مولوی و واقعه کربلا

در طول حیات هزار و چهارصد ساله اسلام ، قیام های زیادی در برابر ظلم و ستم صورت گرفت اما هیچ یک به اندازه واقعه ی کربلا پرثمر و در عین حال غم انگیز و جانگداز نبودند. قیام عاشورا قیامی است جاودانه که دل هر آزادمردی را به درد می آورد و نگاه او را نسبت به زندگی دنیوی و معنوی تغییر می دهد. بنابراین مولانا نیز با آن عمق ارادت ورزی به اهل بیت(ع) نمی توانست از تاثیر پذیری چنین رویداد دردناکی دور بماندو تاسف و اندوه قلبی خود را پنهان سازد. مصائب و دردهایی که بر امام و اصحابش گذشت چنان در ذهن وی نهادینه شده بود که گاه واژه کربلا را در معنای عام «سختی» و «دشواری» به کار می برد:

هین! مــــــدو گستاخ در دشت بلا         هین مـــــــــــران کورانه اندر کربلا

(  مثنوی/ دفتر سوم/ 831)

آن غریب شهر ســـــــــر بالا طلب       گفت می خسپم دراین مسجد به شب

مسجدا گر کربـــــــلای من شوی         کعبه حاجـــــــــــت روای مــــن شوی

هین مرا بگــــــــذار ای بگزیده دار         تا رســــــن بازی کنم منصــــــــــور وار

گر شدیت اندر نصیحت جبرئیــــل         می نخـــــــــــواهد غوث در آتش خلیل

(  دفتر سوم/ مثنوی/ 4218-4215)

و گاهی نیز « کربلا » را فراتر از قتلگاه قیام عاشورا می بیند و آن را جایی برای جانسپاری در راه  معشوق ازلی می بیند:

کای فرشته ی صور و ای بحر حیات !       که زدم های تــــــو جان یابند موات

دردمی از صــــــور یک بانگ عظیم          پر شود محشــــــــر خلایق از رمیم

در دمی در صــــــــور، گویی  الصلا          بر جهید ای کشتـــــــگان کربــــــــلا

ای هلاکــــــــت دیدگان از تیغ مرگ        بر زنید از خاک سر چون شاخ و برگ

(مثنوی /دفتر پنجم/ 1627-1624)

علاوه بر این اشاره های ضمنی و تلمیحی ، مولانا به فداکاری امام و یارانش نیز توجه ویژه دارد و نه تنها به جانفشانی آن بزرگواران به دیده تعظیم می نگرد بلکه آنان را نماد شهادت در راه خدا می داند . در نگاه عرفانی وی، سرنوشت این شهیدان ، مثالی نیکو برای نقطه اوج عرفان یعنی « فنا »ست. زیرا آنان با قدم گذاشتن بر هستی خود ، به استقبال نیستی شتافتند و در آغوش « فنای فی الله » آرامیدند. کاری که جزء از چنین رادمردانی ساخته نیست:

رو مسلمان سپر سلامت باش        جهد می کن به پارســا بودن

کین شهیدان ز مرگ نشکیبند          عاشقـــــانند بر فــــــنا بودن

از بـــــــــــــــلا و قضا گریزی تو           ترس ایشان ز بــــی بلا بودن

ششه می گیر و روز عاشـــورا         تو نتانـــــــــــــی به کربلا بودن

(غزلیات شمس/ غ2102/ب7-4)

بنابراین وی به خوبی به ارزش از جان گذشتگی شهدای کربلا، واقف است و می داند که ثمره ی چنین جانفشانی بی شک مقام کریم قرب الهی است. مقامی که عارفان و صوفیان برای رسیدن به آن، رنج ریاضت های طاقت فرسا را به جان می خرند تا با دلی پاک و عاری از گناه منظور نظر حق تعالی قرار گیرند.پس با توجه به این شناخت است که مولوی مقام والای شهدای کربلا را تکریم می کند و درغزلی شورانگیز با تعبیراتی چون« شهیدان خدایی»،«شهان آسمانی»،« سبک روح عاشق» از آنان یادکند و از اینکه با اراده ای قوی در زندان دنیا را شکسته و به عالم علوی پرواز کرده اند، به آنان غبطه می خورد:

کجایید ای شهیــــــدان خدایــــــــی           بلاجــــــــویان دشت کربلایی

کجایید ای سبک روحــــــان عاشق           پرنــــــــــــده‌تر ز مرغان هوایی

کجایید ای شهـــــــان آسمــــــــانی           بدانسته فلـــــک را درگشایی

کجاییـــد ای ز جان و جــــــــا رهیده            کسی مر عقل را گوید کجایی

کجایید ای در زنـــــــــدان شکســته            بداده وام داران را رهــــــــایی

کجایید ای در مخـــــزن گشـــــــــاده           کجایــــــــید ای نوای بی‌نوایی

در آن بحرید کاین عالم کف او است          زمانـــــــی بیش دارید آشنایی

کف دریاست صورت‌های عـــــــــالم           ز کف بگـــــــذر اگر اهل صفایی

دلم کف کرد کاین نقش سخن شد          بهل نقش و به دل رو گر ز مایی

برآ ای شمس تبریزی ز مشــــــــرق        که اصل اصل اصل هر ضیــــــایی

(غزلیات شمش /غ2706)