ۲۲:۳۰ اول خرداد ۱۳۶۱ تلاش برای آزادی سازی خرمشهر با رمز «بسم
الله القاسم الجبارین یا محمد بن عبدالله (ع)» آغاز شد در برابر تک سریع و
غافلگیرانه، نیروهای عراقی دچار وحشت وسرگردانی شدید شدند و نتوانستند
واکنش مهمی از خود نشان دهند و ارتباط یگانهای دشمن با یکدیگر قطع شد.
فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقی از منطقه خرمشهر گویای از هم
پاشیدگی سازمان یگانهای دشمن بود.
در روز دوم خرداد نتیجه پیکار
بسیار درخشان بود و قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود،
رسید. تعداد اسرای عراقی در این روز از ۲۸۳۰ نفر تجاوز کرد و یگانهایی از
دشمن که در منطقه بین نهر عرایض و شلمچه مستقر بودند، به میزان زیاد منهدم
شدند.
به وجود حضور گسترده هواپیماهای عراقی در آسمان منطقه،
عقابان تیزپرواز نیروی هوایی ارتش در پشتیبانی از یکانهای رزمنده، در صحنه
عملیات بیت المقدس حضوری فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقیها بر
روی شط العرب و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه، نقش ارزندهای در آزاد
سازی خرمشهر ایفا کردند.
در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس
از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیروها با ورود به شهر، آنرا از لوث
وجود نیروهای عراقی پاک گردانند؛ و در سه بامداد روز سوم خرداد واحدهایی
از رزمندگان ایران به آن سوی رودخانه وارد شدند.
از طرف دیگر جمعی
از نیروهای عراقی با استفاده از تاریکی شب و قایق اقدام به فرار کردند که
تعدادی از این قایقها توسط تکاوران نیروی دریایی هدف قرار گرفت و سرنشینان
آنها غرق شدند.
نیروهای عراقی از ساعت سه و پنجاه دقیقه بامداد
تا نیم بعد ازظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه ۳ بار اقدام به پاتک کردند و
تلاش نمودند تا از طریق جاده شلمچه – خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکنند،
اما هر بار با پایداری و مقاومت دلاورانه رزمندگان ایرانی مواجه شدند و با
دادن خساراتی عقب نشینی کردند.
در ساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد در
حالی که درگیری شدیدی بین قوای ایرانی و نیروهای عراقی در شمال نهر خین
جریان داشت و دشمن در فکر شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ایرانی
از جناح غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. ناحیه گمرک خرمشهر در کنار
اروند اندکی مقاومت کرد که آن هم به سرعت در هم شکسته شد.
در ساعت
۱۲ قوای ایران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نیروهای متجاوز بعثی که
۲۴ ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهی جز اسارت یا فرار و یا کشته شدن
نداشتند. بدین جهت واحدهای عراقی گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام در
آمدند.
در ساعت ۲ بعد از ظهر، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم پر
افتخار جمهوری اسلامی ایران برفراز «مسجد جامع» و پل تخریب شده خرمشهر به
اهتزاز درآمد.
بدین ترتیب این شهر مقاوم که پس از ۳۵ روز پایداری و
مقاومت در ۴ آبان ۱۳۵۹ به اشغال دشمن درآمده بود، پس از ۵۷۸ روز (۱۹ ماه)
اسارت، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت و پیکره پاک آن از لوث
وجود متجاوزان تطهیر گردید.
رزمندگان اسلام در اولین اقدام خود پس
از آزاد سازی شهر، نماز شکر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه کردند. خبر آزاد
سازی خرمشهر به سرعت در همه جا طنین افکند و ملت ایران اسلامی را که مدتها
در آرزوی شنیدن چنین خبر مسرت بخشی بودند، غرق در شادی و سرور کرد. مردم
به خیابانها ریختند و با پخش شیرینی به جشن و شادی پرداختند. در پایان آن
روز امت شهید پرور ایران با حضور در مساجد، نماز شکر به جای آورده و با فرا
رسیدن شب به یمن پیروزی حق بر باطل بر پشت بامها ندای الله اکبر سردادند.
نتایج عملیات بیتالمقدس
طی
عملیات بیتالمقدس ۵۰۳۸ کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده از جمله شهرهای
خرمشهر و هویزه و نیز پادگان حمید و جاده اهواز – خرمشهر آزاد شدند. علاوه
بر این شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از تیررس توپخانه دشمن خارج
گردیدند. هم چنین ۱۸۰ کیلومتر از خط مرزی تأمین شد.
فتح خرمشهر موجب انفعال ارتش عراق شد؛ به گونهای که نظامیان عراقی تا مدت زیادی نتوانستند از لاک دفاعی خارج شوند.
عملیات بیتالمقدس موجب شد تا کشورهای عرب منطقه به تقویت مالی و نظامی عراق مبادرت ورزند.
طی این عملیات حدود نوزده هزار تن از نیروهای عراق به اسارت درآمده و بالغ بر شانزده هزار تن کشته و زخمی شدند.