اروند رود به حق رودخانه بسیار با ابهت و با شکوهی است وقتی در کنار این رودخانه می‌ایستید ابهت و شکوه این رودخانه را با همه وجود حس می‌کنید. گویی این رودخانه قدرت خودش را به رخ همگان می‌کشد. رودخانه‌ای که وجودش نعمت، فراوانی و زیبایی منطقه را دو چندان کرده و از دیر باز نیز اهمیت بسیار زیادی در عبور و مرور دریایی منطقه داشته است.

اروند رود همانگونه که از اسمش پیداست رودخانه‌ای است که دارای " شکوه، عظمت چالاکی و نیرومندی خاصی است" البته کلمه اروند هم در فرهنگ لغت دقیقا همین معنی را می‌دهد و این معنی و این نام برازنده این رودخانه خروشان و با عظمت است.
اما این رودخانه عظیم سالهاست که در انتظار روز‌های پر تلالو خود است. رودخانه‌ای که به علت رسوب گل و لای فراوان با روز‌های اوج خود فاصله گرفته است.
مغروقه‌ها و گل و لای
طی ده‌های اخیر رودخانه اروند رود با دو مشکل بزرگ مواجه بود. یکی شناور‌های مغروقه‌ای که از دوران جنگ تحمیلی در این رودخانه بجا مانده بودند و دیگری رسوب گل و لای.
ایران نیز طی ده‌های اخیر مغروقه‌های بسیاری را در ساحل خود، که مانع تردد شناور‌ها می‌شدند، از رودخانه اروند رود خارج کرد، اما تعدادی نیز همچنان باقی مانده اند که شناور سازی آن‌ها نیز در دست اقدام است.
حسین گروسی سرپرست سابق سازمان منطقه آزاد اروند در شهریور ماه گذشته اعلام کرد: ۳۹ مغروقه از دوران جنگ تحمیلی در اروندرود باقی مانده و کار خارج سازی مغروقه‌های اروندرود توسط قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء انجام خواهد شد.
اما آنچه که الان برای جان گرفتن دوباره این رودخانه ضروریست، لایروبی آن است.
وعده آری، اما اجرا نه
چندین سال است که بحث لایروبی اروند رود مطرح شده، ولی متاسفانه هنوز این امر به رغم وعده‌های فراوان اجرایی نشده است. به عنوان نمونه در هفتم اردیبهشت سال ۱۳۹۸، هادی حق شناس معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی گفت: عملیات اجرایی لایروبی اروند رود در بخش عراق پس از سال‌ها، از دو ماه دیگر آغاز می‌شود.
همچنین در ۲۶ شهریور همان سال محمد راستاد، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، از همکاری با عراق و شروع فرآیند لایروبی اروند رود بعد از ماه رمضان خبر داد.
همچنین رییس مجلس شورای اسلامی در شهریور سال ۱۳۹۹ از لایروبی قرب الوقوع اروند رود خبر داد و گفته بود که موافقت مشارکت عراق در لایروبی اروندرود اخذ شده است.
اما متاسفانه هیچکدام از این وعده‌ها محقق نشده و اروند رود خروشان همچنان در گل و لای خود گیر کرده است.
ضرورت لایروبی اروند رود
مدیر کل بندر و دریانوردی خرمشهر در مورد اهمیت این بندر گفت: ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر خرمشهر حدود ۱۵۰ هزار کانتینر در سال است که با لایروبی اروندرود، ظرفیت سالیانه کانتینری این بندر به ۳۰۰ هزار کانتینر افزایش می‌یابد.
نور الله اسعدی ظرفیت تخلیه و بارگیری این بندر را سه و نیم میلیون تن در سال اعلام کرد و افزود: این ظرفیت با لایروبی اروند رود بیش از ۵ میلیون تن در سال می‌رسد.
رضا سفاری مدیر بنادر و دریانوردی آبادان هم با ضروری خواندن لایروبی اروند رود گفت: عمق رودخانه اروند در دهانه، در هنگام جزر به ۲ و نیم متر می‌رسد، که بسیار کم است و این امر مشکلات بسیاری را برای تردد شناور‌های بزرگ ایجاد کرده است.
وی همچنین افزود: میزان گل و لای اروند رود، ۳۵ میلیون متر مکعب پیش بینی شده است که پس از لایروبی، عمق اروند رود بطور میانگین ۸ متر خواهد شد.
یک کارشناس کشتیرانی نیز در این زمینه گفت: اروند رود آخرین بار در سال ۱۳۵۶ با توافق ایران و عراق و توسط شرکت‌های بین المللی و بر اساس قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر لایروبی شد.
«عبدالکریم دریس» همچنین گفت: تا پیش از جنگ تحمیلی شناور‌ها با ظرفیت ۸۰ هزار تن قادر به تردد در آبراه بین المللی اروند رود بودند همین امر موجب شد بود که این رودخانه یکی از پر ترددترین رودخانه‌های منطقه باشد. اما پس از جنگ با وجود شناور‌های غرق شده در این آبراه و نیز رسوب گل و لای این ظرفیت به کمتر از ۱۰ هزار تن کاهش یافت.
