نمایندگان و مسئولان خوزستان به فکر مرثیه ای برای مرگ کارون باشند!

در تازه ترین مورد از این اظهار نظر ها نیز سید احمدرضا دستغیب نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی، در گفت و گو با پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو (پاون) با حمایت از طرح‌های انتقال آب به ویژه طرح بهشت‌آباد، عنوان کرده است: آب موجود در كشور تنها برای چند استان خاص نیست و به تمام استان ها اختصاص دارد.

در مقابل سید شریف حسینی نماینده مردم اهواز در واکنش به اظهارات نماینده شیراز در ارتباط با انتقال آب کارون گفت: ما هم اعتقاد داریم که آب سرمایه ملی است و هرجای کشور که آب شرب نیاز داشته باشد باید منتقل شود. اما مشکل این است که این آب برای مصارف صنعتی و کشاورزی انتقال داده می شود.  این طرحها در حقیقت احیاء یک منطقه به قیمت مرگ منطقه دیگر است.

باید توجه داشت که این گونه اظهار نظرها در جای خود مناسب به نظر می رسند اما متاسفانه تجربه سالیان نشان داده است که سقف فعالیت نمایندگان و مسئولان استان خوزستان در این زمینه محدود به همین سخنان می باشد.

 هرچند نماینده اهواز در این باره  بیان داشت که: ما در مجلس هشتم موضع محکم گرفتیم و تا مرز استعفا هم پیش رفتیم. هم اکنون هم درمجلس فراکسیونی متشکل از نمایندگان استان های خوزستان، چهارمحال و بختیاری و لرستان – در دواقع استان هایی که از انتقال آب متضرر می شوند – بوجود آمده  است که به صورت جدی پیگیر موضوع هستند اما به نظر می رسد با توجه به اینکه مجمع نمایندگان استان خوزستان دارای 18 نماینده می باشد (که از این لحاظ در کشور سوم است) و از طرفی طبق قانون برای استیضاح وزراء تنها نیاز به امضای 10 نماینده می باشد، پرداختن به موضوع انتقال آب کارون نیاز به طرح شعار گونه موضوع استعفا که هیچگاه توسط هیچ یک از نمایندگان خوزستان اجرا نشد، نداشت بلکه از طریق راهکار قانونی می شد طرح استیضاح را کلید زد که البته این اتفاق هیچگاه نیفتاد.

به هر حال به عنوان یک روزنامه نگار خوزستانی مناسب دیدم که به برای نشان دادن غیرکارشناسی بودن این طرح و اثرات مخرب این انتقال بر ابعاد مختلف زندگی مردم خوزستان مطلبی را که در سال 1389 با عنوان " آیا انتقال آب کارون به مصلحت کشور است؟"  نوشتم را با اندکی تخلیص مجدداً منتشر کنم، شاید از این رهگذر مسئولان استان به فکر فرو روند و چاره اندیشی کنند!

و اما متن این مقاله به شرح زیر است:

 موضوع انتقال آب از سر شاخه های کارون اگرچه در سال 1318 با انتقال حدود 300 میلیون متر مکعب در سال توسط تونل کوهرنگ 1 آغاز شد، اما مطالعات بعدی که در سال 1340 توسط شرکت آمریکایی «عمران و منابع» در قالب طرح عمران خوزستان و زیر نظر سازمان برنامه و بودجه کشور صورت گرفت، آن چنان استعداد استان خوزستان برای کشاورزی و توانمندی های آن در جهت خودکفایی کشور را نمایان ساخت که موضوع انتقال آب به مناطق دیگر تا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی عملاً موضوعیت پیدا نکرد. پس از انقلاب این طرح با افتتاح ساختمان سد و تونل دوم کوهرنگ در زمان نخست وزیری میر حسین موسوی کلید خورد و در دولت های آقایان هاشمی رفسنجانی و خاتمی نیز ادامه یافت. هم اینک نیز این طرح توسط نمایندگان برخی از استان ها به خصوص اصفهان و وزیر نیرو به شدت پیگیری می شود که این امر عجیب به نظر می رسد. در این راستا هيات وزيران بنا به پيشنهاد وزارت نيرو به شرکت ‌سهامي آب منطقه‌اي اصفهان اجازه داده است تا به منظور تکميل عمليات اجرايي 5 طرح‌ عمراني نسبت به انتشار اوراق مشارکت اقدام کند. بر اساس اين مصوبه، وزارت نيرو موظف شده است براي مطالعه طرح‌هاي تامين و انتقال آب در محدوده شرکت سهامي سازمان آب منطقه‌اي اصفهان و ساختمان تونل چشمه لنگان مبلغ 320 ميليارد ريال اوراق مشارکت منتشر کند. همچنين به وزارت نيرو اجازه داده شده است مبلغ 300 ميليارد ريال براي ساختمان سد و تونل سوم کوهرنگ، مبلغ 200 ميليارد ريال براي آبرساني به شهر‌هاي کاشان و آران بيدگل از زاينده رود و مبلغ 380 ميليارد ريال نيز براي مطالعه و اجراي انتقال آب به فلات مرکزي ايران اوراق مشارکت منتشر کند.

با این تفاسیر در حال حاضر از سر شاخه های کارون توسط 4 تونل اصلی آب به زاینده رود هدایت شده یا در آینده خواهد شد. اولین آنها تونل کوهرنگ 1 به ظرفیت حدود 300 میلیون متر مکعب در سال آب را منتقل می نماید. دومین تونل کوهرنگ 2 می باشد که معادل 300 میلیون متر مکعب آب را از سال 1364 به زاینده رود انتقال می دهد. تونل کوهرنگ 3 که در آینده به بهره برداری خواهد رسید، 300 میلیون متر مکعب دیگر آب را انتقال می دهد. علاوه بر اینها یک تونل دیگر در محل چشمه لنگان در آینده به بهره برداری می رسد که این طرح به منظور تامين ساليانه 195 ميليون متر مكعب آب جهت مصارف شرب، صنعت و كشاورزي اصفهان و شهرهاي حاشيه كوير درحال اجراست كه با انجام طرح انتقال آب چشمه لنگان به زاينده رود، آب از سرشاخه هاي رودخانه دز با استفاده از چند تونل به سرشاخه هاي رودخانه پلاسجان در زيرحوزه زاينده رود انتقال پيدا مي كند.

علاوه بر اینها 3 طرح دیگر در این زمینه مطرح می باشند:

1-    تونل انتقال آب به شهر های قم و کاشان و ... از سر شاخه های رودخانه دز در الیگودرز.

2-    طرح انتقال آب به رفسنجان.

3-    طرح تونل بهشت آباد به طول تقريبي 65 كيلومتر و به ظرفیت انتقال سالانه یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب با هدف انتقال آب به استانهاي اصفهان، يزد و كرمان از سر شاخه های کارون به زاینده رود. نکته جالب این است که مرکز پژوهش های مجلس سال 1387 در بررسی اشکالات عمده وارد بر طرح تونل بهشت آباد به دو مشکل عمده اشاره می کند: در درجه اول نیاز زیست محیطی برای حفظ حیات رودخانه پایین دست در نظر گرفته نشده است. مشکل دیگر این است که نیازهای حوضه مبداء (استان‌های چهارمحال و بختیاری و خوزستان) در وضع آتی در این طرح مدنظر قرار نگرفته است.


باید گفت که بر خلاف تصور، خوزستان از نظر منابع آبی در مضیقه می باشد. در این گزارش سعی بر آن شده است تا  نتایج حاصل از انتقال آب کارون در بخش های مختلف مورد بررسی قرار گیرد.