توافق ایران و عراق برای لایروبی اروند رود قطعا نقطه عطفی در سرگذشت این رودخانه استراتژیک خواهد بود.
علت لایروبی نشدم اروند رود
گرچه اروند رود تحت حاکمیت ایران و عراق قرار دارد، اما در واقع بر اساس معاهده ۱۹۷۵ الجزایر یک آبراه بین المللی محسوب می‌شود. ((آقایی، بهمن: رژیم حقوقی اروند رود. پی دی اف ص ۶۰۹))
لذا لایروبی این رودخانه باید با مشارکت و هزینه دو کشور ایران و عراق انجام شود و هیچیک از طرفین نمی‌توانند به تنهایی در این زمینه اقدام کنند.
نورالله اسعدی مدیر کل بندر خرمشهر، با اشاره به اینکه هزینه لایروبی اروند سه هزار میلیارد تومان است، گفت: عراقی‌ها در حال توسعه بنادر خود به سمت ام القصر، در آخرین نقطه خلیج فارس هستند و علاقه چندانی به لایروبی اروند ندارند و همین عدم همکاری طرف عراقی مهمترین علت لایروبی نشدن اروند رود است.
سید لفته احمد نژاد نماینده خرمشهر در مجلس هم تغییر خط القعر رودخانه اروند را دیگر دلیل بی میلی طرف عراقی به لایروبی نکردن اروند اعلام کرد و گفت: لایروبی اروندرود به دلیل اختلاف در خط مرزی آبی در حال مناقشه طرفین ایران و عراق است و بدون لایروبی تردد شناور‌ها با تناژ بالا از اروند امکان پذیر نیست و تهدیدی برای بقای فعالیت تجاری این بندر، که روزی مهم‌ترین بندر تجاری ایران بود، به شمار می‌رود.
وی همچنین گفت: لایروبی اروندرود آبادانی و توسعه منطقه آزاد اروند به ویژه خرمشهر را در پی دارد و عامل پیشرفت اقتصادی در این شهرستان خواهد بود و در صورت به سرانجام رسیدن مذاکرات دولت جدید با طرف عراقی اتفاقات خوبی رقم خواهد خورد.
نماینده مردم خرمشهر رودخانه اروند را بهترین، مهمترین و استراتژی‌ترین رودخانه‌ای دانست که در حیات سیاسی و اقتصادی ایران اسلامی نقش مهمی دارد، اما به دلیل وجود کشتی‌های غرق شده و لایروبی نشدن آن، میزان صادرات و واردات در آن به صورت قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.
خط تالوگ یا خط القعر اروند مبنای لایروبی
تالوگ یک واژه آلمانی به معنی دره است ((مدنی، سید جلال الدین؛ سرنوشت امضای خلعتبری، ماهنامه زمانه، ش ۲۲، تیرماه ۱۳۸۳)). خط تالوگ یا خط القعر به عمیق‌ترین قسمت‌های رودخانه اطلاق می‌شود. تقسیم رودخانه بر مبنای "خط تالوگ" در رودخانه‌هایی که قابل کشتیرانی می‌باشند مرسوم است، در این حالت خط تقسیم از وسط عمیق‌ترین قسمت رود می‌گذرد و آنرا به دو قسمت مساوی تقسیم کرده و به عنوان خط مرزی در نظر گرفته می‌شود. ((ضیائی بیگدلی، محمدرضا؛ حقوق بین الملل عمومی، تهران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۷۷، ص ۲۰۳))
و بر همین اساس خط القعر رودخانه اروند رود مبنای مرزی کشور‌های ایران و عراق در مرز مشترک اروند رود قرار گرفته است.
اما برای لایروبی اروند رود یک مشکل باید حل شود. آن مشکل هم این است که به خاطر رسوبات فراوان خط تالوگ در رودخانه اروند تغییر کرده و به سمت عراق متمایل شده است.
نوراله اسعدی مدیرکل بندر و دریانوردی خرمشهر گفت: یکی از مباحث پیش روی لایروبی اروند رود، انحراف مسیر این رودخانه و تغییر خط تالوگ است؛ که از نظر فنی مشکلاتی را ایجاد کرده است.
وی افزود: طی سال‌های گذشته ۱۰ کیلومتر خط القعر آب به‌سمت عراق در اروند جابه‌جا شده است و احیای خط القعر قدیمی که در توافق‌نامه الجزایر به آن اشاره شده به میلیون‌ها مترمکعب لایروبی نیاز دارد که یا باید این عملیات سنگین لایروبی و بازگرداندن اروند به مسیر اصلی انجام شود یا اینکه باید سراغ خط القعر جدید برویم که داخل خاک عراق است.
اروند رود در انتظار
حال اروند رود پر خاطره در انتظار روز‌هایی است تا در حد نام و آوازه اش بدرخشد. زیرا نباید از اروند فقط یک نام در خاطره تاریخ و در کتب جغرافیا باشد بلکه این رود باید نگین درخشان رشد و توسعه اقتصادی در منطقه و به تبع آن در کشور باشد.
آری اروند رودی که بنا به گفته سایت رسمی بندر خرمشهر در پیش از انقلاب ۷۰ درصد صادرات و واردات کشور از این رودخانه انجام می‌شد. این ایام روز‌های خوشی را سپری نمی‌کند.

 

نویسنده: شاپور زبردست