1- کشاورزی:

طبق آمار موجود، استان خوزستان در حال حاضر داراي دو میلیون و سیصد هزار هکتار زمين قابل کشت و زراعت وجود دارد، با این وجود درحال حاضر تنها در یک میلیون و دویست هزار هکتار از این زمین ها، کشاورزی صورت می گیرد و دليل این امر نبود آب براي احياي اين زمين ها و کمبود اعتبارات می باشد. ضمن اینکه مقام معظم رهبری درسال 1375 در سفر به استان خوزستان دستور احیای 800 هزار هکتار از زمین های کشاورزی و لم یزرع خوزستان را صادر کردند که به علت نبود آب تنها بخش اندک و ناچیزی از این زمین ها به مرحله کشت رسیده است و بخش های زیادی از زمین ها به شکل اولیه باقی مانده است.

1-1- نخیلات:

استان خوزستان با داشتن بیش از 40 هزار هکتار نخیلات و تولید سالانه بیش از 150 هزار تن خرما در کشور مقام اول را در کشت و تولید نخیلات آبی دارا است. اين در حالي است که نخل هاي فراواني از اين استان به خصوص در شهرهاي آبادان، خرمشهر و شادگان در زمان هشت سال جنگ تحميلي از بين رفته است به همين دليل در صورت احياي اين نخيلات تولید افزایش می یابد. اما نه تنها تلاش ملموسی برای احیای مجدد این نخلستان ها صورت نمی پذیرد بلکه نخلستان های موجود نیز در معرض نابودی قرار دارند، زیرا رودخانه اروند شور و کم آب شده است و این موضوع ضربات جبران ناپذیری بر پیکره کشاورزی و اقتصاد نخلداران منطقه وارد آورده است. نخلداران علاوه بر اینکه با نخل های بی ثمر و کم ثمره مواجه شدند از میان کاری برخی محصولات مثل سبزی، بامیه و گوجه در نخلستان های خود نیز محروم شده اند. در تفسیر دلایل شوری اروند باید گفت که علاوه بر خشکسالی چند سال اخیر استان خوزستان، کاهش بارندگی در این مدت و توام شدن آن با کاهش خروجی آب پشت سدهای کارون و نیز کاهش آب رودخانه های دجله و فرات در کشور عراق، به علت کاهش آب ورودی به رودخانه کارون، در شهرهای آبادان و خرمشهر که مسیر انتهایی این رودخانه به شمار می رود، میزان آب شیرین رودخانه کارون به شدت کاهش یافته و این مسئله به مرور زمان باعث پیشروی آب شور دریا به داخل شهرهای آبادان و خرمشهر می شود.

این در حالی است که طرح آبرسانی به شهر های آبادان و خرمشهر برای احیای نخیلات از سال 68 آغاز شده و هنوز به اتمام نرسیده است و همواره به مردم این امید داده می شود که  نخلستان های منطقه با تکمیل این طرح در پایان سال 94 علاوه بر کاهش عمده شوری آب، به طور کامل سیراب شوند. اما در سوی دیگر طرح های انتقال آب کارون با هزینه های نجومی و سرعتی مثال زدنی در حال اتمام هستند.

1-2- نیشکر:

نیشکر یکی از محصولاتی است که برای رشد خود نیاز به شرایط آب و هوایی ویژه ای دارد و این شرایط در استان خوزستان مهیا می باشد و در صورت رسیدگی، این امکان وجود دارد که بسیاری از نیاز شکر کشور را که هم اینک از خارج از کشور تامین می شود، در داخل تولید شود. از طرفی صنایع وابسته به این محصول می توانند زمینه اشتغال بسیاری از جوانان را مهیا نمایند. یکی از موانع پیش روی توسعه کشت نیشکر در استان خوزستان مشکل کمبود آب می باشد. در این زمینه به گفته عباس بذرافکن، مدیرعامل سابق شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی خوزستان، تامین آب شیرین از مهم ترین نیازهای نیشکر خوزستان است و اگر قرار باشد از هر هکتار، 80 تن نیشکر برداشت شود و آب شیرین مورد نیاز تامین نشود، میزان برداشت نیشکر به 40 تن کاهش خواهد یافت. باید توجه داشت که در حدود 23 هزار نفر در اين کارخانجات مشغول بکار هستند و اگر اين صنايع به هر دليلي نتوانند به حيات توليدي و اقتصادي خود ادامه دهند وضعيتي فاجعه بار در استان خوزستان رخ مي دهد.

1-3- گندم:

گندم جزء محصولات استراتژیک می باشد، که خود کفایی در زمینه تولید آن برای هر کشوری از اهمیت بسیاری برخوردار است. استان خوزستان سال هاست که پس از استان فارس به عنوان دومین تولید کننده بزرگ گندم در کشور محسوب می شود. در صورتی که بسیاری از زمین هایی که هم اینک زیر کشت دیم این محصول می باشند، آبیاری شوند، میزان تولید این محصول در استان خوزستان بسیار بیشتر از میزان موجود خواهد شد. لازم به ذکر است که علاوه بر محصولاتی که در بالا اشاره شد استان خوزستان در زمینه تولید بسیاری دیگر از محصولات از جمله گل های زینتی، مرکبات، ذرت، سیب زمینی و ... جزء استان های برتر در کشور می باشد. با این تفاسیر در صورت تامین آب مورد نیاز، استان خوزستان در عرصه کشاورزی از استان هایی نظیر اصفهان، یزد، کرمان، قم و ... بسیار مستعد تر می باشد.

2- حوزه انرژی:

بر اساس گزارش جامعی که در سال 1383 توسط جمعی از اساتید دانشگاه چمران اهواز تهیه شده است و به تایید بیش از 40 تن از اساتید این دانشگاه نیز رسیده است، پتانسیل های عملی قابل تبدیل به انرژی برق در حوضه جنوب غرب کشور به صورت زیر می باشد:

  به طوری که ملاحظه می شود در این حوضه به دلیل شرایط بسیار مناسب جغرافیایی، قابلیت بسیار بالایی برای تامین انرژی برق آبی وجود دارد. با توجه به رشد سالانه مصرف برق در کشور و چالش های جدی انرژی در آینده، عملی نکردن این قابلیت ها می تواند در آینده مشکلات غیر قابل جبرانی به کشور تحمیل نماید.  بنابراین تعلل در زمینه تولید انرژی برق آبی از این حوضه و یا برنامه ریزی برای انتقال آب از این حوضه به سایر نقاط، زیان هایی به عرصه تولید و مصرف انرژی کشور وارد می نماید که از دو منظر قابل بحث می باشد:

2-1- از دست رفت انرژی که با استفاده از این شرایط خدادادی قابل حصول است که خود به دو بخش تقسیم می شود:

2-1-1- عدم ایجاد سد ها که منجر به هدر رفت و عدم استفاده از امکانات بالقوه در زمینه توسعه انرژی می باشد.

2-1-2- از دست رفتن بخشی از توان نیروگاه های در حال کار به دلیل کاهش میزان آب ورودی.

2-2- انتقال آب از سرشاخه های کارون به دیگر نقاط کشور خود مستلزم مصرف مقادیر بالای انرژی می باشد. در مقایسه با این حالت، حرکت آب به طور طبیعی در دشت خوزستان نه تنها نیاز به صرف انرژی ندارد بلکه مولد انرژی نیز می باشد.


3- اجتماعی:

تاثیرات انتقال آب کارون به سایر نقاط، از لحاظ اجتماعی حداقل از دو جهت قابل بررسی می باشد:

3-1- آب شرب مردم استان:

اکنون در شهرهاي جنوبي استان خوزستان يعني از اهواز تا اروندکنار، آب رودخانه به گواه کارشناسان به علت دبي پائين با کاهش کيفيت مواجه شده است و اکثر حجم آب کارون را فاضلاب خانگي و صنعتي تشکيل مي دهد. این باعث می شود که آب شرب مردم این شهرها آلوده بوده و برای سلامتی مردم حاشیه رودخانه کارون مضر باشد. تبليغات رنگارنگ آب شيرين کن و مراکز فروش آب در سراسر شهر و حتي پخش آگهي هاي آن از صدا و سيماي خوزستان، اين واقعيت تلخ را گوشزد مي کند که اين شهر بر لب کارون تشنه است.

3-2- تاثیربر صنایع استان:

آب مورد نیاز برای صنایع استان خوزستان عمدتاً از رودخانه کارون تامین می شود و با انتقال آب از سر شاخه های کارون و در نتیجه کاهش میزان آب ورودی به استان خوزستان بیم آن می رود که صنایع استان خوزستان تحت تاثیر قرار بگیرند. علاوه بر این همان گونه که در بالا اشاره شد انتقال آب کارون به سایر نقاط کشور منجر به کاهش میزان انرژی تولیدی در نیروگاه های موجود در استان می شود و این کاهش تولید انرژی برق می تواند صنایع مختلف را تحت الشعاع خود قرار دهد.


4- مسایل زیست محیطی:

به اعتراف بسیاری از کارشناسان کاهش میزان آب ورودی به استان خوزستان و جایگزینی آن با فاضلاب های صنعتی و شهری منجر به کاهش شدید تنوع گونه های آبزیان موجود در رودخانه کارون شده است.

 ذکر دو نکته موضوع انتقال آب کارون به سایر نقاط را بسیار جالب تر و تاسف ما را بسیار بیشتر می نماید:

1- مهندس سید کریم داودی نایب رییس سابق شورای شهر اصفهان در بحث ضرورت انتقال آب از سرشاخه های کارون به این استان از طریق پروژه بهشت آباد عنوان می کند: لازمه تداوم فعالیت کارخانه های صنعتی، جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و کاهش معضلات و توسعه کشاورزی و اشتغال زایی در این بخش آب می باشد. وی در ادامه از مدیریت استان، نمایندگان مردم اصفهان در مجلس و دیگر مسئولان ذیربط خواست که از هیچ تلاشی برای تحقق این امر دریغ نکنند.

با خواندن این مطالب به ذهن متبادر می شود که گویی در خوزستان تداوم و توسعه فعالیت کارخانه های صنعتی لازم نیست، کشاورزان ما در بهترین شرایط به سر می برند و بیکاری در خوزستان وجود ندارد و همه چیز در نهایت کمال است. این تفکر یاد آور طرح های دولت های استعماری اما در مقیاسی کوچک تر و در درون کشور می باشد.

2-  مرکز پژوهش های مجلس در بررسی طرح بهشت آباد که اجرای آن به شدت مورد تاکید مسئولان است، عنوان می کند: نتایج این مطالعات که با روش‌ شبیه‌سازی با استفاده از مدل ریاضی تخصصی انجام شده نشان می‌دهد که در افق 1400 کل نیاز آبی خوزستان معادل 95 درصد آبدهی حوضه کارون بزرگ خواهد بود که با توجه به سدهای مخزنی احداث شده در این حوضه، با درجه اعتماد 80 درصد تنها امکان تامین 70 درصد نیازهای آبی یعنی 14 میلیارد متر مکعب آب وجود خواهد داشت. همین مطالعات، کمبود آب در افق 1400 در این منطقه را در حدود 4 میلیارد متر مکعب برآورد کرده است.

از طرفی نباید فراموش کرد که کارون با قدمتی تاریخی، سازه های عظیم آبی در کنارش، توصیفات شاعران و نویسندگان از آن در کتب و ...  به عنوان یک نماد فرهنگی در بین مردم خوزستان به شمار می آید، که با زندگی مردم خوزستان عجین شده است.

این نتایج به خوبی بیانگر این موضوع می باشد که در پس اجرای طرح انتقال آب کارون به سایر نقاط کشور علاوه بر کار های کارشناسی!!! انجام گرفته، مسائل دیگری نیز دخیل می باشند.